Seksverslaving: ‘Pornofilms raakten meer aan mijn fantasieën dan de intimiteit met mijn vriendin’

‘Ik was nog maagd toen ik op mijn twintigste voor het eerst een echte relatie kreeg. Ik was een onzekere jongen en mijn angst voor afwijzing was groot. Omdat ik bang was het verkeerd te doen in bed, besloot ik een pornofilm te huren.

De beelden die ik daarop zag, raakten veel meer aan mijn fantasieën dan de intimiteit met mijn vriendin. Het stiekeme maakte het extra spannend en de seksuele ontlading die volgde, nam veel stress weg.’

Frank (42, niet zijn echte naam) vertelt hoe bij hem een seksverslaving ontstond. ‘Achteraf,’ zegt hij, ‘denk ik dat ik nog helemaal niet toe was aan een serieuze relatie, maar de behoefte had mijn seksualiteit te ontdekken.’ Frank bleef bij zijn vriendin, maar zweeg over zijn behoeften.

Daarnaast experimenteerde hij er in het geheim op los. Van pornofilms ging het naar sekscinema’s, stripteaseshows, shows die eindigden met een hand job en erotische massagesalons.

Daarnaast masturbeerde hij soms meermalen per dag. En altijd was er een orgasme – het ging om de ontlading.

‘Ik realiseerde me dat het niet normaal was wat ik deed, maar ermee stoppen lukte niet,’ aldus Frank. ‘Als ik een seksfilm of prostituee bezocht, loog ik tegen mijn vriendin dat ik moest overwerken of naar de sportschool ging.

Ik piepte er op mijn werk tussenuit en loog tegen mijn baas dat ik afspraken buiten de deur had. Ik voelde me er steeds slechter door, maar juist door die stress groeide de behoefte aan seksuele ontlading. Ik kon er geen weerstand aan bieden.’

Steeds vaker en extremere seks

Mensen die een groot libido hebben, zijn niet per se seksverslaafd. ‘Niet als ze er geen last van hebben en ze normaal functioneren,’ zegt psycholoog Klaartje Schepers, als seksverslavingsdeskundige verbonden aan Trubendorffer, ggz-instelling voor verslavingszorg.

‘Maar neemt de behoefte aan seks zulke vormen aan dat het iemands leven gaat beheersen, dan kun je inderdaad spreken van een seksverslaving. En net als bij andere verslavingen belemmert die je steeds meer in je dagelijks functioneren. Je werk, je relatie, je sociale leven en je hobby’s, alles gaat er uiteindelijk door kapot.’

Een seksverslaving is een zogenoemde gedragsverslaving, net als een eet- of gokverslaving. Er is weliswaar geen sprake van afhankelijkheid van middelen, zoals bij een drugsverslaving, maar het mechanisme erachter is vergelijkbaar.

Het gedrag geeft even een heerlijke roes, de kater erna is groot. Een studie van de universiteit van Noord-Texas laat zien dat onthouding bij seksverslaafden vaak leidt tot craving, hunkeren, en na langere tijd tot onrust, angst en zelfs depressies.

Uit onderzoek van de universiteit van Cambridge blijkt dat er bij hyperseksualiteit – een overmatige behoefte aan seks – verhoogde hersenactiviteit is in dezelfde drie specifieke regio’s van de hersenen als bij drugs- en alcoholverslaving.

‘Met name de neurotransmitter dopamine in het beloningscentrum in de hersenen speelt daarbij een belangrijke rol. Die is verantwoordelijk voor een high gevoel,’ legt Schepers uit. ‘Dopamine komt vrij bij gebruik van bijvoorbeeld cocaïne.

Veelvuldig gebruik leidt tot een tekort aan dopamine in de hersenen, weten we uit onderzoek. Daardoor is een steeds grotere hoeveelheid cocaïne nodig om eenzelfde high te bereiken.

Bij seksuele stimulatie komt ook dopamine vrij, maar of een teveel aan seksuele stimulatie eveneens leidt tot dopaminetekort, is nog niet wetenschappelijk bewezen.

