Vakantiestress

‘Reizen voor plezier! o Droombeeld! o Hersenschim! Weten dan zo weinig mensen dat reizen zo moeilijk plezierig zijn kan! Neen; de mens is geen trekvogel; hij is een huisdier.’ Kenden wij onze klassiekers beter, dan hadden we wellicht de uitroep van Hildebrand uit Camera Obscura ter harte genomen.

Maar eigenwijs als we zijn, trekken we er ieder jaar weer op uit. Wij hopen op ontspanning, plezier en inspiratie, en krijgen dat vaak ook. Echter, voor veel mensen brengt reizen ook spanningen met zich mee. En omdat we het idee hebben dat vakantie nou eenmaal leuk moét zijn, onderkennen we dit vaak niet.

Vakantiestress kan vermoeidheid, ruzies, ziekte en in het ergste geval hartinfarcten en psychosen met zich meebrengen. Hoe kun je die vakantiestress voorkomen, en zorgen dat de vakantie echt de ontspanning geeft waarop je rekent?

Brood smeren

De voorbereiding is vaak al een grote stressfactor. Bijna iedereen kent het verschijnsel dat de dag voor vertrek nog even een reisverzekering moet worden afgesloten. En kun je in Portugal eigenlijk wel pinnen met je bankpasje?

O jee, de koffer gaat niet dicht. En o ja, er moet ook nog even afscheid van oma worden genomen. En niet vergeten langs de drogist te gaan om zonnebrandolie, anti-diarreespul en pleisters te kopen. Het brood voor onderweg moet dan maar vanavond laat worden gesmeerd, en als ik nou morgenochtend vroeg opsta…

Het is dus niet verwonderlijk, dat de eerste voorwaarde voor een ontspannen vakantie, een goede voorbereiding is. Niet de dag voor vertrek beginnen, maar ruim van tevoren lijstjes maken van wat er nog gebeuren moet (en die ook uitvoeren).

Paradoxaal genoeg, is het verstandig om uitgerust op vakantie te gaan. Het idee dat je op vakantie wel zal bijslapen, is een mythe. Oververmoeidheid aan het begin van de vakantie draagt bij aan heftige ruzies in de auto op weg naar de bestemming, aan een verminderde weerstand tegen ziekten, en minder tolerantie voor onvermijdelijke praktische tegenslagen als volgeboekte hotels, regenachtige dagen of lekkende tenten.

Toch maar niet op vakantie?

Een soortgelijke mythe is het idee dat problemen als sneeuw voor de zon zullen verdwijnen als men maar eenmaal weg is. Natuurlijk helpt de letterlijke en figuurlijke afstand die reizen biedt vaak om de dagelijkse problemen te relativeren.

Maar, zoals de Romeinse wijsgeer Seneca al in de gaten had, ‘je moet van mentaliteit veranderen, niet van klimaat. Al steek je de eindeloze zee over, al wijken landen en steden achter je, je problemen zullen met je meegaan waar je ook heengaat.’

Dit geldt des te meer voor mensen die psychiatrische problemen hebben, en al tegen een psychose aanzitten vóór het vertrek. Op vakantie krijgen zij allerlei nieuwe prikkels te verwerken, en missen de buffer van de vertrouwde omgeving.

Elk jaar komen bij de Nederlandse alarmcentrales een paar honderd meldingen binnen van toeristen die in het buitenland te kampen krijgen met aanzienlijke psychische problemen, zoals angststoornissen, waandenkbeelden en manische depressiviteit.

Een deel van hen moet onder begeleiding naar huis worden gebracht. Mensen die het gevaar van dit soort acute problemen bij zichzelf herkennen, zouden kunnen overwegen om het buitenland eens een jaartje te laten voor wat het is.

Aanslag op onszelf

In de vakantie plegen we een grote aanslag op ons lichaam, en daarmee op onze geest. Het lijkt wel of we in de vakantie ons uiterste best doen om ons lichaam zoveel mogelijk in de war te brengen.

We vliegen vanuit het regenachtige Nederland naar tropische temperaturen, beklimmen torenhoge bezienswaardigheden op het heetst van de dag, eten voedsel dat we niet gewend zijn en drinken meer alcohol dan gewoonlijk.

Bovendien verstoren we door tijdsverschillen en laat naar bed gaan ons slaap/waakritme, en door het ontbreken van de gestructureerde bezigheden van thuis, verliezen we ons weekritme.

