Wekten begin deze eeuw nog vooral twintigers verbazing door al een burn-out te hebben voor ze goed en wel aan hun carrière waren begonnen, tegenwoordig hebben ook tieners al stress.
6 simpele mindfulness-oefeningen
Wat houdt dat nu eigenlijk in, mindful zijn? En hoe kun je het leren? Ga alvast aan de slag met deze...
Lees verder‘Uit een recente studie blijkt dat tieners zich voor het eerst meer gestrest voelen dan hun ouders,’ vertelt de Amerikaanse klinisch psycholoog Lisa Damour.
‘Tal van onderzoeken tonen aan dat chronische stress onder hen sterk is toegenomen. Ze hebben vaker dan voorheen last van typisch stressgerelateerde symptomen, zoals oververmoeidheid, emotionele problemen en angst.’
Ook bij middelbare scholieren neemt de stress gestaag toe. Vijftien jaar geleden ging het nog om ruim 20 procent, maar in 2017 kampte ruim een derde met stress, bleek uit onderzoek van onder meer de Universiteit Utrecht en het Trimbos-instituut. Over basisschoolleerlingen bestaat zo’n cijfer nog niet, simpelweg omdat het onderwerp tot dusver bij hen niet speelde.
Maar volgens Yvonne Vanneste, jeugdarts verbonden aan het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, wordt early life stress, zoals het officieel wordt genoemd, bij jonge kinderen ook steeds vaker gesignaleerd.
Inmiddels wordt het onderwerp stress ook meegenomen in een aantal grote studies waarbij kinderen vanaf de basisschool tot en met hun 18e gevolgd worden.
Stress-klachten
‘Kinderen spreken zelf niet zo snel van stress,’ vertelt Vanneste, ‘maar noemen wel allerlei klachten die daarop zijn terug te voeren, zoals buikpijn, hoofdpijn, slecht slapen, druk zijn in hun hoofd en bang zijn het niet goed te doen.
Jongeren geven vooral aan zich niet oké te voelen, last te hebben van het altijd maar moeten meedoen, van altijd “aan” moeten staan, moeten presteren en moeten kiezen uit zoveel opties dat het ze duizelt.’
Volgens Vanneste merk je vooral aan hun gedrag dat kinderen en jongeren kampen met stress. ‘Bijvoorbeeld dat ze sneller huilen, boos zijn, hyperactief worden, zich slechter kunnen concentreren, of dat hun eetlust verandert. Jongere kinderen gaan zich soms kinderlijker gedragen dan hun leeftijd.’
Overdaad aan keuze-opties
Wat is er de afgelopen jaren veranderd waardoor kinderen zoveel meer stress zijn gaan ervaren? ‘Ze hebben op steeds jongere leeftijd te maken met schoolstress en prestatiedruk,’ weet Yvonne Vanneste. ‘Vroeger werden kinderen zo tegen het eind van de basisschool een keer getest, nu gebeurt dat al vanaf de kleuterklassen.’
Ook het enorme aantal keuzemogelijkheden dat ze tegenwoordig hebben, geeft aantoonbaar veel spanning. Kinderen doen zoveel meer dan vroeger, en op al die cursussen, sporten en bijlessen moeten ze ook weer optimaal presteren.
‘Kinderen hebben het druk’ was in al 2013 een Sire-campagne. Maar de grootste verandering is de digitalisering en de komst van sociale media, zegt Vanneste.
‘Kinderen hebben steeds jonger een mobiele telefoon, de interactie met vriendjes gaat thuis door. Dat kan ontspannend zijn, maar ook veel stress geven. De zogenoemde fear of missing out begint steeds jonger. En als een kind dan ook nog wordt gepest, is het nergens meer “veilig”.’
Het Trimbos-instituut stelde in 2019 vast dat behalve op tal van gebieden ‘moeten voldoen aan het perfecte plaatje’ ook naar voren komt dat jongeren zich steeds vaker druk maken om de wereld en hun toekomst. En dat spanningen thuis, bijvoorbeeld door echtscheiding, eveneens vaak stressgerelateerde klachten veroorzaken.
