Trauma

Een trauma is een schokkende, angstaanjagende of levensbedreigende gebeurtenis die je hebt meegemaakt. Wat een dergelijke traumatische ervaring definieert, is dat je leven bedreigd is, of dat je dit zelf zo hebt ervaren. 

Ongeveer 60% van de mensen maakt in zijn leven zo’n schokkende gebeurtenis mee, zoals een ongeluk, geweld of natuurramp. Aan de hand van hoe je reageert op deze gebeurtenis, kun je klachten of stoornissen ontwikkelen.

Dit kan ook wanneer je getuige bent van een traumatische gebeurtenis, waar anderen direct bij betrokken waren. Deze heftige gebeurtenis kan recentelijk of langer geleden hebben plaatsgevonden, de tijd die is verstreken sinds de gebeurtenis zegt niets over het wel of niet ontwikkelen van klachten. 

Er zijn verschillende soorten schokkende gebeurtenissen die een traumatische ervaring kunnen zijn, bijvoorbeeld:  

• (seksueel) misbruik;
• Verkrachting;
• Oorlog;
• Moord; 
• Verwaarlozing; 
• Fysiek geweld;
• Emotionele mishandeling; 
• Natuurramp.

Jeugdtrauma’s (waaronder vroegkinderlijke trauma’s) kun je onderverdelen in de volgende categorieën: 

• Emotionele verwaarlozing: als kind nauwelijks liefde, warmte en aandacht krijgen van de ouders;
• Emotioneel misbruik: als kind gekleineerd of gechanteerd worden;
• Lichamelijke mishandeling;
• Seksueel misbruik.

Incest valt onder seksueel misbruik. Een volwassene pleegt incest als hij of zij als naaste bloedverwant van het kind (bijvoorbeeld als ouder, oom of tante) het kind seksueel misbruikt. 

Eenderde van de kinderen van ouders met psychische problemen en/of verslavingsproblematiek (KOPP-kinderen) krijgt later zelf ook problemen. Als beide ouders ziek zijn, loopt dit aantal zelfs op tot tweederde.

Mensen reageren verschillend op blootstelling aan een traumatische gebeurtenis. Deze menselijke reacties beschermen ons – door het verdovende of afschermende effect – tegen de emotionele impact van zo’n gebeurtenis. Ze worden vaak met de term ‘coping reacties’ aangeduid. Daarom kan het voorkomen dat je niet direct de intensiteit van de gebeurtenis ervaart. Overigens ontwikkelt niet iedereen die een potentieel traumatische gebeurtenis meemaakt (dezelfde) klachten.

Mogelijke symptomen na het meemaken van een traumatische gebeurtenis:

• Shock; zoals versnelde hartslag, versnelde ademhaling, verwarring en duizeligheid;
• Prikkelbaarheid, nervositeit of snel geïrriteerd zijn;
• Ontkenning met betrekking tot de gebeurtenis;
• Vermijding; bijvoorbeeld het vermijden van herinneringen, mensen of plaatsen. Dit kan leiden tot isolatie en beperking van het dagelijks leven;
• Stemmingswisselingen; zoals gevoelens van angst, depressie, schuld of schaamte;
• Herbelevingen; het herhaaldelijk herbeleven van de gebeurtenis door middel van flashbacks, nachtmerries of indringende gedachten. Dit kan gepaard gaan met fysieke en emotionele sensaties, alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt;
• Concentratieproblemen;
• Slaapproblemen;
• Hypervigilantie; het voortdurende waakzaam en op de hoede zijn voor dreiging, met aanhoudende moeite om te ontspannen;
• Verandering van eetlust;
• Fysieke symptomen van stress: zoals hoofdpijn, misselijkheid en spierspanning.

PTSS staat voor Posttraumatische Stressstoornis. Het is een psychische stoornis die kan ontstaan na het meemaken van een traumatische gebeurtenis. Zeven procent van de mensen die zo’n bedreigende situatie meemaakt, ontwikkelt PTSS. Ongeveer een op de tien mensen krijgt uiteindelijk met deze stoornis te maken.

Als je PTSS hebt, komen nare ervaringen steeds terug in je gedachten of dromen. Kenmerkend bij deze klachten is dat de eerdergenoemde symptomen langer dan een maand aanhouden en een significante belemmering veroorzaken in het dagelijks leven.

Hierbij zijn veelal overkoepelende symptomen aan de orde, zoals herbeleving, emotionele ontregeling (zoals woede-uitbarstingen), vermijding en een negatief beeld van jezelf en de wereld. Bij vermoedens of vaststelling van PTSS is zorg van professionele hulpverleners belangrijk.