Het lichaam is dan ook heel hard bezig zich aan te passen, wat zich kan uiten in irritatie of nervositeit. De remedie is om het lichaam rustig de tijd te geven voor die omschakeling. Niet direct na aankomst van alles gaan ondernemen.

Veel slapen. Veel water drinken en zout eten. In het begin rustig aan doen met inheemse voedselspecialiteiten. En neem vooral de volgende wijsheid ter harte: ‘when in Rome, do as the Romans do’.

De gewoontes van de plaatselijke bevolking zijn vaak aangepast aan de omgeving. Dus als het hele dorp tussen twaalf en drie een tukje doet in de schaduw, overweeg dan dit voorbeeld te volgen om vakantiestress te voorkomen.

Van kerk naar museum

Een grote bron van vakantiestress is de angst voor het onbekende. Vaak weet je ’s ochtends nog niet waar je ’s avonds zult slapen. En dat in een onbekend land waarvan je de taal nauwelijks machtig bent.

Dit is natuurlijk het leuke van vakantie voor veel mensen, maar sommigen krijgen hierdoor het angstaanjagende gevoel dat ze geen controle over de situatie hebben. Bovendien verliest men in het buitenland z’n beroepsidentiteit, waar thuis nog op teruggevallen kan worden.

In je eigen omgeving kent iedereen je als de huisarts, of de violiste, en daar hoort een bepaald gedrag bij. Op vakantie zijn we anoniem, en dat kan aan de onzekerheid bijdragen.

Het enige wat tegen de onzekerheid te doen is, behalve een goede voorbereiding, is je eigen ideeën (cognities) te veranderen. Probeer het onbekende te zien als spannend en uitdagend.

En besef dat de anonimiteit op vakantie het voordeel heeft dat je dingen kunt doen die je thuis niet in je hoofd zou halen. Geniet van het feit dat je één keer per jaar de controle eens kunt loslaten.

En als het niet helemaal loopt zoals je wilde, doe dan als de schrijver Jan Morris: ‘Als ik beroofd of vergiftigd word doe ik alsof ik dat niet merk – ik houd mezelf dapper voor dat er morgen weer een dag is, bijt op mijn lippen en bestel een rum-cola.’

Meer oorzaken van vakantiestress

Een ander probleem is dat veel mensen op vakantie hinder hebben van het arbeidsethos. Ze kunnen niet echt uitrusten, omdat ze telkens het gevoel hebben ‘nuttig’ bezig te moeten zijn.

Als gevolg hiervan rennen ze van kerk naar museum en terug, en leren ondertussen nog even de taal van het land. Je realiseren waar je mee bezig bent, scheelt al een hoop. Zet alles wat je bereikt hebt het afgelopen jaar op een rijtje, en vertel jezelf dat je hiervoor wel een vakantie zonder stress hebt verdiend.

Verder kun je jezelf nog vertellen dat je de doelen die je je het komende jaar hebt gesteld, nooit zal kunnen bereiken zonder de broodnodige ontspanning.

Het reisgezelschap kan ook voor de nodige vakantiestress zorgen. Goede afspraken van tevoren kunnen vakantiestress deels voorkomen. Bespreek wat alle partijen van de vakantie verwachten. Dit gaat verder dan de vakantiebestemming alleen.

Twee vriendinnen kunnen dan wel allebei naar Mallorca willen, maar als de één verwacht rustig op het strand een boekje te lezen, en de ander zoveel mogelijk spannende mannen te ontmoeten, kunnen beiden diep teleurgesteld worden.

Hetzelfde geldt voor praktische zaken. Wil de huismoeder voorkomen dat ze op de camping wéér elke dag staat te koken, dan zal ze van tevoren goede afspraken moeten maken.

De allerbelangrijkste regel van een geslaagde vakantie lijkt triviaal, maar wordt maar al te vaak geschonden. Doe alleen waar je zin in hebt! Dus niet omdat iedereen het doet, of omdat het zo hoort.

Zoals Simon Carmiggelt verzucht: ‘Maar nee, pa’s boekje staat nog vol cultuur/ O, als hij het maar eventjes wou sluiten…/ Dan kon je lekker langs de winkelruiten/ gaan lopen zeggen: “Vis is hier niet duur.”‘