Al zien we in de klinische praktijk wel zeer regelmatig dat er een vorm van gewenning optreedt, waardoor de seksverslaafde steeds vaker stimulatie of meer extremiteiten opzoekt om toch hetzelfde extatische gevoel te bereiken.’

Na de roes komt de stress

Toch raakt niet iedereen meteen verslaafd na een periode waarin hij veelvuldig seks heeft. Waarom gebeurt dat dan bij sommige mensen wel? Schepers: ‘Seksverslaafden worstelen vaak ook met andere problemen, zoals eenzaamheid, faalangst en stress.

Seksuele prikkels, en zeker een orgasme, kunnen dat soort gevoelens verdoven. Er vindt een conditioneringsproces plaats waarbij iemand zichzelf onbewust aanleert dat seks een manier is om niet geconfronteerd te hoeven worden met negatieve gedachten en gevoelens.

Maar als de roes is uitgewerkt, komen die negatieve emoties weer boven, waardoor het verlangen naar meer seks en ontlading kan toenemen.’

Psycholoog en seksuoloog Gertjan van Zessen deed in de jaren negentig uitgebreid onderzoek naar de ontstaansfactoren bij seksverslaving. De respondenten kwamen vaak uit emotioneel koude gezinnen, en leden onder een eenzame puberteit en uitgestelde seksuele ervaringen.

Tijdens deze periode van uitgestelde seksualiteit was seks vaak een beladen of niet-bespreekbaar onderwerp binnen het gezin, waardoor er seksuele fantasieën ontstonden die niet gekoppeld waren aan emoties.

Seksverslaving kan ontstaan door onderliggende emotionele behoeftes die in de kindertijd nooit zijn vervuld. De verslaving onderdrukt dan kortstondig die onvervulde verlangens.

Voor Frank is dat zeer herkenbaar. ‘Ik miste oprecht contact. Mijn vader was wel enigszins geïnteresseerd in mij, maar emotioneel niet beschikbaar. Dan drentelde hij wat heen en weer in mijn kamer, ik voelde zijn goede bedoelingen, maar praten deden we niet.’

Bij zijn moeder had Frank vooral het gevoel dat zij hem afkeurde, dat hij nooit goed genoeg was. Daardoor groeide de drang om zijn onzekerheden te camoufleren. ‘Ik was verdrietig en boos, omdat ik me niet erkend voelde in mijn emoties, maar ik had geen idee hoe ik die moest uiten. Het gaf mij veel stress.

Ik ontwikkelde tics die verlichting gaven, zoals trekken met mijn hoofd en getallenreeksen herhalen. Toen ik iets ouder was, ontdekte ik hoe masturbatie tot ontspanning leidde. Maar tegelijkertijd gaf het me ook weer een schuldgevoel.

Het hoorde niet. Ik herinner me dat mijn moeder onverwacht mijn kamer binnenkwam terwijl ik aan het masturberen was. Ze keek alleen maar heel vies en liep weer weg. Er werd niet meer over gesproken.’

Dieptepunt van de seksverslaving

Seks werd een obsessie waar Frank geen vat op had. ‘Op een gegeven moment heb ik mijn vrouw verteld wat er speelde. Ze toonde begrip en ik beloofde beterschap. We kregen een zoontje, maar mijn geheime leven waarin alles om seks draaide, kon ik niet loslaten.’

Frank besloot dat hij hulp nodig had. ‘Ik zocht die met name in een alternatief circuit van counselors en lichaamswerk. Dat hielp meestal wel, maar nooit voor lang. Zodra zich een stressvolle situatie aandiende, viel ik terug in mijn oude gewoonten.

Een dieptepunt was toen mijn vrouw beviel van ons tweede kind. Ik was net begonnen met een nieuwe baan, we hadden een verhuizing achter de rug en ons zoontje vroeg in die periode veel aandacht. Onze dochter werd zes weken te vroeg geboren, na een zware bevalling met veel complicaties.

