Van je moeder moet je het hebben

‘Vraag je moeder weer om hulp of raad. Misschien draaien de rollen dan om – al is het voor even – en kun je weer haar dochter zijn,’ luidde het advies van de studentenpsycholoog die ik bezocht toen ik 20 was.

Ik studeerde net; het jaar daarvoor had ik in Zuid-Spanje gefeest en Spaans geleerd. Daar in Granada hoorde ik dat mijn vader wegging bij ons gezin. Toen ik terugkwam, was mijn moeder een hoopje verdriet dat het emotioneel en financieel niet kon bolwerken.

Mijn broer en ik probeerden te helpen; we luisterden naar haar verhalen, betaalden de boodschappen van onze bijbaantjes en knikten geduldig wanneer ze weer boos afgaf op onze vader.

Toen ik na een lange zomer ging studeren, leek het alsof mijn veilige thuisbasis voorgoed was verdwenen en voelde ik hoe het verdriet zich had vastgezet in mijn lijf.

Gesprekken met de studentenpsycholoog moesten weer lucht geven. Haar advies bleek een gouden greep. Ik weet niet eens meer precies waarbij ik mijn moeder om hulp vroeg, maar wel hoe fijn het was om weer op háár te leunen. En dat zij zelf ook opbloeide toen ze weer in haar moederrol schoot.

Hechte band

Je moeder voedt en koestert je als je klein bent en begeleidt je daarna op het hobbelige pad naar volwassenheid. Maar met de moeder-dochterband is iets speciaals aan de hand, blijkt uit stapels psychologisch onderzoek.

Die band is belangrijk voor het ontwikkelen van een eigen identiteit, voor het aangaan van gezonde relaties, een algeheel gevoel van welzijn en voor het zelfvertrouwen.

Zo zijn jonge meisjes die een goede relatie met hun moeder hebben tevredener met hun lichaam; de relatie met hun vader heeft daar veel minder invloed op. Ze beginnen later aan seks, waardoor ze het ook vaker veilig doen en op een manier die fijn voor hen is.

In de psychologische literatuur wordt de band tussen dochter en moeder gezien als de meest fundamentele die je als vrouw hebt. En voor moeders is de relatie met een dochter vaak hechter dan die met een zoon.

Uit een Amerikaans onderzoek onder 381 oudere moeders blijkt dat driekwart van de moeders met meer kinderen, met één kind een hechtere emotionele band heeft; vaak is dat een dochter.

Contextueel en systeemtherapeut Gerrie Reijersen van Buuren besteedt in haar therapieën veel aandacht aan de relatie tussen moeders en dochters.

‘Voor dochters is hun moeder – immers ook een vrouw – het belangrijkste voorbeeld, hun rolmodel. Ze spiegelen zich qua vrouw-zijn aan hun moeder en dat maakt het anders dan de band tussen jongens en hun moeder.

Een gezonde band geeft dochters vertrouwen in het leven. Een betrouwbare moeder is er als haar dochter haar nodig heeft en vanuit dat basale vertrouwen kan een kind de wereld gaan ontdekken. Tegelijkertijd projecteren moeders hun eigen angsten, dromen en wensen op hun dochters, in wie ze zichzelf herkennen.’

Juist doordat de band belangrijk is, kan hij ingewikkeld zijn en zelfs pijn met zich meebrengen. En als de band verstoord raakt, bijvoorbeeld door opgekropte boosheid of doordat de moeder pijn uit háár verleden onbewust doorgeeft, kan dat een groot effect hebben op het leven van de dochter.

Omdat de invloed van moeders zo groot is, kunnen oud zeer of onuitgesproken wrijvingen, bijvoorbeeld over hoe je je leven leidt of je kinderen opvoedt, volwassen dochters flink dwars zitten.

Pijn uit het verleden

Moeder-dochterrelaties kunnen gelukkig best een stootje hebben, blijkt uit onderzoek door de Pennsylvania State universiteit.

Onderzoeker Karen Fingerman sprak daarvoor met 48 moeder-dochterparen. Hoewel er sprake was van conflicten en gecompliceerde emoties bestempelde zo’n 80 procent van de volwassen dochters de relatie als ‘goed’.

Julie Cwikel, directeur van het Center for Women’s Health Studies van de Israëlische Ben Gurion-universiteit, doet onderzoek naar de verschillende aspecten van de moeder-dochterband.

Ze ontwikkelde een wetenschappelijke vragenlijst waarmee kunnen dochters meten hoe die band nu is en vroeger was, of ze veel boosheid naar hun moeder voelen en of ze dat met haar kunnen bespreken, en hoe afhankelijk ze als volwassene nog is van haar moeder.

Therapeuten en psychologen krijgen veel te maken met verstoorde moeder-dochterrelaties, zegt Cwikel. ‘Oud zeer, rollen die ineens worden omgedraaid of een gebrek aan zelfvertrouwen doordat moeders hun dochters hebben bijgebracht dat hun lichaam alleen goed genoeg is als het perfect is: het speelt allemaal mee met hoe volwassen dochters in het leven staan.’

In de puberteit moeten dochters zich losmaken en de ruimte nemen – en krijgen – om hun eigen identiteit als vrouw te ontwikkelen. Daarna kunnen ze een nieuwe, volwassen band met hun moeder opbouwen.

Een waardevolle relatie die zich kenmerkt door een diep besef van verbondenheid, zegt Gerrie Reijersen van Buuren. ‘Dat besef is er zelfs op momenten dat moeders en dochters elkaar in de weg zitten. Want ze zien altijd iets van zichzelf in elkaar weerspiegeld.’

Emotioneel afhankelijk

Bij het ouder worden is het belangrijk dat de moeder haar dochter gaat zien als een individu met een eigen identiteit.

