Mispoes. Mensen van alle leeftijden denken dat ze het grootste deel van hun ontwikkeling achter de rug hebben en niet meer zoveel zullen veranderen. Maar op elke leeftijd hebben ze ongelijk: ze veranderen daarna meer dan ze hadden verwacht.
Column Roos Vonk: ‘Hypocrisie kan ons allemaal treffen’
We kennen ze allemaal: mensen met stevige oordelen over anderen terwijl ze zelf vergelijkbare fouten...
Lees verderDeze zogenoemde ‘illusie van het einde van de geschiedenis’ weerspiegelt een ernstig geval van hoogmoed: het idee dat je nu bijna alles weet en er dus niet veel meer te leren valt.
We hebben dit ook collectief, als samenleving. Het voelt alsof onze huidige maatschappelijke normen en waarden de beste zijn; alsof er in de geschiedenis een ontwikkeling is geweest die nu voltooid is. We kijken neer op andere culturen met andere waarheden en zien niet de betrekkelijkheid van onze denkbeelden. We beseffen niet hoezeer die nog zullen veranderen.
Als je naar vroeger eeuwen kijkt met de huidige morele maatstaven, zijn de mensen van toen ongelofelijk ‘fout’. We willen zelfs alsnog hun fouten herstellen. Twee Afrikaanse mannen op een schilderij van Rembrandt, destijds door hem negers genoemd, moesten later Moren heten, toen Afrikaanse mannen en nu Amsterdammers, schreef literatuurwetenschapper Agnes Andeweg onlangs in Trouw. Juristen die dertig jaar geleden betrokken waren bij de veroordeling van vijf zwarte jongens worden alsnog op het matje geroepen, meldde de Volkskrant. ‘Er is geen nieuwe informatie, geen nieuw bewijs, maar er zijn wel nieuwe consequenties.’ Wat is er veranderd? De tijdgeest, de bril waardoor we nu kijken.
Prima dat we nu beseffen hoezeer we etnische minderheden en onze koloniën in het verleden hebben onderdrukt en benadeeld. Maar echte wijsheid vraagt ook inlevingsvermogen in de normen van die tijd. Een besef dat wat nu duidelijk goed of fout is, in andere tijden troebeler was; dat de goegemeente er anders tegenaan keek en dat je zelf in die andere tijden, met die andere normen, waarschijnlijk gewoon had meegedaan aan alles wat nu fout is.
Als je het zo bekijkt, zie je ook de betrekkelijkheid van onze huidige ideeën. Wij vinden het bijvoorbeeld raar dat er volken zijn waar vrouwen hun kinderen borstvoeding geven tot in de schoolleeftijd. En nog raarder dat die kinderen soms aan de borst gaan bij ándere vrouwen. Yek! Maar zelf drinken we de moedermelk van moeders van een andere diersoort: de melk die de koe maakt voor haar kalf. Hoe raar is dat? Het gevolg is ook nog dat we via die koe een gigantische broeikasgassenuitstoot en stikstof produceren: dé urgente problemen van onze tijd. Hoe zullen toekomstige generaties terugkijken op de onherstelbare klimaat- en milieuschade die wij veroorzaken?
We hebben makkelijke zwart-wit oordelen over de kortzichtigheid van vroeger, maar uiteindelijk worden we misschien zelf wel de ergste barbaren ooit, in de geschiedenis van de toekomst. Als we nu alvast vooruitblikken op hoe er in de toekomst naar óns gekeken wordt, is dat vast zinvoller dan in zelfgenoegzaamheid de fouten van vroegere generaties verbeteren.