Ontdek met deze PTSS-test of je klachten hebt die kunnen wijzen op PTSS.

Er kan ̩̩n keer iets schokkends zijn gebeurd Рje hebt bijvoorbeeld een auto-ongeluk meegemaakt Рdan spreken we van enkelvoudig trauma.

Maar het kan ook zijn dat je een langere periode nare dingen hebt meegemaakt, bijvoorbeeld als je herhaaldelijk bent mishandeld of misbruikt op jonge leeftijd – dan is er sprake van meervoudig of complex trauma. Een traumatische jeugd komt bijvoorbeeld vaak pas op volwassen leeftijd naar boven, in de vorm van uiteenlopende psychische klachten.  

Als gevolg van meervoudige traumatisering kun je complexe PTSS ontwikkelen. De symptomen van complexe PTSS zijn veelal een combinatie van eerdergenoemde PTSS-klachten plus drie andere symptoomclusters: 

• Emotionele disregulatie: het moeilijk of niet kunnen reguleren van emoties. Zoals het intens ervaren van emoties of het onvermogen ermee om te gaan, wat kan resulteren in impulsief of vermijdend gedrag;
• Problemen in je relatie(s) met anderen: moeite met vertrouwen, hechting of het aangaan en/of onderhouden van gezonde relaties;
• Problemen met je zelfbeeld en identiteit.

Lang werd gedacht dat complexe PTSS moeilijker te behandelen was, maar dit blijkt na veelvoudig onderzoek niet zo te zijn. Het valt wel te verwachten dat de behandelingen van complexe PTSS langer duren, omdat er doorgaans meer herinneringen moeten worden gedesensitiseerd, ofwel; minder gevoelig gemaakt.

Hoe kun je het beste omgaan met een traumatische gebeurtenis waar je veel last van hebt? Deze klachten zijn gelukkig goed te behandelen met verschillende soorten therapie, afhankelijk van jouw specifieke behoeften en symptomen.

Psycho-educatie kan in de eerste plaats helpen om informatie te krijgen over de reacties van je lichaam en geest bij een traumatische ervaring. Om zo de symptomen te begrijpen en te normaliseren, en om behandeling beter mogelijk te maken.  

In Nederland zijn cognitieve gedragstherapie en EMDR-therapie de meest toegepaste behandelingen.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een therapie die zich richt op het identificeren en veranderen van negatieve gedachten, overtuigingen en gedragspatronen die verband houden met de traumatische gebeurtenis. Een effectieve techniek hierbij is exposure therapie, waarbij je wordt blootgesteld aan herinneringen van het trauma om de angst te verminderen. 

EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) is een effectieve behandeling die in Nederland het meest gebruikt wordt. Bij EMDR denk je terug aan de gevoelens en beelden van een heftige gebeurtenis. Op hetzelfde moment beweegt een therapeut z’n handen voor je gezicht heen en weer en volg je die bewegingen met je ogen.

Waarom helpt EMDR bij traumaverwerking? De amygdala is een hersengebied dat betrokken is bij het opslaan van herinneringen en emotionele reacties. Dit hersengebied wordt door de simpele oogbewegingen bij EMDR onderdrukt. We kunnen onze aandacht namelijk niet bij twee dingen tegelijk houden. Door je te concentreren op de bewegingen, heb je minder aandacht voor de opgehaalde herinnering en plaats je deze met een andere, (minder bedreigende) betekenis terug in je geheugen. 

Schrijftherapie, ofwel schrijven over je gevoelens na een nare gebeurtenis, lijkt enorm op te luchten. Het blijkt echter pas therapeutisch te werken als je de traumatische ervaring ook probeert te begrijpen en een plek geeft. Deze therapie wordt vooral bij kinderen toegepast, maar is geen eerste keuze-behandeling.  

Ook medicatie kan de behandeling ondersteunen. In sommige gevallen kunnen huisartsen of psychiaters medicatie, zoals antidepressiva of anxyiolitica (angstreducerende medicatie), voorschrijven. Dit om symptomen als depressie, angst of slaapproblemen te verminderen. De effectiviteit van medicatie voor de toepassing bij PTSS is beperkt.

Dit thema is samengesteld met dank aan Ad de Jongh, GZ-psycholoog en gespecialiseerd in de behandeling van traumagerelateerde angststoornissen, waaronder de fobie voor een tandheelkundige behandeling en posttraumatische stressstoornis (PTSS). De Jongh is tevens directeur van het Centrum voor Psychotherapie en Psychotrauma (CPP), een expertisecentrum op het gebied van Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR).