Meer leven, minder doen

‘Wat doe je tegenwoordig?’ Die vraag zou een beschaafd iemand niet moeten stellen, vond Oscar Wilde. ‘Wat denk je tegenwoordig?’ was volgens hem interessanter. Is het niet eigenaardig dat we bij een eerste ontmoeting praten over wat we doen in plaats van over wie we zijn?

Eenvoudig gesteld bestaat het leven uit vier soorten activiteit. Er is productieve activiteit, er is de innerlijke beleving van bedenken, verbeelden en overdenken, er is het aangaan en onderhouden van relaties en het helpen van anderen en er is rust en ontspanning.

Ook zal ik enkele oefeningen in bewuste onproductiviteit aanreiken. Dat is belangrijk, want een leven dat door productiviteit wordt gedomineerd, is minder geslaagd, minder interessant, minder gelukkig, minder gezond. De boodschap is duidelijk: om meer te leven, moet je minder doen.

We leggen het af

Futuroloog Thomas Frey voorspelt dat in 2030 twee miljard banen die nu nog door mensen worden vervuld, volledig door machines zijn overgenomen. Moeten we, om daarmee te concurreren, nóg productiever worden?

Nee. Associated Press heeft het schrijven van omzetverslagen volledig geautomatiseerd, waardoor er nu tien keer zoveel verslagen worden geleverd. Onderzoek voor rechtszaken wordt gedaan door computers, wat een kostenbesparing oplevert van 98 procent. IBM’s supercomputer Watson heeft bewezen vijf keer minder fouten te maken bij het stellen van de diagnose van kanker dan ervaren specialisten. Machines zijn beter in productiviteit dan mensen: ze kunnen meer doen, zijn goedkoper en maken minder fouten.

Het heeft dus geen zin om nog meer te gaan doen. Ons succes zal daar in de toekomst ook niet meer aan worden afgemeten. We leven in een aandachtseconomie, waarin succes steeds meer gebaseerd is op menselijke vaardigheden: inzicht, verbeelding en relaties.

Om een voorbeeld te geven: McKinsey heeft vastgesteld dat in Amerika het aantal banen in de productie- en handelssector de afgelopen jaren met 3,4 miljoen is afgenomen, terwijl in diezelfde periode het aantal banen in de klantrelatiesector met 4,8 miljoen is gestegen. In het machinetijdperk is een grote rol weggelegd voor wie nadenkt, droomt, vriendschappen opbouwt. En daarvoor moeten we juist minder productief zijn.

Dat laat ook de opmerkelijke ontwikkeling zien die sinds 2007 gaande is: hoewel de technologische ontwikkeling zich exponentieel voortzet, is de bedrijfsproductiviteit niet verder doorgegroeid, maar tot stilstand gekomen. Waarom? Het antwoord is eenvoudig: we verwarren verwoede activiteit – drukte – met productiviteit.

We zijn zo druk bezig met doen, dat we geen tijd hebben om impact te maken, waardoor de bedrijfsproductiviteit hapert. Dan Nixon, een hooggeplaatste econoom bij de Bank of England, wijt deze onderprestatie in ontwikkelde landen aan een gebrek aan aandacht in organisatieculturen. We zijn te ‘productief’ om na te denken, onze verbeelding te gebruiken, relaties aan te gaan.

Bepaal je waarden

Maar als productiviteit niet de toekomst heeft, waarom hechten we er dan nog zo veel waarde aan? Waarom beoordelen we mensen op wat ze doen? Als we in de supermarkt uit driehonderd soorten shampoo moeten kiezen, vragen we ons niet af: welke shampoo is het beste voor mijn haar en portemonnee? Maar we denken: waar is de L’Oréal? We vereenvoudigen de vraag.

Met mensen doen we hetzelfde. Het is moeilijk om je een beeld van iemand te vormen, van zijn waarden, gedachten, karakter. Daarom vervangen we de gecompliceerde vraag ‘Wie ben je?’ door de veel eenvoudigere vraag ‘Wat doe je?’ Activiteit, werk en inkomen bieden een simpel houvast voor het beoordelen en indelen van anderen.

