Onbeantwoorde liefde

De mooiste liefde is toch de onvervulde’, zei actrice Nicole Kidman toen ze scheidde van Tom Cruise. Want de onbeantwoorde liefde strandt niet op de dagelijkse werkelijkheid van huishoudelijke strubbelingen en misverstanden.

Bij onbeantwoorde liefdes zijn alle mogelijkheden nog open. Alles wat je van liefde verwacht, zou in vervulling kunnen gaan, als de ander er maar voor open zou staan.

Jullie zouden nachtenlang praten in je favoriete restaurant met kaarslicht en veel wijn, ze zou je in haar armen nemen en elke avond je nek masseren, hij zou vertederd naar je kijken als je sliep, jullie zouden stikkend van het lachen over het strand hollen, hij zou elke dag zeggen hoe mooi je bent.

Door te fantaseren over de oneindige hoeveelheid mogelijkheden, kan een onbeantwoorde liefde lang duren. Soms wel zes tot twaalf jaar, zegt psychotherapeute Sybille Labrijn, auteur van Nu alleen de liefde nog.

‘In onze samenleving wordt de onbereikbare liefde stevig gepromoot. De liefde die wordt opgehemeld in songs, in literatuur, in soaps, gaat om lijden, om heftige emoties.

Al die aantrekkelijke rolmodellen zetten je er niet toe aan om te kiezen voor zo’n saaie, degelijke liefde in de realiteit.’

Bovendien komt het in films meestal goed: reden te meer om door te zetten bij een eerste afwijzing, omdat de ander immers zal bijdraaien als duidelijk is hoe geweldig je bent.

Onbeantwoorde liefde overkomt iedereen

Het verlangen, de hoop, de euforie als de geadoreerde je één keer grijnzend heeft aangekeken: bijna iedereen heeft ervaring met onbeantwoorde liefdes.

In een onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Roy Baumeister had 93 procent van de ondervraagde studenten in de laatste vijf jaar minstens één keer een heftige of redelijk heftige onbeantwoorde liefde gekend.

Daarnaast had de gemiddelde student vier kortstondige eenzijdige verliefdheden achter de rug. Mannen zitten iets vaker in de rol van verliefde, vrouwen iets vaker in de rol van afwijzer. De adolescentie is de periode bij uitstek voor onbeantwoorde liefdes.

Volgens onderzoek lijden jongens van zestien tot twintig er het meest aan: in die periode hebben ze helaas meer eenzijdige liefdes dan wederzijdse.

Voor kinderen en pubers kunnen onbereikbare liefdes een functie hebben: ze kunnen hen helpen zich langzamerhand los te maken van het ouderlijk huis. ‘Een dergelijke liefde haalt je uit het kleine kringetje van het gezin’, zegt Sybille Labrijn.

‘Door je in je fantasie verbonden te voelen aan je geliefde, kom je een stapje verder in dat geleidelijke proces. Je wilt het warme nest verlaten, maar je hebt een ander nodig bij wie je je kunt aansluiten.

Vandaar dat verliefdheden in de puberteit zo heftig en intens kunnen zijn: de geliefde geeft je identiteit. “Als hij van me houdt, voel ik me waardevol; houdt hij niet van me, dan ben ik waardeloos.”‘

Hoe ouder je wordt, hoe vaker de liefde wederzijds is. Je ontwikkelt een steeds realistischer perceptie van je kansen, waardoor je niet continu verliefd wordt op de knapste jongen van de school, die je toch niet kunt krijgen.

Bovendien worden we met de jaren steeds zelfbewuster en hebben we meer besef van onze grenzen, waardoor we niet meer helemaal samenvloeien met onbereikbare objecten van adoratie.

Maar soms blijven ook volwassenen heel lang vasthouden aan onbeantwoorde liefdes, zegt Sybille Labrijn. Ze heeft in Nijmegen een praktijk voor mensen ‘bij wie het in de liefde keer op keer misgaat’.

Deze mensen hebben vaak weinig gevoel van eigenwaarde meegekregen uit hun jeugd. ‘Moeder en vader stelden bijvoorbeeld onhaalbare eisen en gaven aan hun kind de impliciete boodschap dat het beter moest.’

Andere mensen kiezen onbewust voor een onbereikbare liefde om intimiteit te vermijden. Of ze zijn op zoek naar een ideaal.

‘Ten grondslag hieraan ligt perfectionisme en een enorme weerstand tegen het moeten kiezen. Dit zijn mensen met weinig gevoel voor identiteit. Ze trachten dat te verdoezelen door te streven naar perfectie. Een ideale liefde geeft jou ook glans.’

