Angst

Angst is een goedbedoeld trucje van ons brein om ons veilig te houden. ‘Ik ben nergens bang voor,’ klinkt wel stoer, maar is feitelijk onverstandig.

Sommige situaties kun je maar beter eng vinden en daardoor uit de weg gaan. Anders zouden we doodleuk in het donker door ongure buurten gaan lopen, in rammelende vliegtuigen stappen en langs randen van afgronden huppelen.

Angst is dus heel functioneel. Het is een alarmbel, bedoeld om ons gezond en wel te houden.

Enge ervaring

Soms roept iets wat in principe niet gevaarlijk is angst op, omdat ons brein zich de stress herinnert van een eerdere soortgelijke situatie. Bijvoorbeeld die keer dat je onvoorbereid werd gevraagd iets voor een groep te vertellen en het klamme zweet je uitbrak. Je brein slaat dit op als ‘voor een groep spreken is eng.’

Elke keer als je weer zoiets moet doen, schieten de stresshormonen omhoog en ervaar je angst of zelfs paniek. Zo kun je ook rijangst ontwikkelen als je tijdens het rijden een keer een panieksituatie hebt meegemaakt. Of tandartsangst na een pijnlijke zenuwbehandeling.

‘Angst is vaak niks meer dan een fysieke reactie op iets wat eerder is gebeurd dat je vervolgens projecteert op de toekomst,’ aldus Roanne van Voorst, die cum laude promoveerde op het onderwerp.

Nieuwe situaties

Maar ook situaties waarmee je nog helemaal geen ervaring hebt, kunnen angst oproepen. Van Voorst: ‘Je weet dan nog niet precies wat er gaat gebeuren of wat je moet doen en ook daar houdt het brein niet van. Je brein wil kunnen voorspellen hoe je moet reageren om fysiek of geestelijk veilig te blijven en probeert onverwachte, spannende situaties daarom doorgaans te vermijden.’

Fobieën

Bij een fobie ben je bang voor iets heel specifieks, denk aan vliegen, rijden, spinnen, slangen, kleine ruimtes en hoogtes. Ook dit soort specifieke angsten komen voort uit de evolutie. Ze vergroten namelijk onze overlevingskansen.

Het hebben van een fobie is echter meestal niet functioneel en kan je flink in de weg zitten. Plasangst, slikangst of hypochondrie hebben bijvoorbeeld veel impact op je leven. Ook is het niet nodig en handig om in Nederland een fobie voor bijvoorbeeld spinnen te hebben.

Sociale angst

Ook sociale angst heeft veel impact op iemands leven. Je bent je dan hyperbewust van wat anderen misschien wel niet van je zullen vinden – of dat nou terecht is of niet. Verlegen mensen hebben hier meer dan gemiddeld last van.

Paniekstoornis

Bij een paniekaanval kun je het gevoel hebben gek te worden of zelf dood te gaan. Je gaat hyperventileren, krijgt hartkloppingen, gaat zweten, wordt misselijk en duizelig. Het probleem is dat je na het meemaken van een of meerdere paniekaanvallen, bang kunt worden dat het opnieuw gebeurt en allerlei situaties gaat mijden.

Agorafobie of straat- of pleinvrees

Wie straat- of pleinvrees heeft, durft niet goed naar buiten. Vooral plekken waar je voor je gevoel niet goed kunt wegkomen, boezemen veel angst in en kunnen een paniekaanval veroorzaken. Ongeveer 1% van de mensen krijgt ooit in zijn leven agorafobie.

Selectief mutisme

Selectief mutisme komt vooral bij jonge kinderen voor.  Ze kunnen wel praten, maar durven dat in bepaalde situaties niet. Ze praten bijvoorbeeld wel tegen vriendjes en vriendinnetjes, maar niet tegen de meester of juf. Het is vrij zeldzaam: zo’n 1 op de 150 tot 500 kinderen ontwikkelen selectief mutisme. Het UMC Utrecht heeft een methode ontwikkeld die kinderen helpt om hun praatangst te overwinnen.

Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)

Sommige mensen hebben een gegeneraliseerde angststoornis en zijn overmatig bezorgd over alledaagse dingen. Ze voelen zich continu rusteloos en gespannen. Een gegeneraliseerde ansgstoornis wordt ook wel een piekerstoornis genoemd.

• vaak bang zijn (voor iets specifieks of in het algemeen);
• weten dat de angst niet reëel of overdreven is, maar toch angstklachten ervaren;
• hartkloppingen;
• tintelingen in het lichaam;
• slaapproblemen;
• geen zin in eten;
• concentratieproblemen;
• bezorgdheid;
• prikkelbaarheid;
• nervositeit;
• spanning en onrust;
• hoofdpijn;
• buikpijn;
• hyperventilatie;
• zweten;
• misselijkheid of diarree.

Een angststoornis gaat meestal niet vanzelf over. Als angsten je dagelijks leven gaan beheersen, is het dus goed om naar de huisarts te gaan en je te laten doorverrwijzen.

