Hoogbegaafd

Grotendeels erfelijk bepaald

Zo’n 2 à 2,5 procent van de bevolking is hoogbegaafd. Hoogbegaafdheid is voor zo’n tachtig procent erfelijk bepaald, maar ook ouders met een normale intelligentie kunnen een hoogbegaafd kind krijgen.

Dat je er genetisch gezien  aanleg voor hebt, wil echter niet zeggen dat je ook echt superslim wordt. Ook intelligentie vergt namelijk oefening en discipline. Albert Einstein was nooit op de relativiteitstheorie gekomen als hij hele dagen voor de televisie had gehangen.

Andersom kan iemand met een gemiddelde intelligentie floreren door eigenschappen als vindingrijkheid, doorzettingsvermogen en nieuwsgierigheid.

Hoogbegaafd of hoogintelligent?

Hoogintelligentie is niet hetzelfde als hoogbegaafdheid. Hoogintelligente mensen zijn zijn slim, maar hebben geen torenhoog IQ. Wat ze wel hebben, is een sterke motivatie. Hierdoor halen ze vaak hoge cijfers op school en zijn ze later succesvol in hun werk, terwijl dat voor hoogbegaafden niet altijd geldt. Die worden niet altijd goed begrepen door hun omgeving of gaan zich vervelen en waardoor ze zelfs ondergemiddeld kunnen presteren.

Drie componenten

Een hoog IQ alleen is dus geen garantie voor succes. Volgens Robert Sternberg, hoogleraar psychologie aan de Yale University, bestaat intelligentie uit drie componenten: analytische intelligentie, creatieve intelligentie en praktische intelligentie.

Deze componenten kunnen binnen één persoon ongelijk verdeeld zijn: iemand die hoge cijfers haalt op school kan in de praktijk heel onhandig zijn. Volgens Sternberg houden de drie componenten verband met elkaar en moeten ze met elkaar in evenwicht zijn om succesvol te worden.

Sternberg: ‘Voor het oplossen van problemen en de beoordeling van de kwaliteit van ideeën, is een analytisch denkvermogen vereist. Creatieve intelligentie is nodig om problemen en ideeën goed te kunnen formuleren. Praktische intelligentie is vereist om ideeën en analyses elke dag op een doeltreffende wijze te kunnen gebruiken.’

IQ-test

Wanneer ben je hoogbegaafd? Allereerst moet je hiervoor dus minimaal 130 punten scoren op een IQ-test. Zit je tussen 145 en 160, dan ben je zeer hoogbegaafd.

De echte uitschieters scoren zelfs boven de 160 en worden ook wel exceptioneel begaafd of geniaal genoemd. Van Leonardo di Vinci wordt gezegd dat hij een IQ had van 180. Het IQ van Albert Einstein werd op 160 geschat, even hoog als Bill Gates. Madonna scoort trouwens ook niet slecht: 140.

Maar, aldus de eerder genoemde hoogleraar Robert Sternberg: de ware meting van intelligentie is niet een testscore, maar iemands bereidheid zijn of haar talenten te ontwikkelen. ‘Niemand is overal goed in. Wat begaafde mensen net iets meer onderscheidt, is dat ze beter weten op welk terrein ze hun meest succesvolle bijdrage kunnen leveren.’

Kenmerken

Mensen die hoogbegaafd zijn:

• leggen verbanden die niet voor de hand liggen;
• houden ervan om dingen uit te vogelen;
• zijn snel van begrip;
• hebben behoefte aan intellectuele uitdaging;
• hebben een heel goed geheugen;
• beschikken over veel parate kennis over een breed scala aan onderwerpen;
• hebben een hoog leertempo;
• beschikken over een grote woordenschat en houden van woordgrapjes;
• combineren nieuwe kennis snel met bestaande kennis;
• zijn creatief en oplossingsgericht;
• hebben een sterk analytisch denkvermogen;
• zijn goede waarnemers met oog voor detail;
• zijn ongeduldig;
• hebben een groot (en vaak apart) gevoel voor humor;
• zijn sensitief.

Snel testen

Een hoogdbegaafd kind komt er sowieso wel, zou je misschien denken. Maar dat is zeker niet het geval. Natuurlijk is het heel handig als je kind slim is, maar hoogbegaafde kinderen lopen soms ook tegen problemen aan.

Bijvoorbeeld als school niet genoeg uitdaging biedt en het kind zich verveelt in de klas of als reactie gaat onderpresteren. Dit gebeurt bij zo’n 20 procent van de hoogbegaafden kinderen.

Het is daarom belangrijk dat hoogbegaafdheid in een vroeg stadium wordt herkend en getest, zodat het kind de juiste begeleiding en stimulatie krijgt en bijvoorbeeld een klas kan overslaan. Soms is een aparte school zelfs beter.

Leren te leren (en te falen)

Hoogbegaafde kinderen leren niet alleen sneller, ze leren ook anders. Het zijn zogenoemde top-down-denkers: ze leren achterstevoren. Eerst gaan ze op zoek naar het geheel – het doel van een opdracht – en daarna naar de kennis die daarvoor nodig is.

