Joy Delima: ‘Ik liet over mijn grenzen gaan, ook fysiek’

Inzicht 1: Als single ben ik ook volwaardig

Joy Delima: ‘Als ik 30 ben, dan heb ik een stabiel volwassen leven, met een koophuis, een leuke relatie, mijn eigen gezin. Zo stelde ik me dat vroeger voor. Maar in september wórd ik 30, en geen van die dingen is waarheid geworden.

Mijn twenties hebben grotendeels bestaan uit angst, paniek en fobieën. Ik heb het gevoel dat ik nu pas een beetje begin met leven, omdat ik mijn angsten eindelijk aankijk.

Als kind ben ik mijn hele basisschooltijd erg gepest en daar heb ik allerlei sociale angsten en een laag zelfbeeld aan overgehouden. Ik dacht dat, buiten mijn ouders en oudere zus, niemand van mij hield.

Daarom had ik altijd veel bevestiging van buitenaf nodig en kon ik niet goed alleen zijn. Als iemand zei dat hij me leuk vond en vroeg of ik zijn vriendin wilde worden, voelde dat bijzonder en zei ik ja. Eenmaal in een relatie durfde ik het niet meer uit te maken. Ik liet over mijn grenzen gaan, ook fysiek.

Naarmate ik ouder werd, begon ik te beseffen dat affectie niet hetzelfde is als liefde. Zes jaar geleden maakte ik mijn toenmalige relatie daarom bewust uit. Om op een gezonde manier een relatie te kunnen aangaan, moet ik eerst goed alleen leren zijn en als single volledig en volwaardig van het leven kunnen genieten.

Om te helen en meer zelfliefde te ontwikkelen, ging ik in therapie. In het begin was het moeilijk en durfde ik nergens alleen naartoe. Ik was bang dat iedereen zou denken: wat een loser, die zit hier alleen, ze heeft zeker geen vrienden.

In kleine stapjes overwon ik mijn angst. Alleen ergens koffiedrinken, daarna een keer alleen lunchen. In 2018 besloot ik in mijn eentje op vakantie te gaan. De eerste dag op Gran Canaria durfde ik niet uit eten te gaan. Ik had zó’n honger, maar vond het eng om een vol terras op te lopen.

Ik zag bijna niemand alleen en ook geen mensen van kleur, dus ik viel ook nog eens erg op. Huilend ben ik zonder eten naar bed gegaan, want voor roomservice was het inmiddels ook al te laat. De tweede dag heb ik een pizza afgehaald en op mijn balkon opgegeten.

Ik besloot dat ik iets milder voor mezelf mocht zijn, en best onder het eten op mijn telefoon mocht of een dagje mocht chillen bij het zwembad in plaats van elke dag een activiteit te boeken. Dat hielp om een beetje te ontspannen. Een dag duiken – een overwinning, want dat had ik nog nooit gedaan – gaf mijn zelfvertrouwen een boost.

Als je acht meter diep kunt duiken, zei ik tegen mezelf, dan kun je ook alleen uit eten gaan. Dus dat deed ik die avond voor het eerst, bij een restaurant dicht bij mijn hotel. De rest van de vakantie ben ik elke dag ergens anders naar binnen gelopen.

In Rotterdam en Amsterdam, mijn huidige woonplaats, denk ik er inmiddels bijna niet meer bij na en stap ik tegenwoordig gewoon een restaurant binnen. Op dagen dat ik me minder zelfverzekerd voel, kies ik een plek die ik goed ken of pak ik er gewoon een boek bij. En zeg tegen mezelf: ik mag hier zijn.’

Inzicht 2: Mijn lichaam vertelt de waarheid

‘Mijn moeite met het aangeven van grenzen komt doordat ik op mijn 17e ben verkracht. Vroeger noemde ik het “aangerand”, omdat ik het voor anderen niet ongemakkelijk wilde maken – bij het woord verkrachting krimpen mensen ineen of weten niet wat ze moeten zeggen.

Begin vorig jaar, toen mijn boek Goed komen verscheen, was ik te gast in de talkshow van Eva Jinek. De volgende dag stond in de krant: “Joy Delima: onverwerkte aanranding had ‘hele vervelende impact’.”

Ik schrok: wát, “vervelende impact”, heb ik dat echt gezegd? Ja dus, ik had het heel klein gemaakt om anderen er niet mee lastig te vallen en omdat ik het zelf ook moeilijk vond te erkennen wat me was overkomen.

Nadat het gebeurd was, heb ik het aan iemand in mijn klas verteld en kreeg min of meer te horen dat het mijn eigen schuld was. Daarna heb ik het geblokkeerd en er nooit meer over gesproken. Ook met mijn ouders niet, terwijl ik toch uit een warm gezin kom.

Ik heb het trauma zo diep weggestopt dat ik zelf niet eens meer doorhad dat het nog in mijn lichaam zat. Terwijl ik columns schreef in de Volkskrant over mijn moeizame relatie met seks en het feit dat ik niet kon klaarkomen, legde ik geen link met de verkrachting.

