Iceman Wim Hoff: ‘Wat ik kan, kan iedereen’

The Iceman

Het sneeuwt in de stad. En hoe. Twee maillots, een paar dikke wollen truien en twee mutsen moeten me beschermen tegen de vrieskou. Zou ik mijn beschermlagen uittrekken, dan ging ik binnen de kortste keren hevig beven. Mijn huid en handen zouden stijf en bleek worden, en binnen een kwartier was ik al flink onderkoeld. Mijn gedachten zouden warrig worden. mijn bewegingen traag en mijn gedrag irrationeel. Ik zou gaan praten als een dronkenman. Op het laatst zou ik misschien zelfs wegkruipen in de sneeuw als een beer die aan zijn winterslaap begint. Binnen een à twee uur was ik dood.

Dat is zo’n beetje het standaardtempo waarin lichaam en geest aftakelen bij afkoeling in ijs of sneeuw. Eén man voldoet echter niet aan die standaard. De 51-jarige Nederlander Wim Hof – artiestennaam: The Iceman – heeft het wereldrecord ‘ijszitten’ op zijn naam staan. Zeven kwartier is zijn laatste record, en de grens is nog niet bereikt. Hij liep op blote voeten een marathon boven de poolcirkel, beklom de Mount Everest in korte broek en zwom zestig meter onder een dikke ijslaag. En dat alles zonder symptomen van onderkoeling.

Hoe hij dat doet? Hof zegt dat het door geestkracht komt. Meditatie, ademhalingsoefeningen en geloof in eigen kracht maken volgens hem dat hij meer kan dan medisch gezien mogelijk is. Is dat echt zo? Wat is het geheim van de ijsman?

Tot de nek in het ijs

Ik ontmoet hem voor het eerst in december, als hij zich voorbereidt op een optreden in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Hij is uitgenodigd voor TEDxAmsterdam: een multidisciplinair congres, overgewaaid uit Amerika, waar ‘de grote denkers en doeners van de wereld’ een podium krijgen om hun vernieuwende ideeën te verspreiden.

Wim Hof is hier niet alleen om zijn kunstje te vertonen. Maria Hopman, hoogleraar fysiologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzocht hem afgelopen jaar en zal haar bevindingen tijdens Hofs optreden komen toelichten. Ook de wetenschap wil zo langzamerhand weleens weten waar de buitengewone vermogens van de ijsman vandaan komen.

Hof inspecteert de doorzichtige doos waarin hij straks tot aan zijn nek in de ijsblokjes zal gaan staan. Het is meteen duidelijk dat hij anders is. Een vreemde eend in de bijt, noemt hij zichzelf dan ook steeds. Hij spreekt altijd met luide stem, zeker als hij ‘zijn boodschap’ verkondigt – al staat hij nog in de coulissen. Dan gaat de volumeknop een slagje hoger en volgt er een soms lastig te volgen woordenwaterval waarvan de inhoud het midden houdt tussen een spirituele preek en een medisch handboek.

‘Heel veel mensen gaan hartstikke dood en die hebben nog heel veel levenslust,’ zegt hij bijvoorbeeld. ‘Dat is een soort kwaad. Ik noem het de duivel. En als ik die kan helpen bestrijden, dan moet ik dat doen! Het kunnen en willen activeren van het immuunsysteem is gewoon hartstikke mogelijk. Je moet heel diep gaan in jezelf.’ Wim Hof gaat volgens eigen zeggen naar zijn pijnappelklier, die te maken heeft met bewustzijnsverruiming. ‘Die zet ik aan-uit, aan-uit. Dat kan ik neuroplastisch aantonen.’

Hij krijgt een haast bezeten uitdrukking: priemende ogen in een woest behaard gezicht. ‘Kou is een kracht, dus psychisch moet je iets doen met jezelf. Er is veel meer tussen hemel en aarde dan wij denken. Kun je je lichaam beheersen? Kun je de hypothalamus, de thermostaat van het lichaam, beheersen? Als dat lukt, krijg je extra energie in je lichaam, een soort antivries waardoor je gewoon warm blijft!’