Dat geeft de dochter vertrouwen in haar eigen kunnen. Wanneer er iets misgaat bij dat proces, kan dat het zelfvertrouwen een knauw geven.

Dat blijkt bijvoorbeeld uit een onderzoek onder vierhonderd Turkse studentes tussen 20 en 36 jaar. Zij kregen stellingen voorgelegd als: ‘Mijn moeder bemoeit zich vaak met mijn beslissingen’ en ‘Mijn moeders mening doet ertoe, maar ik neem uiteindelijk de beslissing’.

Als hun emotionele afhankelijkheid van hun moeder groot was, was hun zelfvertrouwen aanzienlijk lager dan wanneer ze meer hun eigen gang gingen.

‘Voor tienerdochters is afhankelijkheid tot op zekere hoogte goed; het geeft hun het gevoel dat ze het waard zijn om gesteund te worden,’ zegt onderzoeker Julie Cwikel.

‘Maar in de puberjaren moeten ze wel hun eigen identiteit kunnen vormen. Zijn eenmaal volwassen dochters nog afhankelijk van hun moeder, financieel of praktisch, dan kunnen ze niet goed voor zichzelf zorgen. Dat doet het zelfvertrouwen op de lange termijn juist geen goed.’

Het gevaar van ‘overbehoeding’

Een moeder geeft haar dochter vertrouwen in haar eigen kunnen door haar los te laten. En juist dat vinden veel moeders lastig. ‘Ouders willen hun kinderen van nature zoveel mogelijk beschermen,’ zegt Gerrie Reijersen van Buuren.

‘Vooral moeders kunnen daardoor gaan “overbehoeden”: ze blijven bemoederen en vinden het fijn om nodig te zijn. Maar dan kan het kind zich niet vrij ontwikkelen.’

Overbehoeding kan voortkomen uit traumatische ervaringen en onverwerkt leed van de moeder; die kunnen de band met de dochter gecompliceerd maken.

‘Trauma’s bij een moeder – bijvoorbeeld doordat ze een ouder heeft verloren, een ongeluk heeft gehad of als kind nooit werd geknuffeld – kunnen ertoe leiden dat haar dochter die pijn ook met zich gaat meedragen.’

Reijersen van Buuren ziet het effect daarvan vaak in haar praktijk. ‘Moeders willen voorkomen dat hun kinderen hetzelfde overkomt. Het gevolg kan zijn dat het kind zich aanpast en wordt zoals het denkt dat de moeder het graag ziet. Kinderen zijn heel gevend aan hun ouders, en dochters bij uitstek aan hun moeder.’

Als een dochter het gevoel heeft dat ze niet aan haar moeders eisen voldoet, kan dat haar in het volwassen leven nog flink dwars zitten. Bijvoorbeeld wanneer haar moeder regelmatig tegen haar zegt ‘hoeveel ze wel niet voor haar heeft gedaan’ en verwacht dat ze elke week langskomt.

Julie Cwikel: ‘Openlijk tegen je moeder zeggen dat je het anders wilt, kan moeilijk zijn; het kan voelen alsof je haar afvalt. Maar dit soort dingen vóór je houden kan wrijving geven, waardoor jullie band misschien juist afstandelijker wordt.’

Loyale dochters

Onuitgesproken boosheid en irritaties spelen in veel moeder-dochterrelaties een rol. Cwikel ziet in haar onderzoeken dat wanneer ze daar niet samen over kunnen praten, het blijft broeien en de relatie verslechtert.

‘Juist omdat de relatie met je moeder zo belangrijk en intiem is, zijn negatieve emoties als boosheid ook heftiger.’ Los van grotere kwesties als identiteitsvorming en loyaliteit kunnen ook kleine dingen de relatie stevig in de weg zitten.

Dochters blijven bijvoorbeeld lang boos over een broer of zus die werd voorgetrokken, voelen zich niet meer trots op hun moeder omdat ze zo afhankelijk is geworden van haar kinderen, zijn boos omdat ze vroeger vaak verhuisden of voelen wrok na een echtscheiding.

‘Allemaal zaken die kunnen voorkomen in de beste en meest liefdevolle moeder-dochterrelaties. Als die boosheid blijft sudderen, infecteert dat de relatie. Soms komt het dan tot een breuk.’

Hoe kan een volwassen dochter zo’n negatief patroon doorbreken? Op een goede manier met je moeder praten kan veel verhelderen en de band flink verbeteren. Maar dat is niet gemakkelijk.

Gerrie Reijersen van Buuren: ‘Je moeder aanspreken op iets wat je vroeger anders had gewild of wat je nu wilt veranderen, is lastig. Vaak hebben we geleerd dat je je moeder niet afvalt. Je bent loyaal en wilt haar geen pijn doen. Ze heeft ook zoveel voor je gedaan.

Vertellen welke pijn en ballast je uit je jeugd met je meedraagt, kan voelen als een aanval op haar, ook al bedoel je dat niet zo. Toch is het helend om uit te spreken wat je pijn heeft gedaan en wat je verlangt of nodig hebt.’

Bronnen o.a.: J. Suitor e.a., My pride and Joy?, Journal of Marriage and Family, 2017 / S. Onayli, Mother-daughter relationship and daughter’s self esteem, Procedia – Social and Behavioral Sciences, 2013 / J. Cwikel, Development and evaluation of the adult daughter-mother relationship questionnaire (ADMRQ), The Family Journal, 2016, M. Smit, Van je moeder moet je het hebben, van je dochter kun je het krijgen, De Brouwerij, 2019 / A. Altink e.a., De ins & outs van het moeder-dochtergesprek, De Brouwerij, 2019