Het zit in onze natuur dat we niet openstaan voor leden van andere etnische groepen, vond Stef Blok, dus een vreedzame multiculturele samenleving is een illusie.
Op zo’n moment staat iedereen te trappelen om uit te leggen waarom het niet waar is en niet klopt. Maar helaas: met de wetenschap in de hand zijn deze uitspraken deels verdedigbaar. Veel vrouwen hébben fantasieën over een man die hen overrompelt en mensen zíjn van nature afwerend tegenover andere groepen: instinctief categoriseren we mensen als ‘wij’ versus ‘zij’ en denken we negatiever over ‘zij’.* In die zin had Blok gelijk dat integratie een gevecht is tegen diepgewortelde vooroordelen over andere groepen.
Het probleem is niet dat het niet waar is. Het probleem is dat in deze uitspraken gebruik wordt gemaakt van de zogenoemde naturalistische dwaling: bepalen wat het goede is op basis van wat in onze natuur zit (of, breder: op basis van wat we al doen of altijd hebben gedaan). Als we onze instincten zouden volgen, zouden we alles eten waar we zin in hebben (vooral zoet en vet) en elkaar bij het minste geringste te lijf gaan.
Gelukkig hebben we beschaving en leren we in onze cultuur onze instincten te reguleren. Het is ook bekend uit onderzoek dat mensen die bewust hun vooroordelen opzij zetten, daar steeds beter in worden. Alles wat je doet versterkt zichzelf.** Dat geldt voor anderen stereotyperen en wegzetten als minderwaardig, maar ook voor het omgekeerde: jezelf beheersen als je je realiseert dat een vooroordeel – of een overweldigingsimpuls of een anderszins ongepaste reactie – opkomt in je brein.
Zelfs als dergelijke uitspraken kloppen dragen ze bij aan een cultuur waarin het geaccepteerd is om aan meer rudimentaire gevoelens toe te geven. Als leiders (zoals politici) negatieve gevoelens over minderheden vrijelijk uiten, creëren ze een norm waardoor ze die tendens in de samenleving versterken. Dan denkt een ander ‘dan kan ik dat ook wel zeggen’ of doet er zelfs nog een schepje bovenop.
Dat zien we ook in de politiek: VVD, CDA, PVV en FvD wedijveren met elkaar wie het meest afwijzend is tegenover immigranten, met als gevolg dat de grens opschuift en nu uitingen toelaatbaar zijn die ooit voor Janmaat ondenkbaar waren. Mensen zijn groepsdieren en voegen zich naar de normen in hun eigen kring of in de samenleving als geheel – die mede worden beïnvloed door wat politici zeggen en doen.
Dát is waarom de uitspraken van Blok kwalijk waren. Niet omdat hij ongelijk heeft, maar omdat je dit soort dingen nooit zou moeten zeggen zonder óók te zeggen dat we als mensen onze oerinstincten kunnen overwinnen; dat we niet meer in tijden van schaarste leven waarin we iedereen die niet bij ons hoorde de kop afhakten; en dat we, met al onze overvloed, ons nu gelukkig veel meer ruimhartigheid kunnen veroorloven.
