Rouwverwerking: hoe noem je een vader en moeder van een gestorven kind?

‘Een vrouw die haar man begraaft, wordt weduwe genoemd, een man die zonder zijn vrouw achterblijft, weduwnaar. Een kind zonder ouders is wees. Maar hoe’, zo schrijft P.F. Thomése in Schaduwkind, ‘heten vader en moeder van een gestorven kind?’

Dat daar geen passend woord voor bestaat, lijkt de uitdrukking van een algemeen aanvaarde ontkenning: kinderen gaan niet dood voordat hun ouders zijn gestorven. We willen daar ook helemaal niet op voorbereid zijn, en gebeurt het onbestaanbare toch, dan zijn ouders op zichzelf aangewezen. Ze moeten zelf de taal en de rituelen zoeken om hun verlies draaglijk te maken.

De schrijver Thomése en zijn vrouw Makira Mual verloren een jaar geleden hun dochtertje Isa, zes weken oud, door een acute hersenbloeding. Ze zitten nog middenin de vreugde van het prille ouderschap, als ze worden ingehaald door de nachtmerrie die iedere ouder vreest. Hoe bouw je in die kaalslag weer een leven op? In een cultuur die praten als gulden weg naar de verwerking aanwijst, voelen ze zich zo misplaatst dat ze zich ervan afkeren. Ze weten niets te zeggen als naar hun gevoelens wordt gevraagd, omdat de woorden die ze vinden tekortschieten en, zoals Thomése het uitdrukt, ‘smaken naar andermans mond’. Wat hij voelt is niet het gevoel van tranen of zelfbeklag dat past bij bekend verdriet, maar, schrijft hij ‘een voelen dat de adem inhoudt, krijtwit wegtrekt, omdat de afgronden zich rondom openen en het dus maar het beste is om zijn persoon te verlaten en te verstenen’.

Van dit gevoel zondert hij zich beetje bij beetje af en geeft het vorm in taal: de jubelende piek van het vaderschap, de bijna bureaucratische aankondiging in doktersclichés van het naderende einde, de meisjesgedaanten op straat waarin hij de gemankeerde toekomst van Isa projecteert, de bijna onmerkbare overgang van leven naar dood in het ziekenhuisbedje.

Met Schaduwkind haalt Thomése zijn dochtertje terug en geeft hij haar ‘onbemande leven’ een eigen toekomst. Behalve dit eerbetoon is het boek een ode aan de magie van de taal. Natuurlijk lost taal geen verdriet op, maar taal maakt het wel mogelijk een overweldigende zee aan gevoelens overzichtelijk te maken. Wat benoemd is, kan worden bewaard.

De beelden die Thoméses zorgvuldige pen oplevert, zijn zeldzaam mooie miniatuurtjes die nergens larmoyant worden, maar recht naar het hart gaan: ‘Ik weet je voor altijd hier in de coulissen van ons familietheater. Terwijl op het toneel het doek opgaat en het publiek in de donkere zaal de adem inhoudt, sta jij klaar. Sta jij voor altijd klaar. Zelfs als het publiek al naar huis is en de lichten gedoofd zijn, sta jij nog klaar.’

Schaduwkind, P.F. Thomése, Amsterdam: Contact, ISBN 9025421067, € 12,90