Hoe je nagelbijten en ander friemelgedrag kunt afleren

Zijn nagelbijters zenuwpezen?

Nee. Ze zijn eerder gefrustreerd en verveeld. Onderzoekers van de universiteit van Montreal selecteerden proefpersonen met body-focused repetitive behaviors, zoals haartrekken, nagelbijten en pulken.

Een deel van de proefpersonen moest een onmogelijke taak doen (gevolg: frustratie), een andere groep kreeg een video van een vliegtuigongeluk te zien (stress), weer anderen zagen een video van de zee (ontspanning) en een vierde groep werd zonder instructies alleen in een wachtkamer gezet (verveling).

Frustratie en verveling hadden een toename in nagelbijten en andere pulk- en friemelgewoonten tot gevolg, stress en ontspanning deden dat niet. De onderzoekers namen alle proefpersonen persoonlijkheidstests af; op basis daarvan vermoeden ze dat de bijters en pulkers vaker perfectionistisch zijn.

Wat onderscheidt de gewone bijter van de extreme?

De gewoonte om aan een oorbel te draaien kan net zo hardnekkig zijn als die van een nagelbijter, maar heeft geen kwalijke fysieke gevolgen. Bij ander friemelgedrag kunnen die er wél zijn.

Haren trekken geeft kale plekken, krabben aan wondjes kan ontstekingen veroorzaken en sommige mensen bijten zoveel aan hun nagels dat hun vingers ontstoken raken.

Ger Keijsers is hoogleraar psychologische behandelingen aan de universiteiten van Nijmegen en Maastricht en doet al twaalf jaar onderzoek naar haartrekken (trichotillomanie) en pathologisch huidkrabben (excoriatiestoornis).

‘Volgens oude theorieën was haartrekken een symbolische handeling om jezelf lelijk te maken. Nu weten we dat dat flauwekul is. Wel weten we dat zulke handelingen afleiden. Het is fijn om te doen, omdat het je gedachten even verzet. Het is een gewoonte die erin is gesleten doordat je haar al duizenden keren hebt herhaald.’

De onderzoekers in Montreal legden een verband tussen friemelgewoonten en bepaalde persoonlijkheidstrekken. Keijsers zegt echter niet te weten waarom friemelgedrag, dat volgens hem voorkomt onder 90 tot 95 procent van de mensen, bij sommigen van hen problematischer wordt.

‘Het is niet zo dat degenen die hun nagels tot bloedens toe afbijten, neurotischer zijn. In mijn twaalf jaar onderzoek naar dit fenomeen heb ik ontdekt dat het eigenlijk heel normale mensen zijn. Ze zijn niet per se emotioneel instabieler of meer gestrest. Ze hebben toevallig een gewoonte waar ze niet mee kunnen stoppen.’

Kun je zulke gewoonten als nagelbijten afleren? Ja, zeggen Keijsers en zijn collega’s. Mensen die hun huid openkrabben zijn in vier sessies te behandelen, haartrekkers in zeven sessies.

Hoe ziet zo’n behandeling eruit?

Keijsers: ‘Het eerste wat we doen is het schuldgevoel en de schaamte wegnemen. Daarna helpen we iemand zich bewust te worden van de gewoonte. Het probleem is namelijk dat veel mensen niet doorhebben dat ze zo extreem bijten of krabben.

Ze worden zich bijvoorbeeld bewust van hun gedrag door pleisters om de vingers te plakken, die ze eerst moeten verwijderen als ze gaan krabben, of een rinkelende armband te dragen zodat ze horen wat ze aan het doen zijn.

In de volgende fase gaan we de gewoonte in stapjes veranderen en verminderen.’ De ouderwetse manier van nagelbijten afleren, vieze nagellak opdoen, helpt ook om je bewust te maken van de gewoonte.

Kun je friemelgedrag zoals nagelbijten afleren?

Helaas ligt daar het probleem. Ondanks de succesvolle behandelingen hebben de meeste patiënten een terugval.

Die hoge terugvalpercentages zijn ook bekend uit onderzoek naar behandeling van bijvoorbeeld kleptomanie en koopzucht. In het dagelijks leven doen we heel veel op de automatische piloot.

En gelukkig maar. Door ons gewenste gedrag te automatiseren hoeven we niet na te denken over de voordeur op slot doen of remmen voor een rood stoplicht. De keerzijde is dat we ongewenst gewoontegedrag niet makkelijk kunnen afleren.

Hoe moet je het dán aanpakken?

De sleutel ligt bij het inzicht dat de oude gewoonte nooit helemaal verdwijnt. Het is te vergelijken met een ex-roker. Die heeft de gewoonte ‘wijntje met een sigaret’ te vervangen door ‘wijntje zonder sigaret’.

Maar jaren later kan de ex-roker op een feest zijn met veel drank – een situatie die hij associeert met het oude roken – en dan toch een sigaret opsteken. Zie je wel, ik heb geen ruggengraat, denkt de ex-roker dan.

Maar terugval is normaal en geen teken van falen. Als je op vrijdagavond thuiskomt van je werk, je hebt een rotdag gehad en je bent moe, is het niet gek dat je een oude gewoonte oppakt.

De truc is om jezelf op dat moment niets te verwijten, maar je voor te nemen om op zaterdag en zondag níét aan je haren te trekken, geen nagels te bijten en niet te gaan krabben.

Hoogleraar Keijsers: ‘Weten dat de oude verleiding altijd op de loer ligt, is hopelijk de sleutel tot succes.’