Waarom zijn series zo verslavend?

Mediapsycholoog Monique Timmers van de Universiteit van Amsterdam en communicatie- wetenschapper Tilo Hartmann van de Vrije Universiteit Amsterdam leggen uit waarom series zo verslavend werken.

Kijken geeft status. ‘Het staat inmiddels ongeveer gelijk aan het lezen van goede literatuur, of het kijken van filmhuisfilms,’ zegt Tilo Hartmann. ‘Series zijn allang geen low culture meer. Fans steken elkaar aan, tippen welke nieuwe serie je écht moet gaan zien. Je hoort er bijna niet meer bij als je niet kunt meepraten over het nieuwe seizoen van Homeland.’

Hoofdpersonen zijn gelaagder. Tot voor kort was de wereld van de tv-serie helder: er waren goeden en slechteriken, en alles draaide om de vraag: overwint het goede? Volgens de lang dominante affective disposition theory van hoogleraar communicatie en psychologie Dolf Zillmann halen mensen voldoening uit films en series wanneer de goede partij wint. Negatieve emoties die je beleeft tijdens het kijken, zoals spanning of frustratie, vergroten de opluchting wanneer het verhaal goed afloopt.

Maar de laatste jaren hebben steeds meer series ambigue personages. Neem Homeland-hoofdrolspeler Nicholas Brody, ¬een rechtschapen oorlogsheld maar ook heimelijke terrorist. Met hem leven we net zo goed mee.

Monique Timmers legt uit dat we ons met die karakters kunnen identificeren. Om dat te kunnen distantiëren we ons tijdelijk van onze normen en waarden. Timmers: ‘Deze moral disengagement is een spel waarbij je alles waarvoor je staat even helemaal achter je kunt laten. Zo bezien helpt het ambigue karakter je om uit de realiteit te stappen en je onder te dompelen in een fictieve wereld.’

We hechten ons sterker aan de personages. Dat we een emotionele band – ook wel ‘parasociale relatie’ – opbouwen met fictieve personen uit films, boeken en series, is al langer bekend. In series worden karakters de laatste jaren steeds meer uitgesponnen en verdiept. Zeker in het eerste seizoen leren we elke aflevering nieuwe kanten van ze kennen. Dat maakt seriepersonages bij uitstek de personen om een parasociale relatie mee aan te gaan – zeker nu de hoofdpersonen veel meer kanten hebben dan alleen ‘goed’ of ‘slecht’. Monique Timmers: ‘Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen steun en gezelschap vinden bij personages. Het is een comfortabele relatie: je leeft mee met zo’n karakter, maar alleen wanneer jij er zin in hebt.’

Meer cliffhangers. Series trekken de laatste jaren de hele narratieve trukendoos open om ons maar in spanning achter te laten. Daar is ook meer ruimte voor; nu series soms in zijn geheel online worden gezet.

In Game of Thrones bijvoorbeeld wordt de plot uitgesmeerd over meer afleveringen en soms zelfs meer seizoenen. Bovendien zetten de meeste series nu aan het eind van iedere aflevering een dijk van een cliffhanger neer, om de kijker te verleiden meteen verder te kijken.

Waarom kunnen we die cliffhangers en uitgesmeerde plots eigenlijk zo moeilijk weerstaan? Hartmann: ‘Ze leveren spanning op; een vervelend gevoel van onzekerheid waar we zo snel mogelijk van af willen. Je weet niet wat er gaat gebeuren, en dat is bijna niet te verkroppen, helemaal omdat je met de personages meeleeft. Dus blijf je kijken.’