Zo overleef je een groepsreis

Wacht de eerste dagen af

Zet een paar reisgenoten bij elkaar en je hebt een groep. Een groepsgevoel ontstaat snel, weten sociaal-psychologen. Mensen zijn sterk geneigd hun eigen groep het beste te vinden, zelfs als ze elkaar nog niet kennen. In een onderzoek werden proefpersonen op basis van kop of munt verdeeld in twee groepen. Zelfs onder deze toevallige omstandigheden maakten de groepsleden onderscheid tussen ‘wij’ en ‘zij’ en bevoordeelden ze hun eigen groep.

Maar om echt een hecht reisgezelschap te worden, moet de groep eerst nog enkele fasen doorlopen: de oriëntatiefase, de onvermijdelijke conflictfase, de integratiefase en de uitvoeringsfase – tot de onvermijdelijke opbreekfase.

In de oriëntatiefase beoordeelt iedereen zijn medereizigers: wat voor mensen zitten er in de groep? Iedereen is zo’n eerste dag zenuwachtig. ‘Het grote snuffelen begint,’ aldus Roelof Wolters, psychotherapeut en deskundige op het gebied van groepsprocessen.

Het is handig eerst voorzichtig rond te kijken en mensen te scannen. Wie lijkt aangenaam gezelschap? Ga daar naast zitten en maak een praatje. Wolters raadt iedereen aan in het begin zoveel mogelijk zichzelf te blijven. Dat is moeilijk in een onveilige situatie. Mensen vallen terug op hun overlevingsmechanisme: de een is veel luider dan normaal, de ander trekt zich terug. Pas na een dag of twee komt de groep tot rust en blijkt de schreeuwerd best aardig en die stille juist humoristisch. Wanhoop dus niet te snel als de groepsleden je de eerste dag totaal niet aanstaan.

Karin Bauer maakte een groepswandelreis naar de woestijn in Egypte. ‘Het beeld dat ik die eerste middag van iedereen had gemaakt, bleek later absoluut niet te kloppen. Ze leken me saai en een beetje kleurloos. Dat viel reuze mee. Het werd al snel supergezellig.’

Steun de reisleider bij een crisis

Vooral in het begin van de groepsreis is de persoon van de reisleider zeer belangrijk. ‘Als mensen onzeker zijn, richten zij zich op een leider,’ verklaart Wolters. Hij moet al in de oriëntatiefase structuur aanbrengen door informatie te geven en regels te stellen. Als de reisleider er niet in slaagt zekerheid te bieden, zal er een informele leider opstaan.

Iedere groep belandt op de een of andere manier in een soort conflictfase, meestal compleet met autoriteitscrisis. Karin Bauer: ‘Bij ons ging één man meteen het haantje uithangen. Hij drukte zijn stempel op de groep: hij liep de hele dag zijn kennis te spuien en bepaalde wat we zouden gaan doen. De reisleider trok zich helemaal terug. Heel vervelend.’

Zo’n autoriteitscrisis kan een flinke tijd doorsudderen. Laat dit niet gebeuren, adviseert groepsdeskundige Wolters. Als een ongeschikt type steeds vaker de touwtjes in handen neemt en het gezag van de reisleider ondermijnt, steun dan de officiële leider en zoek medestanders.

‘Na een zware wandeltocht is het tot een escalatie gekomen,’ vertelt Bauer. ‘We zijn toen met zijn allen gaan praten over het gedrag van die ene man. Daarna zong hij een toontje lager. Hij was duidelijk niet blij met zijn nieuwe positie, zijn roedel was flink uitgedund.’

Stel zo nodig je groepsrol bij

Als de autoriteitscrisis is beslecht, komt de groep in rustiger vaarwater. De conflictfase is voorbij en de rolverdeling is min of meer rond. In deze integratiefase worden de normen en waarden van de groep verankerd. Laatkomers krijgen op hun donder, de groep gaat zelf problemen oplossen en zoekt niet voor ieder wissewasje de leider.

Voel je je onprettig bij je groepsrol, doe er dan zo snel mogelijk iets aan. Ben je bijvoorbeeld in het begin iets te vrolijk van start gegaan en verwacht men nu dat je continu de pias uithangt, stop dan met grappen en grollen. Groepsdeskundige Wolters: ‘Wacht niet te lang, want dan stapelen de emoties zich op en komt het er op een verkeerde manier uit. Als je ineens schreeuwt: “Laat me toch eens met rust!— dan denkt iedereen: jeetje, wat hebben we verkeerd gedaan?’

Als een groepsgenoot je verkeerd blijft inschatten, zet dit dan zo snel mogelijk recht. ‘Een meisje zat mij vanaf het begin openlijk te negeren. Heel rot. Zij was het leiderstype en zag duidelijk een rivale in mij,’ zegt Karin Bauer. ‘Ik heb toen bewust haar gezelschap opgezocht om te laten zien dat ik helemaal niet met haar concurreerde. Ik ben eerder een bemiddelaar.’