Dat is allemaal volkomen begrijpelijk. Het wordt echter een probleem als we dit proces verinnerlijken. Wanneer we de vraag ‘Wat maakt mijn leven waardevol?’ vervangen door ‘Wat is mijn waarde?’ wijst dat op een gemis. Wanneer we niet helder voor ogen hebben wat we echt belangrijk vinden, grijpen we als vanzelf naar makkelijkere manieren om de waarde van ons leven te bepalen.

Dat leidt tot een hoop drukte en productiviteit. Een van de droevigste aspecten van het leven van drukke mensen is dat ze niet in staat zijn hun aandacht te richten op de dingen die ze echt belangrijk vinden. Zelfs als ze het gevoel hebben ‘geslaagd’ te zijn in het leven, vragen ze zich af wat de waarde is van hun succes. Om overproductiviteit tegen te gaan, kunnen we mensen helpen hun waarden tot leidraad te maken.

Hetzelfde geldt voor wie zich onderproductief en daardoor ondergewaardeerd voelt. Ook wie geen betaald werk verricht of een parttimebaan heeft waarmee hij zich niet volledig vereenzelvigt, moet zich op zijn waarden richten. Op wat hij belangrijk vindt, wat hem raakt.

Heb je dat helder, dan heb je iets om na te streven. Iets om het gat te vullen dat kan ontstaan door het ontbreken van een beroepsidentiteit of werkrol. Het is dit streven dat een ‘onproductief’ leven verandert in een onderneming met een doel, het is die focus die je een identiteit geeft waar je trots op kunt zijn.

Neem de tijd

Bij zijn studie naar de prestaties van topatleten zag fysiologisch wetenschapper Stephen Seiler een patroon: de beste atleten bleken niet alleen meer te trainen, maar ook meer te rusten. Prestatie is niet alleen gerelateerd aan activiteit, maar ook aan inactiviteit.

Zo doet Mikaela Shiffrin, Olympisch kampioene skiën, er alles aan om haar negen uur slaap per nacht te krijgen, plus een uurtje slaap overdag. Atleten hebben een duidelijk doel voor ogen, het is hun prestatie waar het allemaal om draait. Maar de meeste mensen zijn op productiviteit gericht in plaats van op prestatie. We zijn geobsedeerd door activiteit, zonder echt de tijd te nemen voor herstel, en presteren daardoor slechter.

Laten we beginnen met pauzes – daartoe moeten we blijkbaar aangemoedigd worden. We weten dat we na een goede pauze tot 20 procent beter intellectueel presteren, dat we beter in staat zijn tot het nemen van een beslissing en ons beter op onze doelen kunnen richten. Met andere woorden, zonder pauzes zijn we minder scherp, minder gefocust en minder betrokken bij wat we doen.

Toch blijkt uit onderzoeken dat de meeste werknemers het gevoel hebben geen pauze te kunnen nemen. Bijna niemand zal beweren dat pauzes niet nuttig zijn, maar hoeveel moeite doe je om ze ook echt te nemen? Vaak hebben we het gevoel dat een kwartiertje inactiviteit een kwartier verloren tijd is geweest, tijd die ook actief besteed had kunnen worden. Zolang we gericht blijven op productiviteit in plaats van op prestatie, zullen we pauzes beschouwen als een luxe of zelfs als iets nadeligs. En dus gaan we dom door met productief zijn.

Durf je te vervelen

Hoe vaak krijg je je beste ideeën niet terwijl je aan het douchen bent? In dat korte moment van niet-produceren of -consumeren, waarop we onze gedachten de vrije loop kunnen laten? Het is dan, wanneer we in de ruststand staan, dat het defaultnetwerk in ons brein actief wordt. Dit is verantwoordelijk voor de verwerking en integratie van alles waar je mee bezig bent geweest, en geeft het betekenis. Op deze momenten van stilzwijgend contact met je eigen brein ontstaan je diepste inzichten.

Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is er een generatie geweest die zo veel informatie tot zich neemt en zo weinig tijd besteedt aan het verwerken daarvan. In een onderzoek kreeg de ene groep de opdracht om een kwartier lang rustig na te denken over wat ze die dag hadden gedaan. De andere groep kreeg geen instructie en werkte door. De eerste groep presteerde daarna 23 procent beter dan de tweede groep. Zonder rust en inactiviteit is inzicht, laat staan wijsheid, ver te zoeken.

Toch nemen we geen rust. We hebben een aversie tegen nietsdoen, gaan liever tot actie over dan dat we de blik naar binnen richten. Productiviteit is een vorm van vermaak geworden, een manier om verveling te verdrijven. We blijven voortdurend naar buiten gericht en ‘verrijken’ onze vrije avonden met e-mails en social media.

Deze onophoudelijke ‘bereikbaarheid’ zorgt voor een zodanig hoog peil van het stresshormoon cortisol, dat zulke avonden volgens onderzoekers niet gelden als rustavonden, omdat er van herstel geen sprake is.

In plaats van elk onproductief moment te vullen met een blik op de telefoon, zouden we ons aan de verveling moeten overleveren. ‘Verveling wordt een staat van zoeken,’ zegt Heather Lench, psychologe aan de Texas A&M University. ‘Omdat je geen voldoening vindt in wat je doet, zoek je naar iets dat die voldoening wel kan geven.’

Wanneer de tentakels van de verveling zich naar je uitstrekken om je tot activiteit te verleiden, verzet je dan. Laat je gedachten vrijelijk dwalen en stel je open voor inzicht en creativiteit.

Maak ruimte

Heb je liever 10 euro nu of 12 euro volgende week? De meeste mensen kiezen voor de 10 euro nu. Een voorbeeld van een intertemporele keuze, waarbij steevast de voorkeur wordt gegeven aan het onmiddellijke resultaat boven het uitgestelde resultaat.

In overeenstemming met de construal level theory (clt) hechten we meer waarde aan concrete, snelle beloning dan aan een mogelijk groter voordeel in de toekomst. Zo gaat de keuze voor efficiëntie ten koste van onze creativiteit.

Organisatiepsycholoog en hoogleraar Adam Grant voerde een experiment uit waarbij de ene groep te horen kreeg dat ze iets leuks en uitdagends gingen doen, terwijl aan de andere groep werd verteld dat hun een vervelende taak wachtte. Het werk dat door de eerste groep werd afgeleverd, werd beoordeeld als 30 procent creatiever dan dat van de tweede groep.

We leveren vaak de belangrijkste bijdrage wanneer we ruimte bieden aan speelsheid. En dan gaat het niet om pingpongen of glijbanen op het werk, maar om motivatie en doelen. Als we erop gericht zijn om op de meest efficiënte manier zo snel mogelijk resultaat te bereiken, zijn we aan het werk.

Maar als we ons laten leiden door nieuwsgierigheid en door de wens te ontdekken wat er te ontdekken valt, is de taak waarmee we bezig zijn niet langer werk, maar spel. En die speelsheid kan heel goed verantwoordelijk en volwassen voelen.

Drie jaar geleden nam Microsoft een ingrijpende beslissing. De mensen achter het bedrijf beseften dat ze in de hypercompetitieve, snel veranderende wereld van de technologie alleen succesvol konden blijven als ze meer zouden verkennen, experimenteren en leren.

Ik heb hen begeleid op hun weg naar minder efficiëntie. Dat was geen makkelijk proces, maar heeft wel geleid tot meer nieuwsgierigheid, verbeelding en inzicht. Nu, drie jaar later, is de prijs van een aandeel in Microsoft meer dan verdubbeld.

Zoals Teresa Amabile, hoogleraar aan Harvard, schreef: ‘Managers zijn er niet bewust op uit om creativiteit de doodslag toe te brengen, maar in hun nadruk op productiviteit, efficiëntie en beheersing ondermijnen ze het ontplooien van creativiteit.’