In relaties stopte ik mijn gevoelens weg. Dan was ik intiem terwijl mijn lichaam het eigenlijk niet wilde en het pijn deed. Een bekkenbodemspecialist stelde vast dat mijn bekkenbodem heel strak aangespannen is van de stress. Ik kan niet ontspannen tijdens intimiteit.

De verkrachting heeft grote impact gehad, en nog steeds. Ik vind het heel moeilijk als iemand me aanraakt zonder dat te vragen. Daar reageren mijn lichaam en brein direct op: ik bevries. Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens een massage van een masseur bij wie ik al een aantal keer eerder was geweest.

Bij de laatste sessie ging hij ineens een fysieke grens over. Hij liet een paar keer de handdoek van mijn borst glijden – “o, sorry!” Bij mijn benen ging hij nét te hoog. En hij chookte me, drukte mijn luchtpijp een beetje dicht. Al het bloed trok uit mijn lichaam, mijn lijf werd ijskoud.

Ik overwoog er iets van te zeggen, maar besefte dat hij waarschijnlijk zou ontkennen en beweren dat het gewoon een massagetechniek was. Wat kon ik bewijzen? De masseur legde uiteindelijk vier handdoeken over mijn ijskoude lijf en rondde de sessie af. Nog nooit eerder had ik zo bewust ervaren wat er op zo’n moment met mijn lichaam gebeurt, en ik besefte dat ik in therapie moest.

Door gesprekken met mijn psycholoog leer ik hoe ik beter met mijn grenzen omga. Ik heb al een paar stappen vooruitgezet. Pasgeleden heb ik ook voor het eerst weer een massage durven boeken. Maar wel bij een vrouw.’

Inzicht 3: Ik mag ruimte innemen

Joy Delima: ‘Twee maanden geleden heb ik voor het eerst een ayahuasca-ceremonie bijgewoond. Het thema dat voor mij centraal stond was dat ik geen ruimte durf in te nemen.

Ik heb mijn ouders pas veel later over het pesten verteld, toen ik al in groep acht zat. Ook over de verkrachting heb ik niet verteld. Ik wilde niet dat mijn ouders zich zorgen om mij zouden maken.

Bijna alle mensen die ayahuasca gebruiken, moeten overgeven en ik heb al sinds ik me kan heugen een fobie voor overgeven: emetofobie. Dat is de laatste jaren steeds erger geworden. Als iemand “ik voel me niet zo lekker” zegt, borrelt er al stress op in mijn lichaam en kan ik me niet meer ontspannen.

Van het zien dat iemand overgeeft, krijg ik een paniekaanval. Ik was er zo klaar mee dat ik ervoor in therapie ging. Naast EMDR kreeg ik exposuretherapie. Elke dag keek ik filmpjes van spugende mensen en luisterde ik naar braakgeluiden. Heel absurd. Liep ik daar op een zonnige dag op straat met kotsende mensen in mijn oren.

De eerste avond van de ayahuasca-ceremonie was één grote paniekaanval. Al die spugende mensen om me heen – waarom deed ik dit? Het duurde heel lang voordat ik zelf moest overgeven, want ik kon het heel goed inhouden.

Op dag twee ging ik in een visioen terug naar alle momenten waarop ik ooit moest overgeven toen ik jong was. Ik voelde hoezeer ik me had geschaamd en bezwaard had gevoeld dat iemand voor mij moest zorgen. Toen ik als kind ziek was en flauwviel, was het eerste wat ik dacht toen ik bijkwam: hopelijk heb ik niemand wakker gemaakt.

Het visioen nam me mee terug in de lijn van mijn voormoeders van mijn moeders kant. Allemaal vrouwen die niet over hun trauma’s mochten praten, hun verdriet en angst niet konden delen en dus niet voor zich konden laten zorgen. Vrouwen dus die niet mochten purgen, zoals dat in ayahuasca-termen heet: loslaten van dingen die je kwijt moet. Dat transgenerationeel trauma zit ook in mij, besefte ik.

Ik hoop dat ik alle energie die deze fobie me kost, zal kunnen gaan aanwenden voor iets positiefs. Dat zou ook fysiek een stuk gezonder zijn, want die innerlijke stress uit zich in trillende oogleden, eczeem, onrustige darmen. Wat zou het fijn zijn als ik gewoon rust kon vinden in mijn lichaam.’

Inzicht 4: Acteren helpt me anderen te begrijpen

‘Mijn moeder zei vroeger altijd: “Joy is een bang kind, maar durft wel veel.” En dat is zo. Het toneel opgaan was bijvoorbeeld nou juist niet eng voor mij. Dat was de eerste plek waar ik voelde: mensen luisteren naar mij. Daar kon ik wél ruimte innemen.

Vooral als ik een bepaald type, een Trump-achtige man speelde, zo iemand die lekker breed gaat zitten en erg aanwezig is met zijn lichaam en zijn stem. Het is fijn om te voelen dat ik dat dus wel kán.

Door mijn rollen verdiep ik me in werelden waar ik anders nooit zou komen. Voor de tv-serie Zussen stond ik drie maanden tussen de schapen in Garderen. Maar meer dan dat ik een boerin speelde, speelde ik een vrouw met twee zussen die haar vader verliest.

