Scheiden maakt niet altijd gelukkiger. Hoe ga je toch samen door?

‘Mijn vriend en ik zijn veertien jaar samen en hebben twee kinderen. Ons leven is stabiel en best leuk: een 7. Wat ik mis is geestelijke en lichamelijke intimiteit, passie en seks,’ schrijft een lezeres naar de dilemmarubriek van Volkskrant Magazine. Haar vraag: is dit voldoende reden om uit elkaar te gaan, of is zo’n keuze egoïstisch?

Op het hoogtepunt van onze relatie lijkt het prachtig: samen gaan we verder. We leggen ons vast in huizen en huwelijken, beloven ten overstaan van vrienden en familie om er voor elkaar te zijn in voor- en tegenspoed.

We krijgen kinderen en nemen ons heilig voor om ze een stabiele, veilige basis te bieden. Samen de hobbels van het leven nemen, dat klinkt vooral erg romantisch.

Maar als de hobbels er eenmaal zijn, is het romantische er een beetje af. Je partner wordt depressief en zit al maanden op de bank voor zich uit te staren. Je zit tot over je oren in de luiers, snottebellen en ouderavonden voor dat leuke grote gezin en voelt je een regelrechte sloof.

Je komt erachter dat je partner vreemdgaat, of wordt zelf verliefd op die leuke collega. Jullie gedachten over geld of opvoeding blijken mijlenver uit elkaar te liggen. Je partner is altijd aan het werk en je ziet hem nauwelijks.

Of je hebt na zoveel jaar het gevoel dat je met een vreemde leeft. Voor velen is de vraag dan ook reëel: doe ik mezelf niet vreselijk tekort door bij deze partner te blijven?

Vijf jaar later

Het klinkt plausibel: door te scheiden ruim je een probleem uit de weg en dan staat de deur naar geluk en groei weer wagenwijd open. Maar uit veel onderzoek uit de afgelopen tien jaar is duidelijk geworden dat bij elkaar blijven helemaal zo gek niet is.

De Amerikaanse sociologe Linda Waite vroeg duizenden stellen naar hun huwelijksgeluk en volgde daarna de 645 koppels die in de categorie ‘ongelukkig’ vielen. Na vijf jaar keek ze hoe het hun was vergaan. Sommigen waren inmiddels gescheiden, maar een groot deel was nog bij elkaar.

Wat bleek: maar liefst tweederde van de ongelukkige stellen die toch bij elkaar waren gebleven, was vijf jaar later gewoon weer blij met elkaar.

Vooral de huwelijken uit de ongelukkigste categorie waren opgebloeid: 80 procent daarvan viel vijf jaar later in de categorie ‘gelukkig getrouwd’. Het ging indertijd slecht met hun relatie, en juist toen ze dachten dat het niet erger kon… ging het beter.

Geen droomrelatie

Bovendien knappen we minder op van een scheiding dan we misschien zouden denken, blijkt uit stapels onderzoek. Gescheiden mensen – zelfs als ze hertrouwen – zijn over het algemeen minder gelukkig en minder gezond dan getrouwde. De meeste van deze cijfers gaan over huwelijken, maar gaan evengoed op voor relaties zonder papiertje.

Vooral wie een middelmatige relatie beëindigt, gaat hard achteruit in welbevinden, ontdekte de Amerikaanse onderzoeker Paul Amato. Vijf jaar lang volgde hij een groot aantal stellen en keek vooral naar degenen die in die periode uit elkaar gingen.

Van de stellen die waren gescheiden had ongeveer de helft grote huwelijksproblemen gehad. Ze hadden heftige ruzies, deden nauwelijks nog leuke dingen samen en waren erg ongelukkig met elkaar. Deze groep werd gemiddeld iets gelukkiger van een scheiding.

Het was vooral de andere helft van de gescheiden koppels die de onderzoeker verbaasde. Bij hen leek er aan het begin van de studie eigenlijk niet zo veel aan de hand te zijn. Ze maakten weinig ruzie, voelden zich toch nog best tevreden met hun relatie, ondernamen nog dingen samen, en zagen wel wat problemen, maar niet heel veel.

Het waren dus geen slechte huwelijken, alleen geen droomrelaties. Door uit elkaar te gaan hoopten deze mensen kennelijk meer uit het leven te halen en van een 61/2 of een 7 een 9 te maken.

Maar zowel mannen als vrouwen uit dit soort huwelijken voelden zich gemiddeld juist een stuk ellendiger door de scheiding. Het gras bleek toch niet groener te zijn aan de overkant.

Zelfs schade voor kleinkinderen

Er kleeft nog een groot nadeel aan het opbreken van huwelijken die niet dramatisch slecht zijn. Want vaak is er een derde partij betrokken: de kinderen. En voor hen is juist dit soort scheidingen moeilijk te verkroppen, blijkt uit onderzoek.

