Jonathan Haidt over de impact van smartphonegebruik op kinderen

Stel je voor, je dochter is 10 geworden en blijkt te zijn geselecteerd om deel te nemen aan de eerste permanente nederzetting op Mars. Het project wordt georganiseerd door een onbekende miljardair met visionaire ideeën.

Je kind wil dolgraag gaan, en een aantal klasgenootjes heeft zich al aangemeld. Als je je in de kwestie verdiept, blijkt dat er geen onderzoek is gedaan naar welke langetermijneffecten de blootstelling op Mars op de kinderen zal hebben. Zou je haar laten vertrekken?

Inderdaad, het klinkt als een krankzinnig idee. Toch hebben we iets soortgelijks laten gebeuren met een hele generatie kinderen toen we ze vanaf 2010 hun eerste smartphone gaven, schrijft de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt in de inleiding van zijn nieuwe boek Generatie angststoornis.

Onze kinderen zijn misschien niet op Mars, maar ze zijn ook niet volledig aanwezig bij ons. In zijn boek, dat in de VS direct een bestseller werd, beschrijft hij wat er is gebeurd met Generatie Z, geboren na 1995, ook vaak aangeduid als Gen Z.

De oudste kinderen van deze groep begonnen rond 2009 aan hun puberteit. Het was de tijd van de snelle verspreiding van breedbandinternet, de komst van de iPhone in 2007 en van social media met alle likes en retweets in 2009.

Gen Z was de eerste generatie die de hele puberteit doorbracht met een telefoon, en dus internet, op zak. Tussen 2010 en 2015 verschoof hun sociale leven steeds meer naar een scherm waar ze continu toegang hadden tot social media, online videogames en andere internetactiviteiten.

De Great rewiring of childhood noemt Jonathan Haidt deze periode, oftewel: de radicale transformatie van de kindertijd van een spelgericht naar een schermgericht bestaan.

Causaal verband

Wereldwijd gaat de mentale gezondheid van jongeren achteruit. Volgens het RIVM ervaart een op de drie Nederlanders tussen 15 en 24 jaar psychische klachten, en voelt 45 procent van de jongeren zich enigszins tot ernstig eenzaam.

Het is een trend die al langer gaande is. Sinds 2010 neemt het aantal jongeren met depressie, angst en andere stoornissen scherp toe, getuige de grafieken in Haidts boek, die bijna allemaal hockeystick-achtige stijgingen laten zien.

Die mentale gezondheidscrisis onder tieners wordt veroorzaakt door de smartphone, stelt Haidt. Volgens hem heeft geen enkele andere theorie kunnen verklaren waarom deze cijfers in zoveel landen tegelijkertijd en op vergelijkbare wijze zijn gestegen.

Niettemin uitten sommige van zijn vakgenoten kritiek op deze bewering. Hij zou de problemen van smartphones overdrijven. Een veel geciteerde hoogleraar psychologie, Candice Odgers, vindt dat Haidt correlatie met causaliteit verwart.

In de val

Afgezien van de vraag of er een direct verband is, lijkt het op steeds meer plekken door te dringen dat telefoons en social media schadelijke gevolgen hebben. Wereldwijd proberen beleidsmakers grip te krijgen op het technologiegebruik door kinderen.

Volgens een recent rapport, dat in opdracht van de Franse president Macron werd uitgevoerd, zou het kinderen zelfs verboden moeten worden telefoons te gebruiken tot ze 13 jaar zijn, en social media tot ze 18 zijn. De APA, de invloedrijke Amerikaanse beroepsvereniging voor psychologen, roept technologiebedrijven op om hun verantwoordelijkheid te nemen.

In een rapport dat in mei verscheen, stelt de vereniging dat leeftijdsbeperking alleen niet genoeg is. Dat zal de jeugd niet beschermen, tenzij tegelijkertijd van technologiebedrijven wordt geëist dat ze de risico’s – zoals kans op verslaving – aanpakken die in hun platforms zijn ingebed.

Volgens Jonathan Haidt moet collectief worden gehandeld: overheden, technologiebedrijven, scholen en ouders moeten hun krachten bundelen om het tij te keren. Hij doet vier aanbevelingen. Geen smartphones vóór de middelbareschooltijd, geen social media voordat kinderen 16 zijn, telefoonvrije scholen en veel meer ruimte voor vrij en zelfstandig spel zonder toezicht.

Het is vraag in hoeverre kinderen en jongeren zelf ontvankelijk zullen zijn voor deze ideeën, maar daarover blijkt de psycholoog heel optimistisch. Volgens hem heeft Gen Z veel zelfinzicht. ‘Ze zijn zich er zeer van bewust dat ze in de val zitten,’ vertelt Haidt aan The New York Times. ‘We hoeven ze niet te pushen, we moeten ze gewoon een uitweg bieden.’

Bronnen o.a.: J. Haidt, Generatie angststoornis, Ten Have, 2024 / Rapport: Potential risks of content, features, and functions. A closer look at the science behind how social media affects youth, APA, 2024.