De lat ligt hoog
De hele maatschappij is gejaagder geworden, benadrukt Vanneste. ‘Als je wilt, gaat het leven 24 uur per dag in de hoogste versnelling door. De wereld van “mooie plaatjes” legt de lat hoog, en maar weinig mensen zijn er ongevoelig voor. De hardnekkige maakbaarheidsmythe legt op ons allemaal een grote druk. We geloven dat alles kan en dat alles leuk moet zijn.
Ook veel ouders geloven dat falen je eigen schuld is. De stress en prestatiedruk die zij voelen, dragen ze over op hun kind – of ze willen of niet.’ Je kunt wel goedbedoeld zeggen dat het vmbo-advies van je zoon prima is, maar als je eigenlijk gelooft dat je kind beter zou kunnen en stilletjes teleurgesteld bent, voelt hij dat feilloos aan.
Hoewel good enough parenting prima is voor een evenwichtige opvoeding, hebben ouders het gevoel ontwikkeld dat ze ook in die rol moeten excelleren. ‘Uit angst het niet goed te doen, zijn ouders hun kinderen steeds meer gaan beschermen,’ zegt Yvonne Vanneste.
‘De “curlingouder” die het paadje van zoon of dochter zo glad mogelijk houdt, bereikt daarmee dat het kind steeds minder goed leert omgaan met spanning en frustratie. Er is dus niet alleen meer stress in onze maatschappij, we leren onze kinderen ook minder goed hoe ze met tegenslagen en spanning moeten dealen.’
Meisjes zijn vatbaarder voor stress
Hoewel alle jongeren meer last van stress hebben dan voorheen, zijn meisjes kwetsbaarder. Klinisch psycholoog Lisa Damour schreef afgelopen jaar het boek Stress bij tienermeisjes.
Daarin gaat ze uitgebreid in op het feit dat ongezonde stress bij meisjes beduidend vaker voorkomt dan bij jongens. ‘Maar liefst 31 procent van de tienermeisjes tegenover 13 procent van de tienerjongens geeft aan last te hebben van angstgevoelens, psychische druk, vermoeidheid en veranderingen in eetlust,’ licht ze in een telefonisch interview toe.
‘Ook laat onderzoek zien dat het aantal meisjes dat zich vaak bovenmatig nerveus, bezorgd of angstig voelt tussen 2009 en 2014 met maar liefst 55 procent is toegenomen.
Terwijl het percentage jongens met die klachten min of meer gelijk bleef. En zo zijn er meer studies die eenzelfde beeld schetsen. Ze betreffen vaak Amerikaanse kinderen, maar er zit ook bijvoorbeeld Brits en Vlaams onderzoek bij.’
Damour zegt dat meisjes zich vaker dan jongens zorgen maken; over van alles, maar vooral over dat ze niet voldoen. ‘Meisjes zijn perfectionistischer en willen vaker dan jongens pleasen en voldoen aan de verwachtingen van hun ouders en leraren.
Ook zijn ze veel vaker onzeker over hun uiterlijk. Dat komt mede doordat de media ze overspoelen met beelden waaruit blijkt dat niet alleen jonge vrouwen, maar ook meisjes gewaardeerd worden om hun sexappeal.
En in winkels hangen op de kinderafdeling beha’s en bikini’s met ‘vergrotende’ pads erin. Meisjes ervaren ook jonger en vaker seksuele intimidatie.
Sociale media hebben dit alles de afgelopen jaren versterkt. Meisjes zijn uren bezig met mooie selfies en zijn gevoelig voor het aantal likes dat ze daarop krijgen; jongens hebben dat lang niet zo sterk.’
Volgens Damour hebben meisjes ook meer dan jongens een biologische kwetsbaarheid om stress en angst te ervaren. ‘Alleen al door hormoonschommelingen tijdens de cyclus zijn ze op bepaalde momenten meer prikkelbaar en gespannen. Onderzoek wijst uit dat hogere oestrogeen- en progesteronniveaus kunnen leiden tot angst- en paniekaanvallen.’