Zoek verbinding

In het kader van het befaamde ‘barmhartige Samaritaan’-onderzoek van Darley en Batson, werden priesters in opleiding op pad gestuurd, waarbij aan de ene groep was verteld dat ze zich moesten haasten, terwijl de andere groep alle tijd kreeg. Onderweg werden ze geconfronteerd met iemand die zogenaamd onwel was geworden. De vraag was wie er zou stoppen om hulp te bieden.

Van degenen die haast hadden, stopte slechts 10 procent, tegen 63 procent van de groep die geen haast had. Onze drang tot productiviteit zet ons aan tot domme dingen. Zo vaak zie je mensen in vergaderingen achter een open laptop zitten – logisch vanuit productiviteitsperspectief, maar vanuit menselijk perspectief is het waanzin.

Bij Google wilden ze weten in welk opzicht hoog presterende teams zich onderscheiden van gemiddelde teams. De factor die het meest opviel was: psychologische veiligheid, ofwel de mate van vertrouwen en menselijke verbondenheid binnen deze teams. Op basis daarvan kon een betrouwbare voorspelling worden gedaan over iemands prestaties.

Uit onderzoek blijkt tevens dat op plekken waar open laptops tijdens vergaderingen worden getolereerd, het ‘gevoel van afstand’ tussen de verschillende leden van een team wordt versterkt. Dit kan de vernieuwende kracht van een team tot 90 procent doen afnemen en het prestatieniveau tot 60 procent.

Je bouwt aan vertrouwen door relaties aan te gaan, door dieper op iets in te gaan, door je te interesseren voor de persoon met wie je werkt en niet alleen voor zijn werk. Maar al te vaak proberen we vergaderingen beter te laten verlopen door nog strakker aan de agenda vast te houden om tot nog concretere resultaten te komen.

Hoe vaak komt het voor dat we ruimte creëren om wat te kletsen, wat te lachen en elkaar beter te leren kennen? Wanneer maken we voldoende onproductieve tijd vrij tijdens vergaderingen en in ons dagelijks leven om vriendschappen te sluiten en aan vertrouwen te bouwen?

Alex Pentland van het Massachusetts Institute of Technology, kortweg (MIT ) stimuleerde een bedrijf tot het doorvoeren van een eenvoudige verandering: het synchroniseren van het pauzemoment om personeel de gelegenheid te geven een praatje te maken. De winst van het bedrijf bleek daarna met 15 miljoen dollar te zijn gestegen.

Als we niet de tijd nemen om over ditjes en datjes te praten of om dieper op de dingen in te gaan, ontstaat er geen wederzijds vertrouwen en wordt productiviteit een lege huls. We zijn bang dat we erop worden afgerekend als we niet alle ballen tegelijk in de lucht houden.

We denken dat we vooral moeten laten zien hoe productief, hoe perfect we wel niet zijn. Maar perfectie is de vijand van succes, omdat het ons tot het vertoon van productiviteit aanzet. Het verhindert ons te focussen op wat belangrijk is – en te accepteren dat we een paar ballen zullen laten vallen.

Klungel wat aan

Productief gedrag bestaat uit vier componenten: het is een successtrategie, een afleiding, een mentaliteit en een vertoon ten behoeve van anderen. In alle gevallen schiet onze productiviteit haar doel voorbij en schaadt het ons vermogen succesvol te zijn in de digitale toekomst. Niet dat productiviteit passé is, maar het zou ook niet de maat van alle dingen moeten zijn.

Als mensen beschikken we over ongelooflijke, zeer menselijke vaardigheden. Die zullen ons het meest van dienst zijn in een toekomst van robots en machines. Probeer je bij de volgende taak die je begint of de volgende vergadering die je bijwoont niet meteen te richten op productiviteit.

Plan momenten in van onproductiviteit: neem pauzes, laat je gedachten de vrije loop, overdenk wat je hebt gedaan of wilt doen, klungel wat aan en maak een praatje met je collega’s.