De Luizenmoeder was vorig jaar dé kijkcijferhit van de publieke omroep. Vandaag start het tweede seizoen. Iedereen lijkt het te kijken, oneliners worden volop geciteerd (juf Ank: ‘Dat vinden we niet raar, dat vinden we alleen maar heel bijzonder’, directeur Anton: ‘Denk je dat het voor mij makkelijk is om jou de schuld te geven?’). Dit creëert een gevoel van gemeenschappelijkheid: je kijkt samen, kletst erover op sociale media en de volgende dag bij de koffieautomaat.
Maar er is meer aan de hand dan die gemeenschappelijke beleving. Dit zijn de drie psychologische redenen waarom De Luizenmoeder zo populair is.
1 De herkenbare idioterie is onweerstaanbaar
Zelfs als je geen kinderen hebt, heb je weleens op een schoolplein gestaan – al was het ooit zelf als kind. Herkenbaarheid is de belangrijkste verklaring voor de populariteit van de serie, zegt docent mediapsychologie Kirsten Hofman. ‘De idioterie rond omgangsvormen, sociale relaties, het schoolsysteem en opvoeden – het wordt allemaal flink uitvergroot. Daar moet je heel hard om lachten, maar tegelijkertijd denk je: ja, zo gaat het echt.’ Met een timer bij de tien minutengesprekken zitten, de over-de-top traktaties die ook nog gezond moeten zijn, de scheldende ouder die het beste voor haar kind eist – het is fictief, maar ook uit het leven gegrepen.
Die herkenbaarheid maakt dat je je met de mensen op het scherm gaat identificeren. Dit psychologische mechanisme van identificatie met fictieve karakters wordt nog eens versterkt doordat hoofdpersoon Hannah de enige normale van het stel is. Op haar gezicht staat voortdurend te lezen: ‘Red me uit deze hel.’ Mediapsycholoog Hofman: ‘Hierdoor móét je bijna wel met haar meeleven.’
2 Kromme tenen-humor scoort goed
Cringe comedy heet het type humor van De Luizenmoeder. De televisieserie The Office is er groot mee geworden, en Sacha Baron Cohen vergrootte het uit met zijn typetje Borat. Je lacht uit medelijden en plaatsvervangende schaamte, over raar sociaal gedrag en ongemakkelijke momenten. To cringe betekent niet voor niets ‘ineenkrimpen van ongemakkelijkheid’. Waarom we kromme tenen-humor zo leuk vinden, valt te lezen in het boek So funny, it hurts. Volgens de auteurs is de populariteit toegenomen doordat we ons meer dan ooit bewust zijn van hoe we overkomen op anderen. Dat komt door sociale media, maar ook doordat we elkaar en onszelf constant fotograferen en filmen. Met al dat toegenomen zelfbewustzijn is het heerlijk om te bekijken hoe anderen zich staande houden in ongemakkelijke situaties.
3 We kijken graag naar mensen die het net iets slechter hebben
‘We voelen ons aangetrokken door series waarin andere mensen het slechter hebben dan wij,’ zegt Kirsten Hofman. ‘Een alleenstaande moeder die worstelt met de opvoeding, school en andere zaken, geeft ons troost.’ Hier treedt het psychologische mechanisme van sociale vergelijking in werking: we peilen graag hoe we het doen ten opzichte van anderen. ‘Als jij, of jouw leven, daar net wat beter bij afsteekt, geeft je dat een fijn gevoel.’