Voor een man die zegt zijn bijzondere vermogens te danken te hebben aan meditatie-, concentratie- en ademhalingstechnieken, komt hij uitermate ongeconcentreerd over. Vlak voordat hij op het podium het ijs in zal gaan, kletst hij nog met iedereen om hem heen. Heel even zit hij in lotushouding op een stoeltje en blaast een paar keer diep uit, dan stapt hij in korte broek op de ijsbak af. Zelfs wanneer hij daarin zit, is aan niets te zien dat hij in diepe concentratie verkeert. Hij kijkt om zich heen, maakt af en toe een grapje of een opmerking over het cardiovasculaire systeem of het autonome zenuwstelsel.

Koude schil, warme kern

Fysiologe Maria Hopman onderzocht Wim Hof afgelopen jaar en ontdekte een paar interessante dingen. Bijvoorbeeld dat zijn kerntemperatuur na tachtig minuten in het ijs niet was gedaald naar 35 of 36 graden, zoals ze had verwacht, maar vrijwel gelijk was gebleven.

‘Dat is ongelofelijk in zo’n situatie,’ zegt de Nijmeegse hoogleraar. ‘Zeker omdat zijn huidtemperatuur wél kelderde naar 5 à 10 graden. Dat leidde tot de volgende vraag: hoe kan het dat Wims “schil” zo koud is, en zijn kern zo warm? Tussen de schil en de kern zitten zogenoemde communicerende bloedvaten die zich kunnen verwijden of vernauwen om onze temperatuur op peil te houden. Dat wordt geregeld door het autonome zenuwstelsel, waarvan ik als fysioloog zeg dat het automatisch zijn werk doet en niet bewust te sturen is. Het lijkt er echter op dat Wim daar wél invloed op kan uitoefenen. Hij moet zijn kerntemperatuur wel in extreme mate van zijn huidtemperatuur kunnen scheiden om te kunnen doen wat hij doet.’

Er zijn een paar mogelijke verklaringen voor Hofs bijzondere vermogens. Ten eerste training. De ijsman heeft al sinds hij een tiener was een onweerstaanbare drang om zich onbeschermd aan extreme temperaturen bloot te stellen. Zo vertelt hij me over de allereerste keer: ‘Er zit zo’n mystiek in de eerste sneeuw van een winter. Alles wordt maagdelijk mooi. Ik trok mijn schoenen uit en rende de sneeuw in. Het was heerlijk! Het in elkaar opgaan van de kracht van buiten – de kou – en mijn innerlijke kracht.’

Nu zwemt hij al jaren elke dag in het Amsterdamse IJ, ook als het vriest. Maria Hopman: ‘Als je je veertig jaar lang blootstelt aan extreme kou, gaat het lichaam zich aanpassen. We gaan bijvoorbeeld onderzoeken of Hof meer bruin vet heeft dan de meeste volwassenen. Bruin vet is een speciaal soort vetweefsel dat mensen die veel blootstaan aan kou aanmaken rond hun wervelkolom en nek, en het produceert veel warmte bij verbranding.’

Een tweede mogelijke verklaring voor de wonderbaarlijke prestaties van de ijsman is dat hij genetisch minder gevoelige temperatuurreceptoren heeft, waardoor hij kou en pijn minder sterk ervaart. Hopman: ‘Als jij je hand in een bak ijswater steekt, stijgen je bloeddruk en hartslag vanwege de pijn. Maar bij Wim gebeurt er het eerste uur helemaal niets. Dat is ook een mysterie: hoe kan hij daar zo rustig onder blijven?’

Hof is een ideale proefpersoon om erfelijkheidsonderzoek mee te doen. Hij heeft namelijk een genetisch identieke tweelingbroer. Het team van de Radboud Universiteit gaat binnenkort ook deze broer onderzoeken. Maar Wim Hof gelooft niet dat dat iets zal opleveren. ‘Mijn broer is vrachtwagenchauffeur, hij heeft helemaal niet mijn neiging om extreme dingen te doen. Wat ik kan ís niet genetisch. Iedereen kan het leren. Het is puur fysieke en mentale training.’

Kwestie van concentratie?

Zou het dan toch Hofs oefening met meditatie en yoga zijn waarmee hij controle krijgt over zijn lichamelijke processen? Maria Hopman: ‘Er is wel steeds meer onderzoek waaruit blijkt dat mensen die mediteren dingen kunnen waarvan je niet wist dat het mogelijk was. Ik ben daar wel anders over gaan denken sinds ik Wim heb onderzocht.’

