Makkelijk gezegd: ‘Tijd heelt alle wonden’

We stuurden berichtjes in fake Zweeds naar elkaar en ze wist me altijd precies de juiste, liefdevolle raad te geven als ik ergens mee zat: mijn gekke, grappige en lieve ‘tantie’, die al op haar 52e overleed. Ik denk niet eens zo vaak aan haar, maar toen ik net op een vrolijke foto van haar stuitte, voelde ik opeens weer tranen opwellen.

Ze is al zeventien jaar dood en nog steeds kan ik af en toe intens verdrietig worden als ik aan haar denk. Dat tijd alle wonden heelt, is dat eigenlijk wel waar? Bij de verbroken relaties in mijn leven wel – de pijn was snerpend, maar een half jaar later was het over. Maar als we dierbaren verliezen – wat doet die tijd dan eigenlijk voor ons?

‘De tijd doet niets voor jou,’ zegt emeritus-hoogleraar verliesverwerking Manu Keirse resoluut. ‘Wat jij dóét in die tijd, daar gaat het om. Net als een fysieke wond moet je rouw zorgvuldig verzorgen en aandacht geven. Laat je alleen de tijd verstrijken, dan kun je verstarren en je levenslust verliezen. Je evolueert niet en daar kunnen zelfs latere generaties nog last van hebben.’

Je hebt de tijd natuurlijk wel nodig, daar komt de uitspraak vast vandaan. Keirse: ‘Waarmee je aan de slag kunt, is het onder ogen zien van de realiteit. En het aanvaarden van de pijn, je aanpassen aan de nieuwe situatie en vervolgens opnieuw leren genieten – mét de herinneringen aan de ander. Het einde van het rouwproces is niet loslaten, maar anders vasthouden.’

Pijn ervaren is lastiger dan het klinkt en zelfs het herkennen van pijn is soms moeilijk. Pijn kan zich fysiek uiten, maar ook in vermoeidheid, vergeetachtigheid of schuldgevoel. Je hebt het te nemen zoals het komt, maar ook anderen spelen een rol in deze ‘rouwarbeid’.

Keirse: ‘Zij kunnen je helpen door je gevoelens te erkennen. Als iemand vraagt wat je zo moeilijk valt, kun je erover praten. Dan komt de herinnering boven en dat helpt je naar de volgende stap.’

Toch best jammer dat je niet gewoon kunt wachten tot het over is, zeg ik tegen Keirse. ‘Ik vind het meer jammer dat erin onze samenleving zo weinig kennis is over verdriet en hoe we elkaar kunnen steunen,’ antwoordt hij.

‘Want elk rouwproces is anders. De intensiteit hangt af van de wijze en het moment van verlies, of je het zag aankomen en hoe sterk de band was. Je tante was buitengewoon voor jou, maar dat vriendje paste misschien stiekem al niet meer in je leven.’

En op sommige momenten komt het verdriet dus gewoon terug en dat is ook helemaal niet erg, vindt Keirse. ‘Het zou pas écht erg zijn als dat niet zo was, want dan had ze niets voor je betekend. Dat deed ze wel en daarom is ze er nog. Ze is alleen verhuisd. Van de buitenwereld naar je hart.’