Spelen met een andere identiteit

Hoogleraar antropologie Peter Stromberg, die zich voor zijn boek Caught in play in rollenspel verdiepte, vindt het maar een gekke vraag: ‘Volgens mij kun je beter vragen wat mensen beweegt die dat níét doen. Kinderen verkleden zich en doen als vanzelfsprekend rollenspellen; ze spelen bijvoorbeeld “dorpje” of “vader en moedertje”. Door in zo’n rol gedrag uit te proberen, leren ze nieuwe dingen. Voor volwassenen is dat net zo zinvol en leuk, maar die doen het doorgaans alleen op de zeldzame momenten dat het maatschappelijk geaccepteerd is: tijdens carnaval of een themafeest.’

Jammer, vindt ook Nicolle Lamerichs van de Hogeschool Utrecht. Als cultuurwetenschapper bezoekt ze gekostumeerde rollenspellen en interviewt ze deelnemers om te doorgronden hoe die betekenis geven aan en emotie beleven in het spel. Het meedoen aan deze evenementen kan het zelfvertrouwen een aardige oppepper geven, aldus Lamerichs. Mensen ervaren het als een liefdevolle subcultuur. ‘Ze voelen een tolerantie en positiviteit die ze elders in de samenleving minder vanzelfsprekend vinden. Bezoekers zijn er om te kijken en gezien te worden, op een heel positieve manier; ze bewonderen elkaar. Wie zijn best doet op zijn outfit is verzekerd van complimenten. Voor mensen die op de een of andere manier afwijken van onze strenge normen, bijvoorbeeld omdat ze niet aan het schoonheidsideaal voldoen, is dat een verademing. “Ik heb misschien een ‘maatje meer’, maar als ik me mooi aankleed, zie ik er prachtig uit. Ik kan trots zijn op mijn uiterlijk,” hoor ik van deelnemers terug.’

Rollenspellen bieden daarnaast veilige kaders waarbinnen je kunt experimenteren met een andere identiteit. Welke persoonlijkheidskenmerken deelnemers ook hebben, vaak grijpen ze in het spel de gelegenheid aan om dingen uit te proberen die ze in het dagelijks leven lastig vinden. Lamerichs: ‘Mensen met introverte neigingen kunnen een extraverte rol aannemen en zo verkennen hoe dat is. Welke houding zo’n personage aanneemt, hoe hij of zij praat en wat de reacties daarop zijn.’ Dat betekent niet dat de spelers ook in het gewone leven direct transformeren, benadrukt ze, maar de oefening creëert wel keuzevrijheid in mogelijke gedragingen. En soms lukt het om een positieve eigenschap van het alter ego mee te nemen naar de ‘echte’ wereld.

In LARP (Live Action Role Playing) zijn de scènes vaak bijzonder en theatraal. Deelnemers spelen bijvoorbeeld een historische oorlogsscène of een fantasieveldslag na. Dat betekent dat ze in het spel ervaringen opdoen die ver afstaan van het alledaagse leven. Zo kunnen ze zichzelf verbaasd doen staan over dingen die ze opeens durven, zoals initiatief nemen, vreemden aanspreken en voor zichzelf opkomen. Maar volgens Sarah Lynne Bowman, die op rollenspel promoveerde aan de Universiteit van Texas, kan het ook een inkijkje bieden in ons ‘schaduw-zelf’: de verlangens die we hebben leren verbergen omdat ze taboe zijn.

‘Stel je speelt een beul in een LARP,’ legt Lynne Bowman uit. ‘Anders dan wanneer je een film ziet, ben je nu geen passieve toeschouwer, maar actieve deelnemer. In het rollenspel heb je bijvoorbeeld de fysieke ervaring van het uitdelen van een lijfstraf. De een zal die rol mechanisch uitvoeren en proberen zich ervan te distantiëren, maar het gebeurt ook dat de beul zichzelf erop betrapt plezier in de handeling te scheppen.’ Een nogal griezelige gewaarwording, zou je denken, maar niet volgens Lynne Bowman. Want plezier in een wrede rol zegt misschien iets over iemands verlangen om zich belangrijk of machtig te voelen, theoretiseert ze. ‘Met dat inzicht kun je op zoek gaan naar pro-sociale manieren om die behoefte te bevredigen. Ook op die manier kan een rollenspel iemand helpen om te groeien als mens.’