Waarom iedereen een offline hobby nodig heeft

‘Vroeger verzamelde ik fanatiek schelpen en hield uitgebreide Ajax-plakboeken bij, maakte quizzen voor vrienden en flauwe school- en dispuutblaadjes. Ik heb me gestort op dinosaurussen, tekenen en hockey.

Maar werk, sociaal leven en smartphone-verslaving hebben het inmiddels ruimschoots gewonnen. Ik ben hobbyloos geworden,’ schreef techniekjournalist Wouter van Noort in NRC. Hij vroeg zich hierbij af of Netflix, Twitter en Facebook de hobby hebben ‘vermoord’.

Vermoedelijk is Van Noort niet de enige die een beetje jaloers is op de mensen die nog wél een echte hobby hebben. Van die geluksvogels die zich uren met het puntje van hun tong uit hun mond kunnen vermaken met lijm, wol, hout of textiel.

Die zich met plezier vastbijten op een akkoordenschema om een paar uur later tevreden vast te stellen dat ze het onder de knie hebben. Die onderweg van werk naar huis al zin krijgen om weer aan de slag te gaan met een nieuw idee voor een tekening, een verhaal of een patroon voor een nieuwe rok.

Ze zijn in de minderheid, zo blijkt uit cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Onze vrije tijd is de afgelopen tien jaar in uren niet verminderd, maar onze telefoons hebben de manier waarop we die tijd invullen enorm veranderd. En daarmee doen we onszelf tekort. Actieve hobby’s hebben namelijk aantoonbaar positieve effecten op onze psyche.

Helemaal in flow

Natuurlijk moet een activiteit je vooral aanspreken. Maar het is slim om bij het kiezen van een hobby ook op andere elementen te letten. Niet elke hobby heeft namelijk dezelfde of evenveel positieve effecten. Een van die elementen is of je ervan in flow kunt komen: een toestand van opperste concentratie waarbij je de tijd en de wereld om je heen vergeet.

Wie vaak in flow is, voelt zich structureel gelukkiger dan wie zelden of nooit in deze staat verkeert. De constante afleiding, pushberichten en prikkels die via een beeldscherm tot ons komen, zijn dodelijk voor flow. Je kunt er juist wel in komen wanneer je beweegt, een nieuwe vaardigheid leert of een instrument bespeelt.

Ook handwerken zorgt voor focus op het hier en nu en de intense concentratie die nodig is voor flow. De Britse boekredacteuren Arzu Tahsin en Rosemary Davidson schreven hierover het boek Craftfulness. Werk met je handen, ook voor je hoofd.

Zelf zijn ze (uiteraard) hartstochtelijke handwerkers. Tahsin probeert van alles: van boekbinden tot weven. Davidson houdt vooral van naaien, breien en pottenbakken. Ze zijn ervan overtuigd dat dit hen helpt mentaal gezond te blijven.

Het maakproces is voor ons een vorm van meditatie, die ons energie en een goed gevoel geeft. Je haalt niet alleen voldoening uit het tastbare resultaat van je inspanning, maar de activiteit zélf voegt ook een ongrijpbare positieve waarde toe,’ schrijven ze. Ook anderen zouden volgens hen profijt kunnen hebben van ‘iets creëren’.

Of dat nou een ambachtelijke appelcake, een zelfgebreide trui of een zorgvuldig opgekweekt stekje is. Tahsin: ‘Wanneer ik iets maak, ben ik gefocust, doelgericht verbonden met het werk dat ik aan het scheppen ben. Daarna voel ik me opgefrist, versterkt zelfs en altijd vol energie. Ik kan de dingen die het leven van me vraagt weer beter aan.’

Mentale time-out

Tahsin en Davidson beschrijven hoe ze aan de keukentafel al fröbelend door alle lastige fasen in het leven heen kwamen: gezondheidsproblemen, depressies, scheidingen en de ups en downs tijdens het opvoeden van de kinderen. ‘Wanneer we weinig fut hebben, krijgen we energie door iets te maken. Wanneer we van streek zijn, maakt handwerk ons weer kalm.’

