Wat is een burn-out?

Psychotherapeute Carien Karsten, schrijfster van het boek Omgaan met burn-out, zegt: ‘Een depressie kun je helemaal los van werk hebben. En in het geval van overspannenheid knappen mensen eerder af. Burn-outklachten zijn chronischer van aard.’

Klachten en symptomen burn-out

De term burn-out werd halverwege de jaren zeventig in de wetenschappelijke literatuur geïntroduceerd door de Amerikaanse psychiater Herbert Freudenberger. Hij constateerde dat jonge, bekwame hulpverleners in de verslaafdenzorg na enige jaren in een depressie-achtige toestand belandden, omdat ze een groeiend gevoel van onmacht ervaarden.

Die toestand verdween alleen in weekeinden en vakanties, wanneer ze tijdelijk verlost waren van de aanblik van de verslaafden die ze nota bene veelal uit idealistische motieven probeerden te helpen.

Dat gevoel van machteloosheid kan Ronald Gorter, die aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde op een onderzoek naar burn-out onder tandartsen, zich goed voorstellen. ‘Tijdens mijn vervangende dienstplicht en studie psychologie werkte ik in een psychiatrische kliniek. Verwachtingen als dat het jou wel zal lukken om mensen beter te maken, kunnen erg tegenvallen. Dat bepaal jij immers niet, hoe graag je dat ook wilt.’

Gorter: ‘Gebrek aan controle is bij uitstek een voedingsbodem voor burn-out. Irreële verwachtingen zijn eveneens een belangrijke reden voor het ontwikkelen van burn-outklachten.’

Wat is een burn-out? 3 pijlers

De Amerikaanse psychologe Christina Maslach bouwt voort op het werk van Freudenberger. Zij ontwikkelde de eerste vragenlijst om vast te stellen wat een burn-out precies is. Van deze vragenlijst bestaat ook een Nederlandstalige versie.

Uit dit inmiddels goed gevalideerde zelfrapportage-instrument komen steevast drie symptomen van burn-out naar voren: emotionele en fysieke uitputting; een gedepersonaliseerde, cynische houding en een gevoel van sterk verminderde competentie in het werk. Op die drie aspecten richten onderzoekers en hulpverleners zich dan ook steevast.

Gorter: ‘Dat wil niet zeggen dat het alleen om deze drie dimensies gaat, maar vooralsnog is er geen beter meetinstrument. Ik verwacht dat ons begrip van burn-out de komende jaren wel wat verschuift. Het is van belang om burn-out bijvoorbeeld ook buiten de context van het werk te onderzoeken.’

Niet alleen sociale beroepen

Vooral mensen die in hun werk intensief met andere mensen moeten omgaan, lopen een verhoogd risico op burn-out. Dat geldt bijvoorbeeld voor docenten, verpleegkundigen, artsen, psychologen en managers. ‘Maar,’ benadrukt Kees Hoogduin, zenuwarts en mededirecteur van het commerciële zorginstituut Hoogduin, Schaap en Kladler (HSK), ‘iedereen die op verantwoordelijke wijze zijn werk uitvoert, kan er in principe slachtoffer van worden.’

Dat constateert ook Karsten in haar praktijk: ‘Toen mijn boek uitkwam ben ik door mensen uit veel meer beroepsgroepen dan alleen die sociale gebeld. Ik heb een zeer gevarieerd klantenbestand, behandel veel mensen die in de ICT werken en vooral ook mensen die in bedrijven werken waar de organisatie gewoon slecht is.’