Kern van je angst

Er zijn verschillende methodes die kunnen helpen om beter met je angst(en) om te gaan. Het is hierbij belangrijk om te weten wat er precies achter de angst schuilgaat. Ben je bang om de controle te verliezen over een situatie? Om te falen? Om ziek te worden of dood te gaan? Om te worden afgewezen of uitgelachen? Door (samen met een therapeut) eerst de kern van je angst te doorgronden, weet je waar je vervolgens mee aan de slag moet.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie wordt het meest ingezet bij angststoornissen. Samen met de therapeut onderzoek je je angstgedachten. Vervolgens ga je aan de slag om de angstgedachten om te buigen. Bijvoorbeeld door te praten over ervaringen en argumenten die laten zien dat je angsten niet reëel zijn.

Exposure in vivo (blootstelling)

Hierbij oefen je in kleine stapjes met situaties waarvoor je bang bent. Door steeds te ervaren dat je angst niet terecht is, kun je het steeds meer loslaten. Het idee is dat je uiteindelijk leert om ‘enge’ situaties niet meer te vermijden, waardoor je ze op gegeven moment ook niet meer eng vindt.

Flooding

Een andere manier om van je angst of te komen, is juist met het engste te beginnen. Deze techniek heet flooding. Hierbij laat je onder begeleiding van een therapeut al je angsten over je heen komen om te ervaren dat ze niet uit komen. Zo bouw je als het ware een tegengif op tegen je angst.

EMDR

Wordt de angst veroorzaakt door een trauma uit het verleden, dan kan EMDR goed helpen. EMDR staat voor: Eye Movement Desensitization and Reprocessing en is een kortdurende therapievorm.

Heb je niet echt een angststoornis, maar ben je wel angstig aangelegd of durf je bepaalde dingen niet en heb je daar last van? Dan kun je ook zelf aan de slag. Een goede methode hierbij is tussen ‘saai’ en ‘paniek’ in te gaan zitten. Dat betekent dus dat je kleine stapjes moet zetten om je angst te overwinnen in plaats van er met zevenmijlslaarzen naartoe te springen.

Vind je het bijvoorbeeld eng om te spreken in het openbaar, dan is speechen op een bruiloft een tikje too much. Wat je wel kunt doen, is je voornemen om tijdens de eerst volgende vergadering op je werk iets inhoudelijks te zeggen. En dat dan ook echt te doen.

Heb je rijangst, dwing je zelf dan niet om in je eentje naar Zuid-Frankrijk te rijden, maar maak een klein rondje in de buurt met iemand naast je die je vertrouwt. Zo kun je steeds een klein stapje verder gaan en jezelf uitdagen om iets te doen wat je eigenlijk eng vindt.

Hoe kom ik van mijn angst af? En wat te doen tegen angst en paniek? Dit zijn meer tips om meer te durven.

Paniek ebt weg

Soms ben je zo bang voor iets, dat je in paniek raakt. Het liefst zou wegrennen of wegduiken. Het zweet breekt je uit en je hartslag schiet omhoog, evenals je ademhaling. Je kunt zelfs gaan hyperventileren wat op zichzelf ook nog eens heel beangstigend is. Het helpt om te weten dan paniek vanzelf wegebt. Je lichaam blijft niet lang in deze toestand. Je hartslag en ademhaling herstellen zich weer. Je wordt niet gek en gaat niet dood.

Bewegen

Wat helpt bij paniek – ook met hyperventilatie – is bewegen. Ga bijvoorbeeld buiten een rondje hardlopen of ren de trap een paar keer op en neer. Op deze manier zorg je dat je verhoogde hartslag en ademhaling past bij de mate van activiteit. Het klopt als het ware weer, waardoor het paniekgevoel verdwijnt.

Een ander helpen

Is iemand in je omgeving angstig of zelfs in paniek? Dan kan het helpen om de ander te vragen waar hij of zij precies bang voor is. Na een tijdje vraag je of dat inderdaad is gebeurd. Nou, nee dus.

Dat klinkt misschien wat onderkoeld, maar als je iemand gaat troosten, bevestig je die angsten juist en dan wordt het alleen maar erger. Laat de ander ervaren dat het vanzelf goed komt.

Op zich is het niet aan te raden om medicijnen te nemen tegen angst. Een bètablokker tempert bijvoorbeeld wel de lichamelijke symptomen van angst, zoals blozen, trillen en zweten,  maar kan ook bijwerkingen hebben, zoals duizeligheid en vermoeidheid.

Valium-achtige middelen maken suf en zijn verslavend. Bovendien onderdruk je met medicatie alleen de symptomen en pak je de oorzaak van je angst niet aan.

Uit een onderzoek naar examenangst blijkt overigens dat een placebo ook helpt, zelfs als je weet dat het een placebo  – en dus een neppil – is.

Zit angst je regelmatig in de weg? Raak je snel in paniek? Doe je soms dingen niet omdat je bang bent en baal je daarvan?

In de online basistraining Van angst naar lef leer je hoe je dagelijkse angsten overwint en meer lef ontwikkelt. Je leert je angsten beter te begrijpen en krijgt tips die je helpen om er op de juiste manier mee om te gaan. Onder de deskundige begeleiding van angstexpert Roanne van Voorst.