Ik kon de druk niet aan. Eenmaal thuis uit het ziekenhuis voelde ik zoveel spanning, dat ik toch weer naar een erotische massagesalon ben gegaan. Ik heb het mijn vrouw opgebiecht. Ze was zo boos; het betekende het einde van ons huwelijk. Niet veel later werd ik ontslagen. Ik kon me niet op mijn werk concentreren en kwam afspraken niet na.’

Als een seksverslaving niet adequaat wordt behandeld, kan dat ernstige gevolgen hebben, ziet ook Klaartje Schepers.

‘Mensen komen in een neerwaartse spiraal, waarbij de behoefte aan seksuele excessen steeds verder toeneemt. Soms leidt dat tot veel wisselende, onveilige seksuele contacten, soms tot extremere varianten waaronder kinderporno en grensoverschrijdend gedrag.’

Totale onthouding van seks

Bij Frank speelde ook het verlangen naar steeds meer en extremere vormen van seks. ‘Ik bezocht soms meermalen per dag een prostituee en masturbeerde daarna ook nog een aantal keer. Ook vroeg ik een prostituee bijvoorbeeld om soft SM-handelingen te verrichten.’

Uiteindelijk zocht hij hulp bij Trubendorffer, een kliniek die werkt met bewezen behandelvormen, geïnspireerd door het ‘12 stappen Minnesota-model’.

Erkenning van de verslaving, zelfonderzoek en lotgenotengroepen zijn onderdeel van de twaalf stappen, evenals het uitgangspunt dat verslaving chronisch is.

De kliniek werd opgericht door Dick Trubendorffer, die zelf jarenlang verslaafd was, onder andere aan seks. Frank: ‘Bij Trubendorffer ben ik gaan inzien dat het gevaar om terug te vallen er altijd zal zijn. Een manier om de obsessie tegen te gaan, is het delen met een groep mensen.

Dat is niet makkelijk, juist het praten over mijn gedachten en gevoelens is iets wat ik niet van huis uit heb meegekregen. Mijn schaamte is groot. Maar het werkt wel.

Gisteren had ik ruzie met mijn moeder. Ik herken dat inmiddels als een trigger: door de stress laait bij mij het verlangen naar seks op. Ik heb een zogeheten fellow gebeld en erover verteld. Langzaam ebde de drang weg.’

Frank heeft het individuele traject afgerond. Daarin wordt met name het bewustzijn van je eigen problematiek vergroot. ‘Ik zit nog midden in mijn proces,’ zegt hij. ‘Het is een wankel evenwicht. Gezond eten, fysiek fit zijn, niet te veel piekeren en in het nu leven, helpen me op het goede pad te blijven.

Voorlopig ben ik niet toe aan een relatie, ik sta nog niet voldoende in voor mezelf. Misschien dat ik seks in een intieme relatie met een vrouw niet als verslavend ervaar, maar een stressvolle gebeurtenis kan nog steeds een trigger zijn om terug te vallen. Daarom moet ik eerst een langere tijd rust ervaren, en helemaal geen seks hebben.’

Kun je met zo’n chronische aandoening ooit nog een normaal seksleven hebben? Of is een celibatair bestaan eigenlijk de enige oplossing, net zoals een alcoholist de fles maar beter nooit meer kan aanraken? ‘Dat is precies wat een seksverslaving zo lastig maakt,’ zegt Schepers.

‘Vrijwel niemand wil seks uiteindelijk helemaal afzweren, maar seks hebben wakkert de verslaving wel weer aan. In het begin is daarom totale onthouding zeker goed. De onderliggende problematiek is nu eenmaal hardnekkig.

Als seks jarenlang jouw manier is geweest om stress te pareren, verander je dat niet gemakkelijk. Maar als je doorzet, werk je langzaam toe naar een normalere seksuele behoefte. Dat is heel moeilijk, maar het kan wel.’

De naam ‘Frank’ is om privacyredenen gefingeerd