Te mooi voor jou

Als het uiteindelijke doel is om hand in hand over het strand te lopen, moeten volwassen mensen eigenlijk wel gek zijn om verliefd te worden op iemand die hen niet wil. Hoe raken ze in zo’n frustrerende situatie verzeild?

Volgens de psychologen Ellen Bratslavsky en Roy Baumeister zijn er drie situaties waarin onbeantwoorde liefde vaak voorkomt. Een bron van onbeantwoorde liefde zijn platonische vriendschappen.

De intimiteit die je deelt in een vriendschap, kan bij de één in de loop der tijd uitgroeien tot meer, terwijl de ander het niet zo had bedoeld.

Veel onbeantwoorde liefdes komen voort uit een kortstondige relatie. Na een paar afspraakjes bloeit de liefde bij de één op, terwijl de ander minder enthousiast raakt.

Deze vorm van onbeantwoorde liefde is het meest kwetsend voor het zelfvertrouwen. Afgewezen worden nadat de ander je heeft leren kennen, is een grote slag. Hij of zij zegt eigenlijk: ‘Ik vond je eerst leuk, maar nu ik je beter ken…’

Een populaire theorie over liefde stelt dat mensen verliefd worden op mensen die veel op hen lijken wat betreft aantrekkelijkheid, intelligentie, status en dergelijke. Dat klopt wel, zo zeggen Bratslavsky en Baumeister, maar in eerste instantie kiezen ze de meest aantrekkelijke partner.

We komen uiteindelijk wel terecht bij iemand die op ons lijkt, maar worden eerst verliefd op de beste die we kunnen vinden. ‘Omhoog vallen’ noemen de onderzoekers dat. En iemand die een aantrekkelijker partij is dan jijzelf, is een goede kandidaat voor een stevige onbeantwoorde liefde.

Maar of je nu hopeloos verliefd bent op het mooiste meisje van de klas, je beste vriend of op je ex, volgens Roy Baumeister zijn de gevoelens in alle gevallen vergelijkbaar.

Verliefde mensen hebben pijn, vragen zich vertwijfeld af wat er mis is met hen. Afgewezen worden door iemand van wie je houdt, raakt namelijk de kern van je gevoel van eigenwaarde.

Om hun zelfwaardering nog enigszins overeind te houden, verzinnen verliefden allerlei redenen waarom de ander hun gevoelens niet beantwoordt. Een veel genoemde verklaring is ‘bindingsangst’: de ander heeft wel gevoelens, maar staat er nog niet voor open. Hij is bang dat de ander te dichtbij komt (en dat gebeurt uiteraard juist bij mensen die hij het leukst vindt!).

In het onderzoek van Bratslavsky en Baumeister komen ook andere strategieën naar voren die mensen gebruiken om hun ‘cognitieve dissonantie’ op te heffen: bijna de helft van de verliefden heeft de neiging om hun eigen positieve eigenschappen op te noemen en hun aantrekkelijkheid voor anderen te benadrukken. Ze zeggen vaak dat ze beter verdienen dan degene waar ze verliefd op zijn.

Je kunt om je zelfvertrouwen op te vijzelen ook je geliefde gaan afkammen, maar dat gebeurt minder, omdat dat ook weer negatieve implicaties heeft voor jezelf.

Als je verliefd bent op een loser, wat zegt dat wel niet over jezelf?! Het is slimmer om een eventuele rivale af te kraken. Zoals een vrouw in het onderzoek van Baumeister schrijft: ‘Elke keer als ik hen samen zie, vraag ik me af wat hij in haar ziet… Het grappige is dat ik niet eens jaloers ben, omdat ik weet dat ik veel leuker ben dan zij.’

De mooiste opsteker zou natuurlijk zijn als de geliefde eindelijk zijn ware gevoelens inziet en op zijn knieën terugkomt. Daar hopen veel hunkeraars op. De intensiteit van de gevoelens doet veel mensen geloven dat dat moet betekenen dat de liefde niet eenzijdig kán zijn.

Zoals een vrouw vertelt in een interview met het tijdschrift Flair: ‘Al die gevoelens die maar blijven duren, dat moet toch een doel, een betekenis hebben? Het kan toch niet dat ik dit alles voor niets voel? Door die gedachte wist ik heel zeker dat hij ooit met me zou trouwen.’

