Seksverslaving: wat als je verslaafd bent aan seks

Kees heeft een seksverslaving

Het is donderdagavond, tien over negen, een zaaltje in een buurthuis, ergens in Amsterdam-Oost. Rond een grote tafel zitten acht mannen en een vrouw. Als iedereen thee en koffie heeft genomen uit de kannen die op tafel staan, begint één man te spreken.

‘Hallo, ik ben Kees en ik ben seksverslaafd.’

De groep, in koor: ‘Hai Kees!’

Kees: ‘Ik ben hier vanavond gekomen om jullie te vertellen over mijn seksverslaving, hoe het me bijna kapot heeft gemaakt. Voordat ik bij deze groep kwam, was ik continu bezig met seks. Ik fantaseerde de hele tijd, en ik kon die gedachten niet stopzetten. Ik was voortdurend op jacht. In de buurt van vrouwen was ik eigenlijk maar met één ding bezig: proberen ze te verleiden. Mijn kleding, mijn grapjes, alles paste ik eraan aan. Met mannen kon ik nooit bevriend raken, want ik zag ze als concurrenten.’

“Op mijn werk legde ik het met vrouwelijke collega’s aan. Toen uitkwam dat ik het hele vrouwelijke personeelsbestand had afgewerkt, werd de situatie onhoudbaar en moest ik ontslag nemen. Ik leidde dubbellevens, had drie relaties naast elkaar om maar zo veel mogelijk seks te kunnen hebben. Maar dat was niet genoeg. Ik ging over op betaalde seks en anonieme seks­afspraakjes via internet. Ik heb in mijn leven ongeveer driehonderd one night stands gehad en veertig à vijftig langere relaties.’

“Soms ging ik wel drie keer per week naar de hoeren. Ik had steeds heftigere kicks nodig, anaal, of met twee hoeren tegelijk. Seks was voor mij als zuurstof: ik had het de hele dag door nodig om te kunnen overleven. Ik heb heel, heel veel geld uitgegeven aan pornografie.

Alles bij elkaar heeft mijn verslaving mij denk ik wel 80.000 euro gekost. Ik ben er twee banen door kwijtgeraakt en heb nog steeds 12.000 euro schuld. Op een gegeven moment wist ik niet meer wie ik was. Ik wist mijn naam nog, maar had geen idee meer welke persoon daarbij hoorde. Op het laatst dacht ik: ik ga het niet redden, ik ga zelfmoord plegen.’

Seks is continu voor het grijpen

Het aantal seksverslaafden neemt snel toe. Seks is in onze maatschappij een gebruiksartikel geworden, dat overal voor het grijpen ligt. Dat maakt het gemakkelijker om er verslaafd aan te raken. Bovendien gaan we eerder over tot seks dan vijftig jaar geleden. Een spannende one night stand is niet meer zondig; het staat voor genieten van het leven, jezelf iets geven waar je ‘recht’ op hebt. Met name door internet is het veel eenvoudiger geworden om seksdates te ‘scoren’ en urenlang met seks bezig te zijn.

En dat gebeurt op grote schaal. Wereldwijd draait ongeveer 20 procent van het internet om seks, en één op de tien volwassenen die pornosites bezoeken, zegt eraan verslaafd te zijn. Een Zweeds bevolkingsonderzoek liet onlangs zien dat ongeveer eenderde van de Zweden – zowel mannen als vrouwen – ten minste één keer een chatroom had bezocht om interactief seksueel plezier te beleven.

Ook de Utrechtse professor Marcel van den Hout en zijn studenten M. Ninck Blok en L. Peters deden een onderzoek naar internetseks, ditmaal onder websitebezoekers van Psychologie Magazine. Daaruit blijkt dat degenen die sekssites bezoeken op internet, dit gemiddeld drie keer per week doen, gedurende ongeveer een half uur per keer.

Mannen zeggen dat het hen vooral te doen is om de plaatjes, vrouwen geven de voorkeur aan chatten. De meeste respondenten ­geven aan een orgasme te bereiken tijdens hun erotische bezoekjes. Hebben de ondervraagden last van hun honger naar virtuele seks? Nee, zo lijkt het: de meesten doen er niet al te moeilijk over, vertellen het gewoon aan hun partner en zeggen niet zo veel hinder te ondervinden van internetseks.

Wanneer ben je seksverslaafd?

Maar wat is een seksverslaving precies en wanneer is iemand seksverslaafd? ‘Het woord “seksverslaving” wordt heel vaak misbruikt,’ weet Dik Brummel, woordvoerder van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (nvsh). ‘Wij merken dat het echt een scheldwoord aan het worden is.

De laatste tijd worden we steeds vaker gebeld door vrouwen die zeggen: “Mijn man is verslaafd aan seks, wat kan ik daaraan doen?” Ze denken dat hun partner seksverslaafd is omdat hij vaker seks wil dan zijzelf. Maar als je seksuele verlangens niet gelijklopen, wil dat niet zeggen dat degene die vaker wil, seksverslaafd is.’

