Perfectionisme

De lat hoog leggen, maximaal willen presteren, willen excelleren, hoge eisen hebben, de beste, liefste, slimste, mooiste of grappigste moeten zijn: wie perfectionist is, zal dit bekend voorkomen. Perfectionisme betekent het volmaakte nastreven, het letterlijk perfect willen doen.

Verschil mannen en vrouwen

Perfectionistische mensen gaan dus nooit voor een zesje en bij een acht staan ze ook niet echt te juichen. Een tien moet het zijn, met minder zijn ze niet 100 procent tevreden. Ze zijn veeleisend en streng, met name voor zichzelf.

Hierin zit overigens wel een verschil tussen mannen en vrouwen, zo blijkt uit onderzoek: vrouwen stellen voornamelijk hoge eisen aan zichzelf, mannen doen dat vooral (ook) aan de mensen om zich heen.

Kwaliteit

Kenmerkend van perfectionisten is verder dat ze hun eigen perfectionisme als een goede eigenschap zien, als een kwaliteit. Ze moeten er dan ook niet aan denken om er eens (een beetje) met de pet naar te gooien.

Sterke kanten van perfectionistisch gedrag:

• gedisciplineerd;
• grote gedrevenheid;
• ijverig;
• zeer nauwkeurig;
• hoog moraal;
• ambitieus;
• groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Zwakke kanten van perfectionistisch gedrag:

• slecht tegen fouten kunnen;
• hoog stressniveau;
• moeite met delegeren;
• dingen die anderen al hebben gedaan nog eens overdoen;
• focussen op wat minder goed lukt;
• niet echt genieten van successen;
• moeite hebben met besluiten dat iets ‘af’ is, daardoor langzaam;
• kritisch op zichzelf en anderen;
• mislukkingen moeilijk kunnen loslaten;
• oordelend;
• grote competitiedrang;
• faalangst.

Risico’s

Sommige psychologen menen dat perfectionisme altijd ongezond is. En perfectionisten kampen inderdaad meer dan gemiddeld met angsten, stress, burn-out en depressies, omdat ze nooit echt tevreden over zichzelf zijn. Ze lopen zelfs een hoger risico op verslaving en suïcide.

Een perfectionist is lastig voor zichzelf, maar ook voor zijn omgeving. Vooral als je met iemand moet samenwerken die alles perfect wil doen en moeilijk met minder genoegen kan nemen. Een belangrijke valkuil is dat perfectionisme soms leidt tot enorme faalangst, waardoor iemand helemaal niets meer durft aan te pakken.

Voordelen

Maar perfectionisme heeft ook voordelen. Je móet waarschijnlijk wel perfectionistisch zijn als je topsporter, klassiek musicus, hartchirurg, boekhouder, secretaris, softwareontwikkelaar of topadvocaat bent. Als dit soort mensen niet naar perfectie streven, lopen we niet alleen veel mis, maar gáát er ook veel mis.

Positief perfectionistisch gedrag is fouten en kritiek zien als iets waarvan je kunt leren. Ook moet je weten wat het hoogst haalbare is en wanneer je dus moet stoppen met perfectioneren. Daarnaast realiseert een gezonde perfectionist zich dat het onmogelijk is om op alle gebieden perfectionistisch te zijn.

Twee soorten

Hiermee samenhangend onderscheidt Joachim Stoeber, professor in de psychologie aan de universiteit van Kent, twee soorten perfectionisme:

• niet-aangepast (maladaptief) perfectionisme

Een niet-aangepaste perfectionist wil de top bereiken, maar wordt voortdurend gekweld door de angst om te falen.

• aangepast (adaptief) perfectionisme

Een aangepaste perfectio­nist wil ook hoge doelen bereiken, maar is niet uit het veld geslagen als dit niet lukt.

Wat is de oorzaak van perfectionisme? Het is voor een deel aangeboren, een kwestie van karakter. Maar ook de sociale omgeving is van invloed. Als ouders er flink bovenop zitten – de zogenaamde helikopterouders – en hoge verwachtingen hebben, maakt dat de kans een stuk groter dat hun kind perfectionistische trekjes krijgt.

Sociaal perfectionisme

Daarnaast speelt de maatschappij waarin we leven een belangrijke rol. Competitie is in de westerse wereld de norm. De druk om te presteren is groot en wordt alleen maar groter. Dit leidt tot sociaal perfectionisme.

Met name de zogenaamde millennials en post-millenials hebben hiermee te maken. Al op de lagere school moeten ze meerdere Cito-toetsen doen. En sinds de afschaffing van de studiebeurs, worden ze letterlijk afgerekend op hun prestaties. Niet voor niets krijgen jongeren steeds vaker een burn-out. Maar ook wie veertig is of ouder is, gaat meer dan vroeger gebukt onder prestatiedruk.

Perfect plaatje

De perfecte levens die we op sociale media krijgen voorgeschoteld doen nog een extra duit in het zakje. We kiezen de mooiste foto’s van onszelf uit, gooien daar nog een filtertje overheen en jokken erop los over hoe fantastisch ons leven wel niet is.

Rimpels, vetrolletjes en mislukkingen kunnen echt niet meer: perfectie is de norm. Niet voor niets zijn botox, fillers en cosmetische ingrepen heel normaal geworden. We zien ons leven en zeker ook ons uiterlijk als maakbaar en tolereren imperfectie steeds minder.

Perfectionisme is niet zeker alleen maar negatief. Maar als je faalangst ontwikkelt door de hoge eisen die je aan jezelf stelt of zelfs helemaal ergens niet aan begint, dan is het tijd om er iets aan te doen.

En trouwens ook als je regelmatig signalen krijgt dat mensen je te kritisch vinden en het gevoel hebben op hun tenen te moeten lopen.

Omgaan met perfectionisme

In onze online training Goed als je bent leer je om jezelf te accepteren zoals je bent, mét al je imperfecties. Je krijgt het boek De moed van imperfectie van professor Brené Brown erbij cadeau.

Een manier om perfectionisme wat meer te leren loslaten, is jezelf af en toe bewust door de ogen van een ander te bekijken. Hoe zou een goede vriend of een vriendelijke vreemde je zien?

Schrijf bijvoorbeeld je gevoelens en gedachten op en bedenk daarna bij het lezen welke aardige adviezen je de schrijver zou geven. Dit leidt tot meer zelfcompassie: je geeft jezelf dezelfde zorg en steun als je een goede vriend zou geven.

Wil je weten of je veel zelfcompassie hebt? Doe de test: Hoeveel zelfcompassie heb je?

Altijd al benieuwd geweest of jouw perfectionisme aan de gezonde of de ongezonde kant zit? Bereik je de doelen die je gesteld hebt of kom je er zodanig in de buurt dat je tevreden bent? Of zit er juist vaak een groot verschil tussen je doel en uitkomst?

Ontdek in hoeverre je de vruchten plukt van je perfectionisme, of er juist onder gebukt gaat met de test: Hoe (on)gezond is je perfectionisme?