Je bent heel aantrekkelijk, maar…

Een knipoog, een lach, een hand die iets te lang wordt vastgehouden: de hopeloos verliefden zien in alles een signaal dat de ander toch iets voor hen voelt. En vaak is dat natuurlijk ook zo. Of de begeerde voelt zich gevleid, en stookt bij tijd en wijle het vuurtje nog eens op.

Maar meestal ziet de verliefde meer signalen dan er zijn, zo blijkt uit onderzoeken van Baumeister en collega’s. Hij liet mensen zowel een liefde beschrijven die voor hen onbeantwoord was gebleven, als een liefde waarin zij de rol van afwijzer hadden.

Het blijkt dat de verhalen van verliefden en afwijzers sterk van elkaar verschillen. De verliefden zeggen bijna altijd dat de afwijzer hen aan het lijntje heeft gehouden, de afwijzers hebben het hier nooit over.

De verliefden noemen de ander dubbelzinnig en verwarrend, de afwijzers zeggen dat ze duidelijk zijn geweest. Dit laatste lijkt echter nogal mee te vallen, zo blijkt uit Amerikaans onderzoek naar vrouwen die ongewenste aanzoeken probeerden af te wimpelen.

Vrouwen die een afspraakje afwijzen, geven daarvoor externe, instabiele en specifieke redenen (‘Het is niet dat ik je niet aardig vind, maar ik kan zaterdag niet’), terwijl ze eigenlijk interne, stabiele en globale redenen hebben (‘Ik vind jou niet aantrekkelijk en ga dat ook nooit vinden’).

De man begrijpt dit logischerwijs niet, en vraagt haar daarom vrolijk nog een keer uit, voor de zaterdag daarop.

Veel afwijzingen gaan op deze manier. Omdat men de ander niet wil kwetsen, omkleedt men de afwijzing met veel complimenten en warme woorden.

De verliefde grijpt dit maar al te graag aan om nieuwe hoop uit te putten. Baumeister noemt dit de ‘conspiracy of silence’: de afwijzer wil niet afwijzen, de verliefde wil het niet horen.

Er zijn nog meer verschillen tussen verliefden en afwijzers. Uit de verhalen blijkt dat de wanhopig verliefden weliswaar meer verdriet en pijn ervaren, maar zich ook positieve gevoelens herinneren als euforie, hoop en liefde.

De verhalen van de afwijzers zijn negatiever: zij voelden zich vooral schuldig. Vreemd eigenlijk, zegt Baumeister, dat de afwijzer zich schuldig voelt, maar de verliefde niet, terwijl deze de ellende toch heeft veroorzaakt.

Maar die is te verstrikt in zijn gevoelens, en voelt zich gerechtvaardigd ‘in the name of love’. Het enige wat de afwijzer kan doen om zijn schuldgevoel te verminderen, is vergelijkbare cognitieve strategieën te gebruiken als de verliefde deed om zijn zelfvertrouwen op te vijzelen.

Hij kan de verliefde kleineren en daarmee het belang van de relatie bagatelliseren, hij houdt zich voor dat hij niets heeft gedaan om de liefde aan te moedigen, hij beroept zich op de onmogelijkheid om zichzelf te dwingen.

Afwijzers hebben geen script, zegt Baumeister. De verliefden hebben liedjes en films waarmee ze zich kunnen identificeren, maar de afwijzers moeten zelf het scenario uitvinden. Daarom gedragen ze zich vaak afwisselend warm en afstandelijk, zoals de verliefden al hadden opgemerkt.

Het warme, bitterzoete gevoel van een onbeantwoorde liefde

Achteraf, als de liefde gedoofd is, zijn de verliefden vaak verbaasd over hun opdringerige gedrag van destijds. Liefde blijkt inderdaad een vreemde ziekte, waarin mensen tijdelijk hun verstand verliezen.

De voormalige verliefden kijken vaak met gemengde gevoelens terug. Meestal houdt men er toch een warm, bitterzoet gevoel aan over. Er is dus een klein beetje steun voor het Engelse gezegde ‘It’s better to have loved in vain, than never to have loved at all.’

Sommigen zeggen voorzichtiger te zijn geworden in de liefde, sommigen zeggen er iets van geleerd te hebben. Zoals een man uit het onderzoek zegt: ‘Ik weet nu dat je iemand niet werkelijk kunt liefhebben als de gevoelens niet wederzijds zijn. Liefde vervaagt als het niet beantwoord wordt.’ Zoals Sting al zong: ‘You can’t love what you can’t keep.’