Stress bij vrouwen: waarom ze anders reageren dan mannen

De man komt thuis van zijn werk. Hij heeft een rotdag gehad, is opgefokt, zijn hoofd zit vol, en zijn hart bonkt. Eigenlijk moet hij nog een paar telefoontjes plegen, maar hij ploft gestrest op de bank en wil maar één ding. Alleen-zijn en rust.

‘Even niet’, verzucht hij tegen het kind dat hem voor de voeten loopt. ‘Nee, niks’, mompelt hij tegen zijn partner die vriendelijk vraagt of er iets is. Hij ploft op de bank en pas na een paar uur is hij gekalmeerd.

En dan de vrouw. Ze heeft de hele dag gerend en gedraafd en toch het gevoel dat ze niks heeft gedaan. Een sluimerende ruzie met een collega is net voordat ze naar huis ging geëxplodeerd. Ze komt bekaf en ontevreden thuis, gooit haar tas in een hoek en schopt haar schoenen uit.

‘Kom maar’, zegt ze tegen het kind dat haar enthousiast begroet. ‘Nog even spelen voor het eten.’ Als ze een paar uur later op de bank zit, belt ze een vriendin en lucht haar hart.

Mannen en vrouwen reageren anders op gestreste werkdag

Stereotiep tafereeltje in een tweeverdienersgezin? Nee, de serieuze uitkomsten van een recent psychologisch onderzoek.

De Amerikaanse psycholoog Rena Repetti ontdekte dat vrouwen en mannen na een hectische en gestreste werkdag zeer verschillend reageren. Mannen zijn geneigd om zich terug te trekken uit het gezinsleven, om zich te isoleren, terwijl vrouwen juist zorgzaam en uitnodigend zijn, en hun kinderen veel aandacht geven.

Op dagen dat de stress op het werk de pan uit rees, rapporteerden de kinderen thuis zelfs optimale aandacht van hun opgefokte moeders.

Het onderzoek van Repetti is een van de vele studies die de Amerikaanse psycholoog Shelley Taylor aanhaalt in haar bewijsvoering voor een nieuw stressparadigma voor vrouwen.

Volgens Taylor, die zich al dertig jaar bezighoudt met de relatie tussen stress en gezondheid, moeten we ons beeld over de identieke stressreacties van mannen en vrouwen bijstellen.

In een artikel in de Psychological Review zet ze honderden stressonderzoeken op een rij, variërend van studies bij apen en ratten tot mensen in verschillende culturen.

Wie goed kijkt naar de manier waarop vrouwen en mannen stress hanteren, moet wel concluderen dat er verschillen zijn, vindt Taylor. Verschillen die alles te maken hebben met de evolutionaire ontwikkeling van mannelijk en vrouwelijk gedrag.

Waar mannen agressief worden en aanvallen als ze het idee hebben dat ze opgewassen zijn tegen hun vijand of tegenstander, is voor vrouwen verdediging en bescherming van hun kinderen juist een adequate reactie op gevaar. Ook zoeken vrouwen in moeilijke situaties meer dan mannen steun bij anderen, vooral bij vrouwen.

In stress-situaties willen vrouwen graag bij anderen zijn, terwijl mannen geneigd zijn zich terug te trekken. Tend and befriend, noemt Taylor dit nieuwe paradigma, ter onderscheiding van het aloude stressprincipe van fight and flight.

‘We vinden het erg grappig als vrouwen hun vriendinnen gaan bellen als ze gestrest zijn, maar we realiseren ons niet dat het een eigentijdse manifestatie is van een van de oudste biologische systemen’, zegt ze in een interview met de Monitor on Psychology.

Agressief en liefkozend

Decennialang hebben psychologen en fysiologen gedacht dat mannen en vrouwen niet verschillen in reactie op stress. De basis van alle stress-studies is het principe van fight-flight: vechten of vluchten, en dat geldt voor mannen en vrouwen, veronderstelde men.