“Seksverslaafd is ­iemand pas als hij zelf het gevoel heeft dat hij slaaf is van iets wat hij eigenlijk niet wil. Hij vindt dat hij het te veel doet, maar hij kan het niet laten. Daarnaast zie je bij seksverslaafden een duidelijk aantoonbaar verband tussen het voortdurend bezig zijn met seks en de nadelige gevolgen daarvan voor het welbevinden, de gezondheid, het werk, of de omgang met anderen.’

Behandeling seksverslaving

Seksuoloog Gertjan van Zessen is expert op het gebied van seksverslaving. Hij behandelt vrijwel alleen cliënten met deze stoornis en is als een van de weinige therapeuten in Nederland gespecialiseerd in de behandeling van seksverslavingen. ‘Er bestaan geen cijfers over, maar mijn indruk is dat hoogstens een paar procent van de Nederlandse bevolking seksverslaafd is.

Dat zijn voor 95 procent mannen. Mannen hebben meer testosteron en dus een hogere seksdrive. Maar het heeft ook te maken met het feit dat seks en intimiteit zich anders verhouden bij mannen, waardoor ze sneller overgaan tot een geïsoleerde seksuele fascinatie. Vrouwen zijn meer op zoek naar liefde en vallen daardoor eerder ten prooi aan liefdesverslaving.’

Van Zessen vertelt over een cliënt die vier dagen per week, tien uur per dag naar de homosauna gaat om anonieme seks te hebben met mannen. ‘Die man lijdt daar echt onder, maar toch moet hij het doen van zichzelf. Er is een onweerstaanbare kracht die hem daar naartoe trekt. Ik heb cliënten gehad die hun verslaving voortzetten, ook al walgden ze van zichzelf. Sommigen zitten op een gegeven moment kotsend achter de computer seksfilmpjes te kijken.’

Seksverslaving als compensatie voor onmacht

Seksverslaafden verslonzen: rekeningen stapelen zich op, hun huis ruimen ze niet meer op, ze verliezen door hun verslaving vaak hun relatie of komen niet eens aan een relatie toe en ze hebben weinig tijd voor vrienden. Op het werk lukt het niet de dwangmatige gedachten aan seks stop te zetten. Daardoor kunnen ze zich niet meer goed kunnen concentreren – met alle gevolgen van dien.

Yvonne, ex-liefdesverslaafde: ‘De enige manier waarop ik me goed kon voelen, was door het hebben van een relatie. Dan kreeg ik pas echt de aandacht die ik zocht, en daalde er een soort gelukzaligheid over me neer. Ik wérd die relatie. Zodra een relatie verbroken werd, tuimelde ik in een metersdiepe depressie.

Ik ontwikkelde allerlei trucjes om te zorgen dat iemand weer voor mij viel. Op mijn werk was ik iedere vijf minuten m’n e-mail en mobieltje aan het checken: zou hij al een berichtje hebben gestuurd? Ik raakte mijn baan kwijt en vriendinnen werden op het laatst gek van mij: ik had het alléén nog maar over vriendjes.’

Seksverslaving is volgens seksuoloog Van Zessen een uit de hand gelopen vormgeving van leegte. ‘Vooral mensen die niet zo gelukkig zijn en zich geen raad weten met hun problemen, lopen het risico dat ze in zo’n verslaving terecht­komen. Ze balen bijvoorbeeld van hun werk, ze voelen zich eenzaam of ze hebben een dominante partner waar ze niet tegenop kunnen.’

Symptomen van een seksverslaving

De seksverslaving begint onschuldig: even aftrekken bij een paar geile filmpjes op internet. Die fantasiewereld geeft een machtig gevoel, een soort rush waarmee je kunt vluchten voor stress en alledaagse ellende. Iemand die verslaafd raakt, wil dat gevoel telkens opnieuw ervaren. Gaandeweg krijgt de seks een steeds belangrijker plek in zijn leven – totdat het al het andere overheerst. Vooral mensen met dwangmatige persoonlijkheidstrekken lopen risico dat het uit de hand loopt, omdat zij van nature een sterkere neiging hebben tot obsessies.

Seksverslaafden komen in een vicieuze ‘verslavingscyclus’ terecht: hun onvrede ontladen ze via seks, maar vervolgens blijkt die onvrede nog steeds te bestaan, waarna ze een schuldgevoel krijgen en nog meer spanning ervaren, waardoor ze opnieuw op zoek gaan naar seks en de cirkel van voren af aan begint. Van Zessen: ‘De seks wordt een lapmiddel voor gevoelens van onvermogen en onmacht. Dat je er zo makkelijk aan verslaafd kunt raken, is omdat seks in beginsel een aangename bezigheid is. De verslaafde voelt stress en denkt: “Zal ik weer even?”