Bewaak je grenzen

Mensen hebben – tijdens een groepsreis – de neiging zich te conformeren aan de meerderheid. Telkens opnieuw bevestigen psychologische experimenten de ijzeren wet van Asch. Hij liet mensen in een groep de lengte van een lijnstuk schatten. De proefpersonen gaven regelmatig bewust het verkeerde antwoord, om niet af te wijken van de meerderheid (die in het complot zat). Beter meepraten dan buiten de groep vallen.

Ook een reisgezelschap ontkomt niet aan deze conformiteitsdruk. Een van de gangmakers heeft bijvoorbeeld een nogal grof gevoel voor humor, een aantal mensen doet mee en voor je het weet zegt je dingen die je anders nooit zou zeggen. ‘Blijf bij jezelf en ga niet over je grens heen,’ adviseert Wolters. Schrik niet van de neiging mee te gaan doen, maar verzet je. Groepsnormen zijn snel verankerd, maar niet onaantastbaar. Er zijn vast meer mensen die zich ergeren aan bepaald gedrag, ook al laten die zich (nog) niet horen. Zoek gelijkgestemden en kaart de situatie aan.

Yvo van Os ging op meditatiereis naar India. Op Schiphol schrok hij al toen hij zijn reisgenoten zag: ze leken nogal zweverig. ‘Bij aankomst trokken ze zo’n witte pyjama aan en gingen heel blij lopen doen.’ Yvo kreeg juist niet de neiging mee te doen en ging zich afzetten: ‘De organisatie had een afschuwelijk smerig gribushotel geboekt in een lawaaiige buitenwijk. Ik ben de stad in gegaan en heb een fatsoenlijk hotel geregeld. De meerderheid wilde echter niet meedoen, omdat de goeroe het zo wilde.’

Zoek gelijkgestemden

In bijna alle groepen ontstaan subgroepen. Meestal via een ‘natuurlijke selectie’, waarbij bijvoorbeeld de ouderen of de alleenstaanden elkaar opzoeken. Als iedereen dit prima vindt, is er niets aan de hand. Rob de Laet, directeur van reisorganisatie Koning Aap: ‘Het is bij ons juist de bedoeling dat mensen dingen in clubjes gaan doen.’

Meestal tolereren de clubjes elkaar zonder morren. De woestijngroep van Bauer was al heel snel verdeeld in de ouderen en de jongeren. ‘Stiekem werd het een running gag de oudjes een beetje belachelijk te maken, maar we bleven allemaal beleefd en af en toe werd er ook gemingled.’

Soms gaan subgroepen elkaar echt irriteren. Rob de Laet is zelf jarenlang reisleider geweest en heeft één keer een aantal mensen weg moeten sturen. ‘Er zat een dame in die groep die de godganse dag klaagde en een aantal mensen aanstak. Zij bepaalden de sfeer, de rest werd steeds stiller. Toen zij iemand ten onrechte beschuldigden van diefstal, heb ik er een punt achter gezet. Na hun vertrek werd het de gezelligste groep die ik ooit heb gehad.’

Groepsdeskundige Wolters noemt ergernis een keuze: je kunt ook kiezen om van de groepsreis te genieten. Zoek afleiding en ga niet expres iedere keer op het ongewenste gedrag zitten letten. Zet desnoods een walkman op en kijk om je heen.

Volgend jaar weer op groepsreis?

Als de groep alle stadia heeft doorlopen – de leden kennen elkaar, het leiderschap is bevestigd, de groepsnormen zijn verankerd – is de groep een eenheid geworden, ondanks de subgroepjes. Dat blijkt vooral in tijden van crisis. ‘Een overstromende rivier, autopech, een moeilijke tocht: niets is zo positief voor een groep als een bijna-ramp,’ vertelt Rob de Laet van Koning Aap. Het gevoel lotgenoten te zijn versterkt de groepscohesie. In deze uitvoeringsfase staan de neuzen dezelfde kant op en kan er actie ondernomen worden. De deelnemers van de groepsreis zijn betrokken bij elkaar en bij tegenslag heerst het samen-uit-samen-thuis-gevoel.

Cor de Horde kan erover meepraten. Hij ging op een groepsreis dwars door Jemen. Plots werden ze vanuit het niets beschoten en moesten ze halsoverkop dekking zoeken. Er zat een kogel in zijn gelpotje. ‘Daarna was de groep op de een of andere manier hechter. Die avond werd het – zonder alcohol, want dat is daar niet te koop – erg gezellig.’

En zo kan het gebeuren dat mensen in de laatste fase, waarin de groep weer opgebroken wordt, ondanks alle ontberingen en irritaties toch tranen met tuiten huilen en elkaar bezweren dat ze een reünie gaan organiseren. Waar het vervolgens niet altijd van komt. Volgend jaar maar weer op groepsreis, dan?