Iemand écht helpen doe je zo

Een vriendin vertelt dat ze zich zo graag wat fitter zou willen voelen. Dat treft, want jij weet hier veel vanaf en hebt erg goede ervaringen met hardlopen. ‘Laten we dat samen doen,’ stel je voor. Je legt haar de voordelen uit en raadt een app aan. Ze reageert positief en lijkt er zin in te hebben.

De eerste keer rennen jullie gezellig door het park, maar de keer daarna cancelt ze wegens spierpijn en na nog drie pogingen haakt ze helemaal af. Echt zonde: je baalt er flink van. Als jullie een maand later samen op een terras zitten, steekt ze dezelfde klaagriedel af: ze voelt zich zo futloos en moe. Geërgerd neem je afscheid, op jouw hulp hoeft ze voortaan niet meer te rekenen.
Vrienden proberen elkaar vaak op deze manier te helpen, zegt coach en psycholoog Anne de Jong, mede-eigenaar van coachopleidingsinstituut Nonons. ‘De een stelt zich op als een soort “superman”, die denkt het “slachtoffer” te redden door meteen met oplossingen te komen. Als de ander nou maar gewoon doet wat de superman zegt, dan komt alles in orde.’ Maar uiteindelijk levert dit volgens De Jong voor beide partijen alleen maar frustraties op.

Verkeerde dynamiek

In eerste instantie lijkt zo’n hulppoging best aardig uit te pakken. Mensen vinden het prettig om gesteund te worden, legt De Jong uit. ‘Er is iemand die meedenkt, nieuwe oplossingen aandraagt en aandacht geeft. En ook voor de superman voelt het goed. Wie een ander kan helpen, voelt zich nuttig en hoeft zich minder zorgen om diegene te maken.’
Aan de oppervlakte lijkt deze vorm van hulp daarom lief en effectief, maar ondertussen zijn er allerlei vervelende bijeffecten. Om te beginnen ontstaat er een disbalans in de vriendschap: de een moet de ander dankbaar zijn. Daarnaast wordt de vriend(in) met het probleem tot slachtoffer gemaakt. De Jong: ‘Hij of zij voelde zich al minder krachtig en dat gevoel wordt door de pasklare oplossingen van de superman alleen maar versterkt. Daarmee wordt namelijk benadrukt dat hij of zij het niet zelf kan of het verkeerd doet.’

Door deze dynamiek komt er een moment dat er wederzijdse irritaties ontstaan. Degene met het probleem voelt zich niet gezien en gehoord en de superman raakt gefrustreerd en denkt: waarom doe je niet gewoon wat ik zeg? Zoek het dan maar lekker uit. Uiteindelijk doet het beide partijen én de vriendschap meer kwaad dan goed, weet De Jong door haar jarenlange ervaring als coach.

Meedenken en doorvragen

Gelukkig bestaat er volgens De Jong een andere vorm van hulp bieden – die niet alleen effectief is, maar ook de vriendschapsrelatie zuiver en in balans houdt. Hierbij stelt de helpende partij zich meer als coach op. De Jong: ‘Natuurlijk ben je als vriend niet echt de coach van de ander, maar de coachingspraktijk biedt wel goede inzichten waarmee je iemand beter kunt helpen.’

Hoe kun je een coachende rol op je nemen? Vraag de ander allereerst expliciet: hoe kan ik helpen? Wil je dat ik alleen luister of dat ik meedenk over een mogelijke oplossing? ‘Als iemand gewoon zijn hart wil luchten, luister dan ook echt en kom niet met ongevraagde adviezen,’ aldus De Jong. Wil de ander wél dat je meedenkt, stel dan vast wat het doel is. In het voorbeeld wil de vriendin zich graag fitter voelen. Zorg vervolgens dat de dingen die ze vertelt, bijdragen aan dat doel en dat ze niet vervalt in een klaagzang.

Reflectieve vragen stellen werkt hierbij goed. (Hoe komt het dat je je zo moe en futloos voelt? Heb je het heel druk op je werk? Slaap je slecht? Waar krijg je wel energie van?) Hiermee laat je de ander nadenken over de situatie en iets vertellen waar ze niet eerder bij heeft stilgestaan. De ander mag in het gesprek best af en toe met zichzelf of de situatie geconfronteerd worden (‘Je doet al jaren niet aan sport, dan is het toch ook niet zo gek dat je niet fit bent?).

De Jong: ‘Vrienden hebben nogal eens de neiging om met elkaar mee te praten, maar daarmee help je iemand vaak niet verder. Zolang je het op een vriendelijke, respectvolle manier doet, is het veel effectiever om de ander een spiegel voor te houden.’ Probeer vervolgens boven tafel te krijgen wat er achter bepaald gedrag schuilgaat. Misschien kampt je vriendin wel met depressieve gevoelens, waardoor ze zich er niet toe kan zetten om gezonder te gaan leven. Met dit inzicht kan ze vervolgens zelf aan de slag gaan. Tijdens het hele proces blijft het belangrijk om ervoor te waken dat je niet toch in de supermanrol schiet. ‘Een coach vraagt de ander hoe hij of zij het probleem zelf zou kunnen aanpakken en ook als vriend ben je niet diegene die oplossingen moet verzinnen,’ stelt De Jong. ‘Je kunt iemand hooguit helpen om meer zelf de regie te nemen. Door minder te doen, doe je juist meer.’

Het GROW-model

Heb je behoefte aan een wat meer gestructureerde manier om anderen te kunnen helpen bij problemen of vragen waarmee ze zitten? Dan raadt De Jong het GROW-model aan. Dit model werd in de jaren 90 populair door het boek Coaching for performance van businesscoach John Whitmore en wordt nog altijd veel gebruikt, onder andere in het bedrijfsleven. Je kunt dit model ook op jezelf toepassen bij een probleem dat je graag wilt oplossen. Met GROW doorloop je de volgende stappen:
1. Doel (Goal): stel vast wat de ander echt wil. De kans van slagen wordt groter als iemand een helder doel heeft.
2. Bewustwording (Reality): ontdek hoe hij of zij er nu in staat. Wat staat in de weg om het doel te bereiken?
3. Mogelijke acties (Options): wat zou diegene allemaal kunnen doen om het doel te bereiken?
4. Concrete acties (Way forward): laat de ander concrete stappen formuleren. Wat gaat hij of zij doen en wanneer?

Meer lezen?
• 7A. de Jong, No-nonsense coaching. Zelfverzekerd en effectief coachen, Boom uitgevers Amsterdam, € 23,50.
• 7A. de Jong, De bekendste methodieken voor no-nonsense coachen. Zes praktische aanpakken voor effectieve coaching, Boom uitgevers Amsterdam, € 23,50.