Hof mediteert elke dag. Zittend op zijn bed doet hij een half uur lang zijn ademhalingsoefeningen. En ook al komt hij voor en tijdens zijn optreden ongeconcentreerd over, volgens Hof is hij wel degelijk in ‘een andere staat van zijn’. Al weken voorafgaand aan een nieuwe recordpoging begint hij zich mentaal voor te bereiden door middel van visualisaties en concentratie.

Zijn prestaties worden vaak vergeleken met die van Tibetaanse monniken die aan Tummo-meditatie doen. Een bijeffect van deze meditatietechniek is dat het lichaam hitte produceert. Volgens ooggetuigen kunnen deze monniken met hun lichaamswarmte zelfs natte lakens drogen op hun blote huid terwijl ze in de vrieskou zitten.

Volgens Wim Hof is het gewoon een kwestie van wil. ‘Er is niks raars aan, geen hocus pocus. Tijdens een marathon op blote voeten boven de poolcirkel heb ik derdegraads koudeletsel opgelopen aan een voet; onherstelbare weefselbeschadiging door bevriezing. Ik nam dat gewoon niet. Ik pakte die voet en zei: “Kom op! Kom terug! Word beter!” Je houdt toch van die voet? Een maand later was alles genezen. Dat is je eigen helende kracht. Daar zijn mensen van vervreemd geraakt.’

Hofs oudste zoon Enahm (27) zegt dat de bijzondere persoonlijkheid van zijn vader een belangrijke rol speelt bij zijn uitzonderlijke prestaties. ‘Wim trekt zich niets aan van wat anderen van hem denken. Als hij iets wil bereiken, kan hij een tunnelvisie krijgen en dan valt alles om hem heen weg. Hij vergeet dan ook dingen. Zijn kinderen bijvoorbeeld. Wat wij zeiden ging het ene oor in en het andere uit als hij in die overdreven focus zat.’

Toch heeft Enahm niet het gevoel dat hij iets gemist heeft. ‘Wim is een ontzettend leuke, grappige man die ons altijd naar buiten trok om te spelen. Misschien vinden mensen hem gek, en ja: hij kan doordraven, maar ik denk dat die gekte ook nodig is om te doen wat hij doet. Elke pionier is een beetje mafkees, toch?’

Missie voor de gezondheidszorg

Wim Hof blijft erop hameren dat hij zijn immuunsysteem kan beïnvloeden, en dat iedereen dus kan leren zijn eigen helende krachten aan te spreken. ‘Wat ik aantoon, kan enorme gevolgen hebben voor de gezondheidszorg. Het is mijn missie om te laten zien dat iedereen dit kan bereiken.’

Het team van de Radboud Universiteit is iets voorzichtiger. Het onderzocht Hofs bloed en ontdekte na tachtig minuten in het ijs wel een verandering in zijn immuuncellen. Fysioloog Hopman: ‘Maar we kunnen nog niet zeggen wat dat betekent. Wim wil graag zevenmijlslaarzen aantrekken, maar wij kunnen nog niet bevestigen dat zijn immuunsysteem sterker is door zijn blootstelling aan kou. Wim is 51 en nooit ziek, maar er zijn genoeg mensen die niet doen wat hij doet en ook nooit ziek zijn.’

En Wims uitspraak dat hij zijn hypothalamus – de hersenkern waar de thermostaat van ons lichaam zit – kan beïnvloeden? Hopman: ‘Nee, dat kan niet. Als hij al iets kan beïnvloeden, is het zijn autonome zenuwstelsel. Dat is al verbazingwekkend genoeg. En lastig te bevatten voor de meeste fysiologen!’

Het geheim van de ijsman is dus nog niet geheel ontrafeld, maar zijn status verschuift langzaamaan wel van kermisattractie naar serieus studieobject. De Radboud Universiteit gaat door met onderzoek. Wim Hof zelf is nog lang niet klaar met het tarten van natuurwetten. Alles om ons gewone stervelingen te laten zien dat we meer kunnen dan we denken. Zijn nieuwste plan? Een marathon lopen in de Sahara. Zonder te drinken.

De ijsman in beeld

Bekijk het optreden van ijsman Wim Hof en fysioloog Maria Hopman bij TEDxAmsterdam:

Voor workshops of bergvakanties samen met ijsman Wim Hof: www.hofoutdoor.nl