Wat bij verslaafden echter ontbreekt, is een gevoel van controle, een soort “innerlijke thermostaat” die waarschuwt wanneer seks te veel tijd in beslag gaat nemen. Verslaafden vragen zich niet meer af of ze nog wel door willen gaan, omdat ze niet weten hoe ze de leegte moeten opvullen die dan ontstaat.’ Wat ook een rol speelt, is een gebrek aan eigenwaarde. Van Zessen: ‘Iemand die zichzelf waardevol vindt, zegt op een gegeven moment: “En nu hou ik op met die seks. Het is maar een hobby, ik ga m’n administratie doen, ik heb nog andere dingen in mijn leven waar ik graag mee bezig wil zijn.”’

Twaalfstappenplan voor seksverslaving

Met Kees en Yvonne gaat het beter sinds zij zich een paar jaar geleden wendden tot de zelfhulpgroepen van de slaa, de organisatie voor anonieme seks- en liefdesverslaafden. De slaa organiseert in een aantal steden in Nederland meetings waar seks- en liefdesverslaafden meerdere keren per week naartoe kunnen komen en elkaar helpen. De avonden zijn opgebouwd volgens hetzelfde twaalfstappenprogramma als dat van de Anonieme Alcoholisten. Doel is om een gezond seks- en liefdesleven te krijgen.

Kees: ‘De kern van het programma komt erop neer dat je erkent dat je verslaafd bent en hulp nodig hebt van een hogere macht. Dat spirituele kan God zijn, of de slaa-groep, of het universum. Spiritualiteit kan de leegte vullen die ik vroeger ervoer, en daardoor heb ik de verslaving niet meer nodig.’ Behalve de ondersteuning van meetings biedt de slaa seksverslaafden desgewenst ook een ‘sponsor’, iemand die alle twaalf stappen van het programma al heeft doorlopen en die ze dag en nacht kunnen bellen als ze het moeilijk hebben.

Kees: ‘Het helpt enorm als je ziet dat anderen precies hetzelfde hebben doorgemaakt, maar nu zijn verlost van hun verslaving. Bij de slaa heb ik geleerd niet meer altijd zo met mezelf bezig te zijn. Ik gebruik seks niet meer zozeer om aan mijn trekken te komen, maar juist om contact te maken met mijn vriendin. En door bij de slaa anderen te helpen, vergeet ik mijn eigen sores. Ik kan niet meer zonder de slaa.’ Kees is inmiddels gestopt met porno en hoerenbezoek, en heeft een bevredigende relatie zonder vreemd te gaan.

Andere bezigheden dan seks

Seksverslaving kan ook worden aangepakt met de zogeheten ‘constructionele gedragstherapie’. Seksuoloog Gertjan van Zessen geeft deze behandeling, die bij 75 procent van de mensen blijkt aan te slaan. Paradoxaal genoeg krijgt de seksverslaving zelf hierbij weinig aandacht. Van Zessen: ‘Ertegen vechten is namelijk niet de oplossing, al is dat waar veel behandelaars intuïtief naar neigen.

Wat wél werkt, is wat ik noem: “bijbouwen”. De verslaafde moet weer dingen gaan doen waar hij trots op kan zijn, bezigheden met plezierige consequenties. Ik maak afspraken met mijn cliënten: “Ruim je bureau eens een keer op in plaats van te gaan internetten.” Uiteindelijk kan dat betekenen dat er weer ruimte komt voor een partner, een studie of een lidmaatschap van een toneelclub. De angst voor de leegte ebt dan langzaam weg.’

Een belangrijk onderdeel van de behandeling is inzicht, zegt Van Zessen. ‘Het helpt als cliënten begrijpen waarom ze in die verslaving zijn gerold. In hun jeugd werd er bijvoorbeeld nooit naar ze geluisterd, ze kregen te weinig warmte, of ze vielen bij het erotische spel in hun puberteit buiten de boot omdat ze sociaal een beetje onhandig waren. Het is logisch dat je vlucht in snelle seks als je nooit hebt geleerd hoe je een intieme relatie opbouwt.’ De cliënt die zo vaak naar de sauna gaat, was incestslachtoffer, vertelt Van Zessen.

‘Hij is zichzelf daardoor zo diep gaan haten dat het voor hem vertrouwd voelt als hij dingen doet die hem een slecht gevoel geven.’ Wegblijven uit de sauna lukt niet. Dus gaf Van Zessen de man de opdracht om tien minuten eerder naar huis te gaan, in plaats van tot sluitingstijd in de sauna te blijven hangen. ‘Dat is voor hem al heel veel. Ook al waren het maar tien minuten, het heeft hem het gevoel gegeven dat hij iets tegenover zijn verslaving kan zetten. Zo’n klein controlemoment kan het begin zijn van succesvolle verandering.’

Kees en Yvonne heten in werkelijkheid anders.