Ik zoek altijd naar het dilemma of drama van het personage, en leef me daarin in. Zo ga je heel verschillende soorten mensen beter begrijpen. Dat maakt me een rijker mens.

Als meer mensen zich konden inleven in een ander, zou dat de wereld mooier maken. Natuurlijk is theater entertainment, maar het is ook een plek waar je mag luisteren en nadenken, die je anders naar iets leert kijken en je blik verruimt.

Als het lukt om met een volle zaal anderhalf uur een spanningsboog te volgen en verbinding te creëren, voelt dat magisch. Zeker in deze tijd, waarin iedereen continu op zijn telefoon zit.

Acteren is voor mij een podium om verhalen te vertellen vanuit mijn perspectief en belevingswereld, als vrouw van kleur, waarmee ik mensen hoop te bereiken die zichzelf nooit gerepresenteerd zagen.

Zoiets als wat mijn columns over seksualiteit teweegbrachten. Dat begon vanuit het verlangen om een taboe te doorbreken: moeilijke seks en niet kunnen klaarkomen, daar praten we niet over. Maar waarom niet? Toen ik het wel deed, merkte ik dat daar grote behoefte aan was.

Als ik die columns soms teruglees, denk ik weleens: wow, waar haalde ik de moed vandaan? Ik schaamde me voor alles, maar het schrijven erover gaf zoveel bevrijding. Hoe specifieker ik ging vertellen, hoe meer mensen zeiden: dat heb ik ook.

Wat ik dacht als enige mee te maken, bleek een universele ervaring. Het bevrijdde me van schaamte, en dat werkte helend. Voor mij, maar ook voor anderen die zich erin herkenden.’

Inzicht 5: Thuis moet een veilige haven zijn

Joy Delima: ‘Over tien jaar hoop ik dan toch die fijne relatie en kinderen te hebben. Dat is voor mij een grotere wens dan een geweldige carrière. Toen ik voor het eerst mijn neefje vasthield, ging alles in mij bewegen. Moeder worden voelt als mijn oerinstinct.

Ik zou mijn kind met alle liefde die ik in me heb willen opvoeden en echt de ruimte willen geven om volledig zichzelf te kunnen zijn, in welke vorm dan ook. Zodat het zich niet bezwaard voelt om te bespreken wat er ook maar gaande is in diens leven.

Ook daarom vind ik het belangrijk om aan mezelf te werken voordat ik aan kinderen begin. Als ik een paar jaar geleden een kind had gekregen, had ik zeker weten mijn emetofobie overgedragen, want daar had ik nog helemaal geen controle over.

Een docent van mij had het ook en zij riep als haar kind ziek was: “Nee, nee, niet kotsen!” Zo wil ik het niet, het is zielig als ik mijn angsten overdraag op mijn kind. Een gezin moet een safe haven zijn.’

Inzicht 6: Racisme laat zich moeilijk uitbannen

Joy Delima: ‘Een paar weken geleden was ik in mijn eentje bij een concert en kwam er een vrouw naar me toe. “Jij bent toch van de serie Zussen? Dat doe je goed, die transformatie naar boerin, als donkere meid.”

Ik was met stomheid geslagen. Ik ben acteur, ik transformeer naar elke rol, wat heeft mijn huidskleur daarmee te maken? Ze dacht dat ze me een compliment gaf, maar in feite was het een belediging. Mijn stemming was direct verpest.

Microracisme is al bijna dertig jaar onderdeel van mijn leven, ik ben het bijna als normaal gaan zien, wat natuurlijk niet zo is. Met name als ik op plekken kom waar weinig mensen van kleur wonen, maak ik dat mee.

Laatst was ik op Vlieland en riep een jongetje van een jaar of 10 nigger naar me. Ik had een fijne dag gehad, het was mooi weer, ik had gewandeld met een vriendin. Dit kwam rauw op mijn dak. Ik zei tegen mijn vriendin: ik wil even kijken of die ouders thuis zijn. De broer van dat jochie deed open en we vertelden hem wat zijn broertje had geroepen.

“Ja, dat doet hij wel vaker,” reageerde hij, alsof het de normaalste zaak van de wereld was. “Ik zal het tegen mijn ouders zeggen en dan zullen ze hem wel op zijn kop geven.” Geen excuus, niks. Toen we wegliepen, moest ik huilen.

Mijn hoop dat met een volgende generatie racisme uit de wereld zou verdwijnen, vervloog. Ik leef in een wereld waarin dit nooit weggaat. Tot het eind van mijn leven ga ik racisme meemaken, en mijn kinderen ook.

De laatste jaren is er wel wat verbeterd, maar de conservatieve en racistische geluiden krijgen ook meer ruimte. Op social media sturen mensen gemakkelijk allerlei teksten. Het is belangrijk het over racisme te hebben; tegelijk is het onprettig dat het in interviews zo vaak over mijn kleur gaat.

Witte mensen krijgen daar nooit vragen over. Bovendien gaat het meestal niet over wat er leuk is aan zwart zijn, maar over de negatieve kanten. Dat vind ik jammer. Want ik ben trots op mijn roots, en die wil ik vieren.’