Werk-privébalans: zo scheid je werk en privé

Op je werk even een autoverzekering uitzoeken, of snel een andere oppas regelen, want de vaste is ziek. ’s Avonds thuis, na het eten, klap je je laptop open om die rapportage in elkaar te zetten, en op zaterdagochtend kun je mooi nog het verslag van de vorige vergadering doornemen. Bij bijna de helft van de mensen lopen werk en privé geregeld in elkaar over en is er sprake van een verstoorde werk-privébalans. ‘Integreerders’ noemt een Fins onderzoek uit 2015 deze mensen. Naast deze integreerders zijn er de ouderwetse workaholics – 1 op de 5 is thuis veel bezig met werk – en de ‘scheiders’, die werk en privé strikt uit elkaar houden (19 procent), en de mensen die onder werktijd veel met thuis bezig zijn (15 procent).

Het voelt zo lekker efficiënt, werk en privé in één moeite door doen. Bovendien kan het tegenwoordig ook: overal is internet en vrijwel iedereen heeft een smartphone. Toch blijken de integreerders en de workaholics het minst gezond, aldus het onderzoek, en zijn de scheiders juist het gezondst bezig. De Finse psychologe Ulla Kinnunen, die het onderzoek leidde, zegt: ‘Je hebt ontspanning en herstel nodig. Als je rollen thuis en op je werk steeds in elkaar overlopen, kun je thuis niet bijkomen van je werk.’

Mensen die zich niet kunnen opladen voor hun verschillende rollen lopen een groter risico op emotionele uitputting. Ook worden ze langzamerhand minder fit en minder creatief.

De valkuil van multitasken

De bevindingen van het Finse onderzoek worden bevestigd door recent Nederlands onderzoek naar werknemers die buiten hun normale kantooruren stand-by moesten staan, bijvoorbeeld omdat ze piketdienst hadden. Mensen blijken gestrest te raken van thuis bereikbaar moeten zijn van de baas, ook al hoeven ze geen werk te doen. Alleen al het feit dat ze hun telefoon in de gaten moeten houden en elk moment in actie moeten kunnen komen, veroorzaakt spanning. Wie geen goede werk-privébalans hanteert, rust bovendien minder goed uit.

De grootste valkuil van de integreerder is dat hij denkt efficiënt te zijn door te multitasken. Terwijl je aan de telefoon bent met een klant google je een wasmachinereparateur, en op de fiets voor het stoplicht app je die collega om te vragen hoe haar bespreking ging. Maar al dat schakelen tussen verschillende taken leidt ertoe dat je meer fouten maakt. Je wordt minder precies en kunt details minder goed onthouden. Ook word je van multitasken sneller moe dan van taken scheiden en ná elkaar doen in plaats van tegelijkertijd.

Ben jij een multitasker? Lees waarom multitasken toch niet zo handig is.

Niet met volle aandacht

Psycholoog Elianne van Steenbergen van de Universiteit Utrecht is gespecialiseerd in de werk-privébalans. ‘Door te integreren ben je er zowel thuis als op je werk niet met volle aandacht bij. Je bent eigenlijk nergens psychologisch beschikbaar. Het gevolg van nergens écht aanwezig zijn is dat je thuistijd en je werktijd worden uitgehold.’ Van Steenbergen: ‘Mijn man kwam vroeger altijd thuis met zijn telefoon in zijn hand. Hij kwam binnen terwijl hij zijn werkmail aan het checken was. Hij was er, maar eigenlijk was hij er nog niet. Wat ik zei ging langs hem heen. En ik maar onderzoek doen naar de negatieve gevolgen van integreren! Gelukkig heeft het onderzoek hem overtuigd om mentale schotten aan te brengen tussen werk en thuis.’

Niet alleen kan je partner balen van een slechte werk-privébalans, voor jezelf voelt het ook niet goed. Volgens Van Steenbergen weet iedereen eigenlijk best dat je er thuis of op je werk helemaal zou moeten zijn. Als je dat dus niet doet, kun je het gevoel krijgen dat je overal tekortschiet. ‘Dat kan leiden tot schuldgevoel ten opzichte van thuis én van je werk.’

Werk-privébalans: bekijk het zakelijk

Kortom: creëer een goede werk-privébalans, is de boodschap. Maar hoe doe je dat? Het begint met het besef dat werk, hoe belangrijk ook, een rol is. Een van je verschillende rollen. ‘Het moet niet vanzelfsprekend worden om altijd maar beschikbaar te zijn voor je werk,’ zegt werk-privé-expert Van Steenbergen. Voor die bewustwording is zelfvertrouwen onontbeerlijk: het vertrouwen dat je goed genoeg presteert op je werk. Werk is uiteindelijk een afspraak: in 40 uur doe ik dit werk voor jou, voor dit bedrag. Een beetje overwerken kan best, maar als dat standaard is, moet je die afspraak herzien of op zoek gaan naar wat er aan de hand is. Van Steenbergen: ‘Misschien is de baan te vol voor je. Zou je vaker “nee” moeten zeggen, of met je leidinggevende praten over je verantwoordelijkheden.’ Je werk zakelijk bekijken, kan helpen.