Alleen als ouders echt heel heftige ruzies hebben en vijandig staan tegenover elkaar, hebben kinderen er iets aan als ze uit elkaar gaan. Maar bij een ‘middelmatig huwelijk’ schieten ze niets op met een scheiding: ze hadden immers best een prima en stabiel gezinsleven. Een scheiding komt dan als een donderslag bij heldere hemel.

Het is dan ook een mythe dat kinderen beter worden van een scheiding omdat hun ouders zich er prettiger door voelen. In de eerste plaats knappen ouders vaak helemaal niet zo op van een scheiding. Daarnaast hebben kinderen veel minder last van een ongelukkig huwelijk dan de ouders zelf. En van een scheiding hebben ze wél last.

Gaat het alleen om het welzijn van de kinderen, dan is het voor hen bijna altijd beter om bij elkaar te blijven, ook als de ouders ongelukkig zijn in hun huwelijk.

Een recente grote overzichtsstudie bevestigde nogmaals dat kinderen van gescheiden ouders het over het algemeen minder goed doen op sociaal, emotioneel en academisch vlak, en meer gezondheids- en gedragsproblemen hebben.

Ander onderzoek bewijst dat een scheiding zelfs doorwerkt naar de kleinkinderen: ook zij hebben op hun beurt meer kans op een lagere opleiding, meer huwelijksproblemen en een minder sterke band met hun ouders.

Juist meer conflicten

Waarom levert een scheiding zo weinig op, in vergelijking met bij elkaar blijven? Uit elkaar gaan vermindert wel een aantal bronnen van stress en onvrede, verklaart Linda Waite, maar er ontstaan ook weer nieuwe door: het verdelen van de inboedel, de reacties van de kinderen, financiële achteruitgang, gevoelens van rouw en spijt, een verhuizing naar een kleinere woning, regelingen wie wanneer de kinderen mag zien, nieuwe relaties.

Conflicten nemen in de regel dan ook niet af door een scheiding, maar juist toe, blijkt uit verschillende onderzoeken. Niet alleen omdat er in één klap meer onderwerpen zijn om ruzie over te maken, maar ook omdat partners minder hun best doen voor elkaar, nu het gemeenschappelijke doel is veranderd in ieder voor zich.

‘Als mensen zich instellen op scheiden maken ze zich vaak gevoelloos en zijn ze geneigd om extra negatief over de ander te denken,’ zegt relatietherapeute Susanne Donders.

‘Die zelfbeschermende reactie heb je nodig om je te kunnen losmaken van je partner. Je kunt niet rustig uit elkaar gaan alsof je van schoenen wisselt. Scheiden is heel pijnlijk.’

Hogere verwachtingen

Waar veel mensen zich bovendien op verkijken, is dat elke relatie wel mindere periodes heeft, die ook weer kunnen overgaan. De tropenjaren met jonge kinderen bijvoorbeeld, de stress van een nieuwe baan, een verhuizing, een ziekte.

Donders: ‘Een moeilijke periode heeft invloed op je veerkracht, je humor, je gevoeligheid. Er zijn vaker irritaties en ruzies, en je hebt minder energie om ze te herstellen. De emotionele afstand die kan ontstaan is bedreigend, maar dat hoeft niet te betekenen dat er iets fundamenteel mis is met je relatie.’

Amato ziet vooral onze gestegen verwachtingen als boosdoener. Jonge mensen zeiden in de jaren vijftig en zestig desgevraagd dat ze trouwen waardevol vonden omdat het hun een stabiele thuishaven gaf, economische zekerheid, en de mogelijkheid om een gezin te stichten.

Tegenwoordig geven jongvolwassenen heel andere redenen op: ze verwachten dat het huwelijk een diepe bron van liefde en emotionele voldoening zal zijn. En die verwachtingen, zegt Amato, zijn veel lastiger in te lossen.

Makkelijker gezegd…

‘Sinds de negatieve effecten voor de kinderen steeds bekender zijn geworden bij het grote publiek, kiezen meer mensen ervoor om toch bij elkaar te blijven. Dat geldt met name voor hoogopgeleiden,’ zegt Ed Spruijt van de Universiteit Utrecht.

Hij doet veel onderzoek onder echtscheidingskinderen. Hij vroeg duizenden kinderen van 9 tot 16 jaar naar de ouderlijke conflicten thuis en naar hun welbevinden.

Spruijt: ‘Ik kom bij hun ouders steeds vaker verhalen tegen in de trant van: we stonden op het punt te scheiden maar hebben hulp gezocht, en zijn achteraf heel blij dat we bij elkaar zijn gebleven.’

Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe krijg je je relatie weer op de rails na ontrouw, hoe los je eeuwig terugkerende conflicten op, hoe blaas je nieuw leven in een relatie waaruit alle passie lijkt verdwenen?

Linda Waite wilde weten hoe ‘haar’ ongelukkig getrouwde stellen erin slaagden vijf jaar later weer een plezierige relatie te hebben. Ze zocht een aantal van hen op voor een nader gesprek.

Uit het dal

Het bleek dat veel stellen een flinke crisis in hun huwelijk achter de rug hadden, met heftige problemen als alcoholisme, ontrouw, emotionele verwaarlozing, ruzies, depressie, ziekte en werkproblemen. Uit de gesprekken kwamen ruwweg drie manieren naar voren waarop hun huwelijk was gered.

Sommige relaties werden beter doordat de partners actief aan hun problemen werkten: ze gingen in therapie, maakten meer aandacht en tijd voor elkaar vrij en verbeterden de communicatie.

Andere stellen zaten gewoon stug de problemen uit. Op den duur werden veel bronnen van conflict en stress vanzelf minder: de financiën verbeterden, de tropenjaren met de kinderen waren over, en zelfs de pijn van ontrouw vervaagde.

Tot slot waren er de huwelijken waarin de partners afzonderlijk gelukkiger werden. Ze stelden hun verwachtingen bij en zagen de ander niet meer als de enige bron van geluk. Als ze hun diepste gedachten niet bij hun partner kwijt konden, deelden ze die met een goede vriendin.

De omstandigheden, niet de persoon

Wat Waite bovendien opviel: veel stellen waarmee het beter ging, schreven de huwelijksproblemen toe aan omstandigheden en niet aan de persoon.

Ze zagen bijvoorbeeld dat de ruzies in de eerste zware jaren met jonge kinderen voortkwamen uit de toegenomen druk op beide partners, en niet omdat ze niet bij elkaar zouden passen of omdat ze handelden uit onwil.

Vooral een sterke betrokkenheid bij je relatie is dus belangrijk bij het overwinnen van problemen. Dat blijkt ook uit ander onderzoek: mensen met een sterke voorkeur voor blijvende huwelijken blijven langer bij elkaar en hebben een fijner huwelijk.

Dat een gelukkige relatie je motiveert om bij elkaar te blijven was al bekend, maar het omgekeerde geldt dus ook: de motivatie om bij elkaar te blijven maakt je extra tevreden met je relatie.

Omgekeerd gaat de kwaliteit van een relatie achteruit zodra de partners een accepterende houding aannemen tegenover scheidingen. Wanneer een scheiding ook tot de mogelijkheden behoort, wordt de toekomst namelijk onzekerder. En daardoor gaan de partners er sneller aan twijfelen of hun relatie wel goed zit.

Verwenlijst

Als het S-woord eenmaal is gevallen, is het niet makkelijk om toch te besluiten bij elkaar te blijven. Al evenmin makkelijk is het om dat besluit om te zetten in daden. ‘Het is een moeilijk keerpunt,’ erkent relatietherapeute Susanne Donders.

‘Het is dan ook belangrijk om in het begin nog niet te veel te willen. Verwacht niet meteen seks en romantiek en goede gesprekken. Begin eerst maar eens met verbondenheid en vriendschap, bijvoorbeeld door met elkaar te bespreken waar je behoefte aan hebt, en elkaar gerichte aandacht te geven.’

Om ze dichter bij elkaar te brengen geeft Donders kleine opdrachten aan de stellen in haar praktijk. Allebei een ‘verwenlijst’ maken bijvoorbeeld, met dingen waarvan je het leuk en waardevol zou vinden om samen met je partner te doen. Kleine, haalbare acties die niet zoveel tijd hoeven te kosten: samen koken, wandelen, een klus aanpakken, of elkaar een massage geven.

Een à twee keer in de week kan je partner dan iets van jouw lijst uitkiezen om samen te doen. Spontaniteit verwachten is funest: je bent gewoon verschillend. Bewust iets voor elkaar doen omdat je dat belangrijk vindt, is juist liefdevol, zegt Donders.

Nog beter is het om te voorkomen dat het S-woord valt. Dat betekent: al in een vroeger stadium aan je relatie gaan werken. Donders: ‘Als je alarmbellen gaan rinkelen, als je merkt dat je ongelukkiger wordt, of iets mist in de relatie, is het heel verstandig om in actie te komen en hulp te zoeken.

Je bent soms zo in beslag genomen door je eigen gevoelens dat je niet meer goed ziet wat er zich afspeelt tussen jullie. Dan kan het helpen als een buitenstaander daarnaar kijkt. Een relatiedip is heel normaal. En aan ongelukkigheid in de liefde valt veel te doen, als je je ervoor inzet.’