Hoogbegaafde kinderen kunnen makkelijk complexere taken aan en leggen snel verbinding tussen bestaande en nieuwe kennis. Door deze andere manier van denken, hebben ze op school minder instructie en herhalingsoefeningen nodig. De gewone lesstof moet daarom worden ingedikt, verbreed, verdiept en verrijkt. Bij een ellenlange uitleg vallen ze in slaap.

Als een kind niet wordt uitgedaagd over de grenzen van zijn leervermogen heen te gaan, dan leert het niet om te leren. En leren betekent: omgaan met de frustratie van het niet kunnen, door je dan toch te blijven inspannen. Het betekent planningen maken en doorzetten, een eigen leerstrategie ontwikkelen.

Als kinderen alleen maar horen wat ze al weten of wat voor hen logisch is, leren ze bovendien niet hoe om te gaan met falen. En juist dat is nodig om een evenwichtig mens te worden.

Is mijn kind hoogbegaafd?

Uiteindelijk geeft een speciale IQ-test uitsluitsel, maar over het algemeen hebben hoogbegaafde kinderen de volgende kenmerken:

• vroegwijs;
• leert vroeg praten en lezen;
• loopt ook lichamelijk voor in ontwikkeling;
• heeft altijd veel vragen;
• heeft verrassende ideeën, is creatief/origineel;
• discussieert in detail, is (zelf)kritisch;
• weet het antwoord vaak al;
• geniet van leren;
• is een zeer nieuwsgierig en onderzoekend;
• blinkt uit op meerdere gebieden;
• heeft vaak een ongewone, complexe woordenschat;
• leert heel gemakkelijk;
• is goed in het leggen van (causale) verbanden en in probleemanalyse;
• maakt grote denksprongen en heeft een voorkeur voor abstractie;
• is zelfstandig;
• heeft brede of juist specifieke interesse;
• heeft veel energie;
• kan iets goed na 1 tot 2 keer oefenen;
• is perfectionistisch;
• gaat liever met oudere kinderen om;
• heeft een apart gevoel voor humor;
• kan zich goed concentreren.

Anders zijn

Op volwassen leeftijd gedraagt iemand die hoogbegaafd is zich anders dan de rest. Wie heel snel kan denken, schakelen en ingewikkelde vraagstukken overzien, wordt door zijn omgeving dikwijls als overweldigend, ‘raar’, arrogant of betweterig ervaren en voelt zich vaak een buitenbeentje.

Veel mensen komen er pas op latere leeftijd achter dat ze hoogbegaafd zijn. Soms door problemen op het werk of tijdens gesprekken met een psycholoog. Soms valt bij ouders het kwartje omdat bij hun kind hoogbegaafdheid wordt vastgesteld. Ook is er snellere herkenning dankzij de toenemende kennis op internet.

Als hun vermoeden wordt bevestigd, brengt dat voor veel mensen acceptatie, bevrijding en rust. Opeens is er een verklaring voor het gevoel van ‘anders zijn’, voor de problemen op het werk of in relaties.

Een volwassen hoogbegaafde kan heel goed leren om zijn of haar ‘gevoeligheden’ in goede banen te leiden en hun dromen en ambities waar te maken. De eerste stap daarvoor is bewustwording.

Problemen op de werkvloer

Mensen die hoogbegaafd zijn, lopen nogal eens tegen problemen aan in hun werk. Ze worden niet altijd begrepen en kunnen vrij slecht tegen autoriteit.

Het is lastig als je naar een manager moet luisteren, terwijl je het zelf beter weet. Als je sneller denkt dan de rest gaan dingen bovendien langzamer dan je zou willen.

Om meer begrip en vrijheid te krijgen van je leidinggevende is het belangrijk om te weten wat je nodig hebt om je goed te kunnen ontwikkelen en daarover het gesprek aan te gaan. Vaak is er meer mogelijk dan je denkt.

Hoogbegaafd en autisme

Hoogbegaafdheid kan samengaan met autisme. Er is zelfs een overlap tussen hoogbegaafden en mensen met hoog functionerend autisme, bijvoorbeeld wat betreft analytisch en systematisch denken.

Een belangrijk verschil tussen autisme en hoogbegaafdheid is de sociale of emotionele intelligentie. Bij hoogbegaafde mensen met autisme zijn de sociaal emotionele vaardigheden vaak opvallend zwak ten opzichte van de verstandelijke vermogens. Daardoor hebben ze meer moeite met het onderhouden van vriendschappen of een liefdesrelatie.

Hoogbegaafd en dyslexie

Dyslexie komt bij mensen die hoogbegaafd zijn net zo vaak voor als bij mensen die dat niet zijn. Dat komt doordat dyslexie niets met intelligentie te maken heeft.

Wel wordt dyslexie bij hoogbegaafde kinderen vaak pas laat opgemerkt, omdat ze het goed kunnen verbergen en vaak goed presteren op andere gebieden, zodat er niet veel aandacht aan wordt besteed.

Hoogbegaafd en hooggevoelig

De combinatie hoogsensitief en hoogbegaafd komt relatief vaak voor. Hoe dat precies in elkaar steekt is (nog) niet duidelijk omdat er niet veel onderzoek naar is gedaan. Zowel hoogbegaafden als hooggevoeligen hebben een groot empathisch vermogen, zijn opmerkzaam en intuïtief. Andere overeenkomsten zijn dat ze kijken naar het grotere geheel, graag doorvragen en zich vaak ‘anders voelen dan anderen’.