Vermoedelijk denken veel scheiders zo, meer dan integreerders en workaholics. De bedrijfscultuur kan het zelfvertrouwen van de laatste twee groepen beïnvloeden. Veel mensen proberen net zo te werken als hun baas. Als hij of zij altijd ’s avonds nog mailt, kun je je verplicht voelen onmiddellijk te reageren. Anders kom je niet betrokken over. Maar veel bedrijven verwachten helemaal geen 24/7-beschikbaarheid, denkt Van Steenbergen. ‘Ze willen vooral dat mensen goed presteren en zich niet schuldig voelen als ze niet aan het werk zijn.’

Bespreek je verwachtingen

Een goed idee dus, om de verwachtingen van je leidinggevende eens te bespreken. Wat verwacht die eigenlijk van je als hij of zij laat op de avond nog een berichtje stuurt, of als er een spoedklus binnenkomt als jij al met je jas aan staat? Vraagt je manager je expliciet om langer door te werken, of is het iets dat je zelf invult? Vraag om verduidelijking, op een open, rustige manier. Misschien stel jij wat betreft flexibiliteit en beschikbaarheid hogere eisen aan jezelf dan je baas doet.
Ook andersom is het goed om verwachtingen te bespreken: wat kunnen ze op je werk van jou verwachten? Zo maak je je eigen belastbaarheid onderwerp van gesprek.

‘Je kunt een goede werkbalans creëren door afspraken te maken met jezelf, je collega’s en je partner,’ adviseert Van Steenbergen. Hoewel werk en privé strikt scheiden het gezondst is, is dat niet voor iedereen realistisch. Nooit ’s avonds werken, of verkondigen dat na vijf uur je thuistijd ingaat, werkt nu eenmaal niet in elke baan. ‘Spreek bijvoorbeeld af dat je op zondag- en maandagavond werkt, maar andere avonden niet. Die avonden ga je sporten of iets anders doen voor jezelf. Je kunt ook afspreken dat je als je thuiskomt niet meer op je telefoon kijkt tot na het avondeten. Als je je geluid uitzet hoor je het in ieder geval niet als je berichten krijgt. Zulke afspraken met jezelf zorgen voor rust. Je weet: de komende drie uur heb ik privétijd en die vul ik zelf in.’

De werk-privébalans vinden

Zo zijn er allerlei afspraken met jezelf te bedenken. Maar: hoe ga je je daaraan houden? ‘Het helpt om in taken te denken,’ zegt Kinnunen. Bedenk van tevoren wat je die dag gedaan wilt krijgen op je werk. Als je die taken af hebt kun je je werk ’s avonds makkelijker loslaten.’ Dat vergt dus wel discipline.

Maak elke dag opnieuw de keuze om de werk-privébalans die dag zo goed mogelijk af te bakenen. ‘Op een dag dat werk en privé veel in elkaar overlopen, hebben mensen voor hun gevoel minder dingen voor elkaar gekregen en zijn ze minder tevreden over hun leven thuis,’ zegt Van Steenbergen. Maar, zegt ze ook: wees niet te rigide. ‘De ene dag houden mensen hun rollen beter uit elkaar dan de andere dag. En soms lukt het twee, drie weken even niet en werk je ’s avonds nog door. Na zo’n drukke periode herpak je jezelf gewoon weer.’

Thuis is thuis en werk is werk

Ook voor de ambitieuze achievers die het heerlijk vinden om alle ballen tegelijkertijd in de lucht te houden, is het de moeite waard afspraken te maken. Hoewel zij hun verschillende rollen het liefst integreren, hebben ook zij uiteindelijk de meeste baat bij thuis thuis zijn, en op hun werk aan het werk. Goed presteren op het werk gaat juist samen met thuis kunnen ontspannen of met andere dingen bezig zijn. Je werk profiteert ervan als je goed in je vel zit, net als je partner, kinderen en vrienden. Werk en privé gescheiden houden is voor iedereen het gezondst, zeggen de deskundigen dan ook unaniem.

Plus: hoe vaker je het doet, hoe beter je het onder de knie krijgt. En als het je lukt om de afspraken met jezelf na te komen voel je je zó trots, voorspelt Van Steenbergen. ‘Je bent dan trots op je goede balans tussen werk en privé, in plaats van dat je “druk, druk, druk” geweest bent.’ Het gevolg is niet alleen meer rust en controle over je tijd, maar ook een oppepper voor je zelfvertrouwen: morgen wil je het weer zo aanpakken.

Een goede werk-privébalans vinden? Beluister ons audioboek Thuis is thuis en werk is werk.

Bronnen: U. Kinnunen e.a., The role of work-nonwork boundary management in work stress recovery, International Journal of Stress Management, 2015 / C. Zieberts e.a., The relationship of on-call work with fatigue, work-home interference, and perceived performance difficulties, Biomed Research International, 2015 / G. Danner-Vlaardingerbroek e.a., The psychological availability of dual-earner parents for their children after work, Family Relations, 2013