Invloed op gezondheid
Het is zorgelijk dat kinderen, en dus vooral meisjes, zoveel stress ervaren. Want chronische stress heeft bij kinderen veel meer gevolgen voor de gezondheid dan bij volwassenen.
Waar we vroeger bij ongezonde stress vooral dachten aan ernstige situaties en traumatische ervaringen, is inmiddels bekend dat juist ook dagelijkse spanningen zich kunnen opstapelen.
Training Ontspannen opvoeden
- Ontdek hoe je als ouder positief en relaxed blijft
- Omgaan met de emoties van je kind
- Voor ouders met kinderen in de basisschoolleeftijd
79,-
‘Iemand is dan steeds alert en staat in de actiestand. Wanneer dat langere tijd achter elkaar aanhoudt, kan het je uitputten en uiteindelijk tot een burn-out leiden,’ zegt Yvonne Vanneste. Dat is natuurlijk voor niemand gezond, maar voor kinderen is het nog veel schadelijker voor de gezondheid op langere termijn dan voor volwassenen.
Om zicht te krijgen op wat early life stress met kinderen en jongeren doet, deed het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid samen met de universiteit van Maastricht een grote overzichtsstudie.
Chronische stress blijkt in twee ontwikkelingsfases de meeste schade aan te richten; vanaf de bevruchting tot een jaar of twee. En daarna weer in de puberteit – grofweg tussen de 12 en 17 jaar.
‘Dat komt doordat de hersenen van kinderen in die fases de grootste ontwikkeling doormaken,’ legt Vanneste uit. De impact van chronische stress is in deze periodes enorm: onder meer het hart- en vaatstelsel, de hersenen, het immuunsysteem en de stofwisseling worden erdoor beïnvloed.
‘Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat dat op latere leeftijd kan leiden tot allerlei aandoeningen en ongezonde leefpatronen,’ vertelt Vanneste. ‘Van overgewicht, depressie en alcohol- en drugsverslaving tot hartproblemen en diabetes.’
Leef voor hoe je stress kunt ontladen
Ontzettend belangrijk dus, om kinderen tegen te veel druk en chronische stress te beschermen. En dat zit hem vooral in weerbaarheid kweken, stellen de deskundigen.
‘Of een kind veel last heeft van stress, hangt veel meer af van hoe weerbaar en veerkrachtig het is, dan van de daadwerkelijke stressoren in zijn omgeving,’ zegt psycholoog Damour.
‘Er zijn kinderen die veel heftige dingen meemaken maar daar vrij goed doorheen weten te laveren, terwijl anderen van de minste of geringste druk uit het lood geslagen raken. Dat zit deels in het karakter, maar je kunt je kind daarin ook veel meegeven en het weerbaarder maken tegen stress.’
Buiten kijf staat dat ouders daarnaast ook met zichzelf aan de slag moeten. Want, zo zeggen Vanneste en Damour, gestreste ouders maken gestreste kinderen. Het is in de eerste plaats belangrijk dat ze zelf hun stress binnen de perken leren houden.
‘Kijk eens naar hoe je met al die prikkels en spanningen omgaat, die nu eenmaal alom aanwezig zijn. Ga je mee in die ratrace of laat je de touwtjes af en toe vieren? En wat doe je om meer ontspanning te creëren? Maak je kind duidelijk dat niemand perfect is, in de eerste plaats door dat zelf ook niet te willen zijn.
Leef ook voor hoe je stress kunt ontladen: door tijd voor jezelf te nemen, te bewegen, te mediteren. Het simpelweg voordoen is nog altijd de krachtigste manier om onze kinderen iets te leren.’
