Waarom je kind vertraagt als jij haast hebt

Een kattenfilmpje op YouTube dat meer dan acht miljoen views kreeg, gaat als volgt: we zien een man die zijn kat een tuigje omdoet om hem uit te laten. De kat zakt op de grond.

De man tilt hem op en probeert hem weer op zijn pootjes te zetten. Maar de kat is volkomen slap, staan lukt niet en hij valt weer plat op de grond. Op de achtergrond hoor je mensen lachen om de kat ‘die niet naar buiten wil’. Want zo interpreteren ze dit gedrag.

In feite is er iets anders aan de hand: het slap gaan liggen is een reflex van een kat die gestrest raakt doordat hij vastzit en niet kan vluchten of vechten. Hij houdt zich dood. De Franse arts en filosoof Henri Laborit noemde deze situatie handelingsremming.

De wetenschappers van nu hebben het over de freeze-reactie. Het is een volkomen automatisch proces dat door de amygdala, dus het gebiedje in de hersenen dat externe prikkels een emotionele lading geeft, in gang gezet wordt. De kat raakt even verlamd en verdoofd, reageert niet op prikkels.

Onder het filmpje staan spottende reacties. De kat zou doen alsof om maar niet naar buiten te hoeven. Dat totaal misplaatste idee brengt me op wat wij als ouders soms meemaken met onze kinderen.

‘Vooruit! Schiet nou eens op! Je snapt toch wel dat we zo te laat komen?’ Hoe meer haast je hebt, hoe langzamer je kind zijn jas lijkt aan te trekken en zijn fiets pakt.

Als ons kind zo traag wordt of opeens gaat spelen terwijl we hem aansporen, denken we al snel: hij doet het met opzet. Of: ze wil gewoon niet luisteren. We raken geïrriteerd, roepen nog harder en het gaat van kwaad tot erger. Wat een gemiste kans. Door onze stem te verheffen en onze wenkbrauwen te fronsen zijn we zelf de oorzaak van die freeze-reactie bij ons kind.

Slappe spieren

Voor een wetenschappelijk onderzoek naar het effect van een sociale dreiging op een mens kregen de proefpersonen drie plaatjes van hetzelfde gezicht te zien, met een boze, vrolijke en neutrale uitdrukking.

Bij het boze gezicht registreerden sensoren een sterke reactie: een duidelijke daling van de spierspanning en een lagere hartslag. Bedenk hierbij dat dit onderzoek is uitgevoerd op volwassenen die daar bewust aan meededen en alleen plaatjes van personen te zien kregen.

Je kind ervaart dit in het echt, met zijn ouder. Dus nee, je kind stelt zich niet aan, net zomin als de kat in het filmpje. Er treedt een natuurlijke reactie op, veroorzaakt door jouw stress.

Symptomen bij je kind kunnen zijn: trager bewegen, een lagere spierspanning, een langzamer hartslag, maar ook hyperalertheid en toenemende angstgevoelens, die je kind kan proberen te bedwingen door te gaan spelen of naar je te glimlachen. Dat doet hij dus niet uit brutaliteit, hij probeert zo – grotendeels automatisch – de stress te reguleren.

Dus als je wilt dat je kind opschiet, dan heb je er alle belang bij om je anders op te stellen. En goed op te letten wat er gebeurt als je kind weer uit de freeze-toestand komt.

Henri Laborit en na hem ook anderen hebben aangetoond dat dan de vlucht-of-vechtreactie volgt, waarbij de eerste keuze van het brein vechten is. Dus wees erop bedacht dat na de verstarring een woedeaanval kan volgen.

Omgekeerd

De volgende keer dat je wilt dat je kind zich snel aankleedt of doorloopt, kun je beter dit bedenken: om te kunnen doen wat je van hem wil, heeft hij een goede lichaamsbeheersing nodig, moet hij gemotiveerd zijn en kunnen nadenken.

Bij stress zal zijn lichaam bevriezen en werkt zijn prefrontale cortex, dus het denkende deel van het brein, niet goed. Met een glimlach, een aai, of een grapje kun je voor mentale en lichamelijke ontspanning zorgen.

Dat is het omgekeerde van wat een tot wanhoop gedreven ouder het liefst zou doen. Maar probeer het toch maar eens, je zult versteld staan.

Isabelle Filliozat is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Haar boeken over kinderen, hun relaties en emoties worden uitgegeven in negentien talen. Ze woont en werkt in Frankrijk.