Dit zou kunnen komen doordat ze tijdens hun handwerk ‘ongericht kunnen denken’. Dit is het tweede element waarop je kunt letten bij de zoektocht naar een hobby.

Wanneer je minder gerichte concentratie nodig hebt en je ritmische en min of meer automatische bewegingen maakt – zoals bijvoorbeeld bij breien, klei of deeg kneden, weven of groenten snijden – kan je brein vrijelijk dwalen. Gevoelens en ideeën die anders worden verdrongen door al het gerichte nadenken en het verwerken van externe prikkels, krijgen dan de ruimte.

Sonja Lyubomirsky, hoogleraar psychologie aan de universiteit van Californië noemt deze perioden van mentale time-out even belangrijk voor de hersenen als gezond eten en beweging is voor ons lichaam. Uit onderzoek blijkt dat ze vooral van vitaal belang zijn voor onze creativiteit, productiviteit en geestelijke gezondheid.

In 2012 publiceerden neurowetenschapper Mary Helen Immordino-Yang en haar collega’s van de universiteit van Californië bijvoorbeeld een studie waaruit bleek dat die momenten van ongericht, naar binnen gekeerd denken essentieel zijn voor het verwerken van persoonlijke herinneringen. Ook schept het ruimte voor reflectie over sociale gevoelens of over wat je belangrijk vindt voor de toekomst.

Volgens Immordino-Yang komen deze vrije denkprocessen in het gedrang wanneer je veel bezig bent met de dagelijkse eisen van de buitenwereld en sociale media. Maar zodra je hersenen en handen geconcentreerd samenwerken in onbewuste, herhalende bewegingen, wordt het zogenoemde default-netwerk ingeschakeld en heeft je geest ruimte om te dwalen.

Op die momenten krijgen herinneringen en nog onverwerkte gevoelens en spanningen een plek en borrelen inzichten en nieuwe ideeën als vanzelf op. Hier profiteer je dus het meest van bij activiteiten die als vanzelf gaan.

Op momenten dat je iets ingewikkelds moet doen, zijn gerichte aandacht en bewuste denkprocessen nodig en schakelt het default-netwerk in je brein weer uit.

Welbestede uren

Als je iets heel nieuws gaat leren, zal je geest de eerste tijd geen ruimte hebben om vrijelijk te dwalen. Wel kun je ervan in flow raken én krijgt je zelfvertrouwen er een flinke boost van.

Mensen worden gelukkig wanneer ze ergens vooruitgang in boeken; wanneer ze zichtbaar of merkbaar iets onder de knie krijgen. Psychologen noemen dat ook wel mastery en dat gevoel treedt op bij vrijwel alle hobby’s waarin je regelmatig tijd stopt: van pottenbakken tot golfen.

Twee Britse boekbinders richtten met dit in gedachten een stichting op die boekbindcursussen aanbiedt aan veteranen. Ex-militairen die kampen met fysieke beperkingen, posttraumatische stressstoornissen en depressies kunnen aan het eind van de cursus eenvoudige, maar unieke boeken maken en dat blijkt ze een enorm gevoel van trots en voldoening te geven. Oprichter Jonathan Powell: ‘Het geeft je zelfvertrouwen een enorme opkikker als je erin slaagt iets bruikbaars te maken.’

Uit een recent Brits onderzoek bleek dat mensen die veel tijd besteden aan een hobby meer vertrouwen hadden in hun probleemoplossend vermogen op het werk. Voorwaarde is wel dat de vaardigheden die worden aangesproken bij de hobby anders zijn dan die je nodig hebt op het werk. Ook dat is een element om op te letten bij je keuze.

Iemand die voor werk vooral teksten schrijft, heeft dus veel baat bij een cursus improvisatietheater of gitaarlessen, maar kan in zijn vrije tijd beter niet zijn memoires gaan tikken. Er worden dan te weinig nieuwe vaardigheden aangesproken en zo’n hobby teert wellicht in op de reserves die je nodig hebt voor werk, zo denken de onderzoekers.