Al in de jaren dertig van de vorige eeuw introduceerde de fysioloog Walter Cannon dit universele stressparadigma. Wie geconfronteerd wordt met een bedreigende gebeurtenis of situatie gaat er op af of trekt zich terug.

Op het moment dat de stress zich voordoet, produceert ons lichaam hormonen waardoor de bloeddruk stijgt en de hartslag omhoog gaat: alles wordt in paraatheid gebracht om te vechten of te vluchten.

Dat mannen misschien anders zouden reageren dan vrouwen, kwam bij de onderzoekers niet op. En doordat het meeste stressonderzoek gedaan is bij mannen, of liever gezegd bij mannelijke ratten, kwamen die verschillen ook niet aan de oppervlakte.

Totdat Shelley Taylor zich door de enorme onderzoeksbrij heen worstelde en systematisch alle verschillen in kaart bracht, vooral de meer recente onderzoeken, waarin ook vrouwen voorkomen.

Zo ontdekte ze een intrigerend onderzoek bij vrouwelijke ratjes wier kroost steeds voor een tijdje uit het nest werd gehaald en dan weer teruggezet. In plaats van agressief te reageren, gedroegen de ratten zich juist liefkozend.

Ze likten en vertroetelden hun kleintjes als ze weer terug in het nest kwamen, waardoor de puppy’s rustig werden. Ze haalt een ander onderzoek aan, waar in een kooi met mannelijke ratjes een knaagdier werd gezet.

Alle mannetjes reageerden agressief op de indringer. Werd het knaagdier daarentegen in een kooi met vrouwelijke ratjes gezet, dan gebeurde er niets. De vrouwtjes keken toe en wachtten af.

Cruciaal in de reactie op stressvolle gebeurtenissen zijn de fysiologische verschillen die optreden bij mannen en vrouwen, constateert Taylor.

Zowel uit dieronderzoek als uit onderzoek bij mensen uit verschillende culturen blijkt dat er bij vrouwen onder stress het hormoon oxytocine wordt afgescheiden. Zoals testosteron bij mannen verantwoordelijk is voor agressief gedrag, zo zou oxytocine bij vrouwen verantwoordelijk zijn voor zorgzaam gedrag.

Bovendien bevordert dit hormoon hun sociale relaties. Als veldmuisjes ingespoten worden met dit hormoon, gaan ze zich socialer gedragen en vermindert dit hun agressie. Dat geldt voor mannetjes én vrouwtjes, maar vrouwtjes schijnen sowieso een hoger oxytocineniveau te hebben dan mannen.

Vrouwen leven langer

Ook studies bij mensen tonen het verschil in reacties op stress. Vrouwen die borstvoeding geven zijn rustiger en socialer dan hun zusters en vriendinnen die niet zogen of zwanger zijn.

Bovendien is hun oxytocinepeil hoger, kennelijk maken moeders die borstvoeding geven oxytocine aan. Oxytocine kan overigens ook een verbindende werking hebben. In arme landen die borstvoeding propageren, bleek het aantal vondelingen te dalen.

Crossculturele studies laten ook verschillen in stressreacties zien. Zo constateerden antropologen dat mannen in groepen vooral hiërarchie, status en macht benadrukken, terwijl het vrouwen juist te doen is om de sociaal-emotionele band.

Bovendien lachen vrouwen in sociale vrouwengroepen meer en hebben ze meer aandacht voor elkaar. De steun en aandacht die vrouwen bij elkaar zoeken als reactie op stress, is volgens Taylor een van de meest robuuste sekseverschillen in de stressliteratuur.

Positieve sociale ondersteuning blijkt een goede reactie op stress te zijn. En, zo besluit ze haar betoog, het feit dat vrouwen meer steun zoeken dan mannen zou weleens de verklaring kunnen zijn voor het feit dat vrouwen langer leven dan mannen.