Bronnen o.a.: F. Pijpers, Y. Vanneste e.a., Stress bij kinderen. Hoe houden we het gezond? Stress bezien vanuit de Jeugdgezondheidzorg, NCJ, 2019 / L. Damour, Stress bij tienermeisjes. Zo help je je dochter bij prestatiedruk en faalangst, Spectrum, 2019 / L. Kamphuis, 3Vraagt onderzoek #openup, EenVandaag Opiniepanel rapport, 2019 / H. Kroon, H. Michon e.a., Landelijke monitor ambulantisering en hervorming langdurige GGZ, Trimbosinstituut, 2019 / Health behaviour in school-aged children, Universiteit Utrecht, Trimbos-instituut en het Sociaal en Cultureel Planbureau, 2017
Zo maak je je kind weerbaar tegen stress
1. Gun je kind zijn levenslessen
Laat je kind van jongs af aan zien dat fouten maken mag en dat het leert van vallen en opstaan. Doe dat door te vertellen over je eigen fouten, door je kind zoveel mogelijk “los” te laten spelen en het veel te laten uitproberen – en niet te oordelen over het resultaat.
Laat het op school ondervinden dat als het zijn huiswerk niet maakt, dat tot een onvoldoende leidt, in plaats van het bij alles bij de hand te nemen. Daar kan het dan zelf van leren.
Kortom: gun je kind zijn levenslessen. Daardoor bouwt het veerkracht op. Wees niet te snel bezorgd dat het gekwetst zal worden of zich op een andere manier pijn zal doen.
2. Praat en luister zonder oordeel
Praat met je kind over wat het ervaart, voelt en denkt. Het is heel belangrijk voor een kind om dat te leren waarnemen en uiten. Als ouder is het belangrijk om te luisteren zonder oordeel. Er samen over praten slaat een brug en werkt verbindend.
Vul niet in wat je kind waarschijnlijk bedoelt, maar toets het steeds. In de psychologie wordt dat mentaliseren genoemd, en dat helpt om de eigen wensen en grenzen goed te bepalen.
Als je kind dan in een stressvolle situatie belandt of merkt dat hij gespannen wordt van social media of iets wat op school gebeurt, zal hij eerder zijn wensen en grenzen aangeven en hulp zoeken.
3. Help je kind zijn gedachten te onderzoeken
Je kunt al met jonge kinderen oefenen om hun – soms belemmerende en negatieve – gedachten te onderzoeken en feiten te leren scheiden van overtuigingen.
Ben je echt minder waard dan je vriendjes als je even niet meedoet met dat spelletje, of denk je dat alleen maar? Wat geeft een gevoel van ‘moeten’? Moet het ook daadwerkelijk, of is het toch een keuze?
Praat met grotere kinderen ook over wat zij zien op social media. Hoe komen die plaatjes over en wat zeggen de beelden in werkelijkheid? Als ik geen maat 34 of 36 heb, ben ik te dik, concluderen meisjes soms door alle ‘fitgirl-filmpjes’ en storten zich vervolgens op een crashdieet.
Als ouder zeggen dat je kind ‘goed is zoals het is,’ helpt daar op die leeftijd vaak niet tegen. Maar met een open houding praten over wat reëel is aan de beelden die zij zien, kan wel helpen om de stress die het een kind geeft te verminderen.
4. Leer je kind vanuit zijn buik te ademen
Maak je kind bewust van hoe het ademt en wat dat betekent. Bij stress ga je meestal hoger in de borst en sneller ademen. Dat versterkt het nerveuze gevoel. Je kunt dat omkeren. Door rustiger en lager, in de buik, te gaan ademen, neemt het gevoel van stress steeds verder af.
Als je kind dit leert toepassen, heeft het daar de rest van zijn leven wat aan. Er zijn tal van apps, soms gratis, die hierbij kunnen helpen. Zoals The Breathing App, Smiling Mind (beide Engelstalig), en De Mindfulness-app (Nederlandstalig).
5. Bouw rust in
Hoe ziet jullie week eruit? Is er genoeg tijd voor je kind om te lummelen, te mijmeren, om zelf te bedenken wat het wil doen, of is elke dag volgepland met activiteiten, clubjes en afspraken? En hoe zit dat met je eigen agenda; ben je altijd in de weer, of lig je wel eens lekker te niksen op de bank? Bedenk dat je je kind heel veel geeft door voor te leven dat nietsdoen ook goed is.
