Narcisme

Narcisten zijn mensen die zichzelf enorm belangrijk vinden, hun eigen prestaties en talenten overdrijven, buitensporige bewondering nodig hebben en vinden dat ze recht hebben op een speciale behandeling.

Ze zijn vaak arrogant, hebben een gebrek aan empathie en zijn afgunstig of menen dat anderen dat zijn op hen. Soms gebruiken ze anderen om hun persoonlijke doelen te bereiken. Hieraan herken je een narcist.

De term ‘narcisme’ verwijst naar een figuur uit de Griekse mythologie: Narcissus. Niemand was goed genoeg voor deze knappe jongeman. Hij wilde zich aan geen enkele partner binden maar werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld in het water. Aan de rand van een poel raakte hij zo in de ban van zijn eigen schoonheid, dat hij zijn evenbeeld probeerde te omarmen en verdronk.

Iedereen heeft wel iets narcistisch in zich, alleen is extreme gevallen kun je spreken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Het begint doorgaans met een jeugd vol verwaarlozing, of juist met een verstikkende hoeveelheid aandacht van de ouder, zegt psycholoog en gedragstherapeut Martin Appelo.

Daardoor gaat een kind zich onzeker, wantrouwend en miskend voelen. Sommige kinderen ontwikkelen daardoor narcisme, als beschermingsmechanisme voor hun kwetsbare zelfbeeld. Door zichzelf op te blazen voelen ze de pijn niet meer. Maar ze stoten er ook anderen mee af, en zijn zo des te eenzamer.

Achter het imponerende masker van een narcist gaan dan ook vaak gevoelens van depressiviteit en eenzaamheid schuil. Een vicieuze cirkel ontstaat: om de leegte maar op te vullen, gaat de narcist meer en meer bewondering zoeken. Waarschijnlijk speelt ook een genetische gevoeligheid een rol bij het ontwikkelen van een narcistische persoonlijkheid.

Oppervlakkig, charmant, manipulatief, overtuigd van de eigen superioriteit, gericht op eigen gewin, weinig empathisch: allemaal kenmerken van narcisme. Maar de ene narcist is de andere niet.

Zo onderscheidt de Amerikaanse psycholoog Paul Rose twee vormen van narcisme: openlijk of grandioos narcisme, en verborgen of kwetsbaar narcisme. De ‘openlijke narcist’ eist vaak de aandacht op en trekt hij zich weinig van anderen aan. De ‘verborgen narcist’ gaat ook voor eigen gewin, maar is juist gevoelig voor andermans mening.

Overigens beschreven Australische onderzoekers in 2013 nog een derde type: de agressieve narcist. Die wordt omschreven als iemand die weinig empathisch is, een kwaadaardige houding heeft, er niet voor terugschrikt anderen te gebruiken en zich antisociaal en agressief gedraagt.

Narcisme is niet per definitie een slechte, nare eigenschap of stoornis die alleen maar voorkomt bij manipulatieve egoïsten. Volgens psychotherapeut Craig Malkin is het een karaktertrek die bij ieder mens in meer of mindere mate aanwezig is en die, zolang die niet extreem wordt, ook nuttig is.

Mensen die gemiddeld scoren op narcisme blijken psychisch het meest gezond en gelukkig. Gezond narcisme, noemt Malkin deze middenmoot op het narcisme-spectrum. Deze mensen vinden zichzelf bijzonder en competent, maar kunnen ook kritiek verdragen.

Wil je weten hoe narcistisch je zelf bent? Test hoe hoog jij scoort op openlijk en verborgen narcisme.

Uit Amerikaans onderzoek, uitgevoerd aan de universiteit van Georgia, bleek onlangs dat narcisten slecht zijn in relaties. Ondanks hun charmante en zelfverzekerde overkomen, slagen narcisten er zelden in een langdurige relatie op te bouwen.

Onderzoeker Keith Campbell noemt de liefdesstijl van narcisten dan ook game-playing love: ze willen de baas zijn, houden afstand, gaan vaak vreemd en doen er alles aan om maar niet afhankelijk van hun partner te worden.

Heb je te maken met een narcistische baas, (ex-)partner of een familielid? Alleen maar kritiek en onvrede uiten heeft geen zin, maar waak ervoor dat je niet jezelf wegcijfert of het gedrag van een narcist vergoelijkt. Zo kun je omgaan met narcisme, zonder de aandacht en ruimte voor je eigen behoeftes op te offeren:

• Zeg eerst iets vriendelijks voordat je commentaar geeft (en doe dit nooit publiekelijk – dat is fataal voor de relatie).
• Formuleer duidelijk en niet te voorzichtig. Onduidelijkheid voelt voor de narcist onveilig. En onveiligheid is een teken om in de aanval te gaan.
• Liefdevol maar begrenzend zijn werkt het beste. Geef aan waar je grens ligt en beëindig het gesprek als de narcist hier toch overheen gaat.
• Vertrouw altijd op je gevoel. Peil bij twijfel eens voorzichtig bij anderen in je omgeving hoe zij de persoon in kwestie ervaren.
• Accepteer narcisten zoals ze zijn: geef de hoop een narcist te kunnen veranderen op.

Lees meer tips van deskundigen.

Wie zichzelf geweldig vindt, zal niet snel hulp zoeken en aan zichzelf willen sleutelen. Problemen liggen natuurlijk vooral aan de ander. Bovendien worden narcisten ook vaak beloond voor hun dikdoenerij. Er zijn mensen die het irritant vinden, maar er is ook veel bewondering voor in onze maatschappij. Dat maakt het behoorlijk hardnekkig.

Maar soms gebeuren er dingen in het leven waardoor een narcist wel degelijk inziet dat er iets moet gebeuren. Stuklopende relaties, conflicten op het werk en met vrienden, ziekte, de komst van een kind: het kan ertoe leiden dat hij op een andere manier naar zichzelf gaat kijken. Als een narcist inziet dat de oorzaak van zijn ongeluk bij hemzelf ligt, kan psychotherapie soms enige verlichting brengen.