Begin vandaag

Wil je ook graag een hobby? Voor meer geluksmomenten, zelfvertrouwen en vrije tijd voor je brein? Begin er dan meteen mee. Want wie vandaag iets creatiefs doet, voelt zich morgen al beter. De Nieuw-Zeelandse psycholoog Tamlin Conner ontdekte dit tijdens een onderzoek met 658 deelnemers.

De dagen nadat de proefpersonen iets creatiefs hadden gedaan, zoals schrijven, tekenen, muziek maken of iets origineels bedenken, waren ze overduidelijk positiever gestemd. Ze hadden meer energie en waren enthousiaster en tegelijkertijd kalmer en tevredener. Daarnaast ervoeren ze hun dagen als betekenisvoller en waren ze meer geïnteresseerd in anderen. Dus: hup, aan de slag.

Mijn eigen meesterwerk

Zelf iets maken vervult ons met trots. Al is dat niet altijd helemaal terecht, merkte journalist Dagmar van der Neut.

De zelf gebrouwen witte wijn van de druiven uit onze achtertuin was niet bepaald grand cru. Niet te hachelen zelfs, maar mijn man vond hem ‘best lekker’. Hij plakte trots etiketten met ‘Chateau Wietse’ en liet de flessen met het troebele druivennat nog ‘even doorrijpen’, want dan zou hij nóg lekkerder worden.

Gedragseconoom Dan Ariely van Duke University noemt het ‘ietwat overdreven geluksgevoel bij dingen die we zelf hebben gemaakt’ het Ikea-effect. Daar kwam hij op nadat hij merkte hoe voldaan hij zich voelde nadat hij met succces een ladekast van de meubelgigant in elkaar had gezet.

Tijd en moeite investeren leidt volgens Ariely tot een groter gevoel van eigenaarschap: je creaties worden onderdeel van je identiteit waardoor ze meer betekenis krijgen en je er meer van geniet.

Ariely en zijn collega’s toonden dit aan door proefpersonen origami-figuurtjes te laten knutselen. Omdat alle deelnemers beginnende papiervouwers waren, werden hun kraanvogels niet erg overtuigend. Toch bleken ze zelfs te willen betalen om hun creaties mee naar huis te mogen nemen.

We vinden ons eigen werk niet alleen overdreven waardevol, uit Arielys onderzoek bleek dat we daarnaast een egocentrische bias hebben: we snappen eigenlijk niet dat anderen onze creaties niet zo heel bijzonder vinden.

Al die uren dat ik mijn man had zien hannesen met druivenprut, emmers, kaasdoek, gist en suiker hadden dus niet alleen de wijn vertroebeld, maar ook zijn beoordelingsvermogen.

Toen Ariely een deel van de origami-handleiding wegliet, wat het vouwen ingewikkelder maakte, werden de origamipoppetjes nog lelijker. Maar dat mocht de trots niet drukken. De knutselaars wilden zelfs nóg meer geld neertellen om hun gedrochtjes te kunnen meenemen. Het is dus niet erg als een project of nieuwe hobby veel tijd of moeite kost.

Sterker: hoe meer je erin investeert, hoe meer je waarschijnlijk geniet van het eindproduct. En ach, wat doet het ertoe wat anderen ervan vinden. Pronk lekker met je werkjes en droom dat je een meesterpianist bent of de trotse eigenaar van een wijnchateau.

Bronnen o.a.: R. Davidson & A. Tahsin, Craftfulness. Werk met je handen, ook voor je hoofd, Nijgh & Van Ditmar, 2019 / T. S. Conner e.a., Everyday creative activity as a path to flourishing, Journal of Positive Psychology, 2016 / D. Ariely, Motivatie. Ontdek de verrassende logica achter onze persoonlijke drijfveren, Maven Publishing, 2019