Hulp of hype: Helpt een keto dieet tegen psychische klachten?

De belofte

De vetrollen vliegen eraf, je voelt je energieker dan ooit en de mist in je hoofd trekt op. Als je informatie zoekt over het ketogeen dieet, stuit je al snel op wonderen.

De laatste jaren is daar een nieuw mirakelverhaal aan toegevoegd: psychische klachten zouden sterk verminderen door ‘keto’. Een naam die dan vaak valt, is Christopher Palmer.

Van deze Amerikaanse psychiater verscheen vorig jaar het boek Brain energy in Nederlandse vertaling. Palmers stelling: veel psychische aandoeningen hebben een gemeenschappelijke oorzaak, namelijk stofwisselingsproblemen in het brein.

Of het nou gaat om ADHD, depressies of psychosen, uiteindelijk zouden de symptomen terug te voeren zijn op het feit dat de mitochondriën – de ‘energiefabriekjes’ in de cellen – niet goed werken. Bij een bipolaire stoornis produceren de hersencellen bijvoorbeeld dan weer te veel energie (effect: een manie), dan weer te weinig (effect: depressie).

Palmer oppert verschillende leefstijloplossingen voor deze problemen, maar de belangrijkste is volgens hem een dieet dat de mitochondriën een verjongingskuur geeft. Dat kan een vastendieet zijn, maar een leven lang extreem terughoudend eten is voor de meeste mensen ondoenlijk.

Gelukkig kun je volgens Palmer (en andere onderzoekers) hetzelfde effect bereiken met het ketogeen dieet. Oók pittig, maar je hoeft er in elk geval niet voor te hongeren.

De theorie

Een ketogeen dieet houdt in dat je nauwelijks koolhydraten eet. Vaak wordt de inname van dit macronutriënt, dat in je darmen wordt afgebroken tot glucose, teruggesnoeid tot 50 gram per dag. Twee broodjes met jam en je taks is al bereikt.

In een recent onderzoek werden 31 chronische psychiatrische patiënten zelfs op een maximum van 20 gram koolhydraten gezet. In ruil daarvoor mochten ze naar hartenlust opscheppen van voedingsmiddelen die rijk waren aan de beide andere macronutriënten: vetten en eiwitten.

Ze haalden hun calorieën dus vooral uit vlees en zuivel, plus de olijfolie die ze over hun groenten goten. Na twee weken hadden de meeste deelnemers beduidend minder psychische klachten.

De redenering achter de strenge koolhydraatbeperking in studies als deze is dat mensen met ernstige psychische klachten opvallend vaak insulineresistent zijn. Dat wil zeggen dat ze minder gevoelig zijn voor het hormoon insuline, dat de lichaamscellen aanzet de glucose uit het bloed op te nemen.

Hoe dat komt, is nog niet duidelijk (al speelt een ongezonde leefstijl vaak een rol), maar vast staat dat de gevolgen vervelend zijn. Het betekent bijvoorbeeld dat de bloedsuikerspiegel hoog blijft, wat schadelijk is voor lichaam én brein; maar ook dat de cellen de energie uit koolhydraten in de voeding slecht kunnen inzetten. Geen wonder dat psychiatrische aandoeningen vaak gepaard gaan met ernstige vermoeidheid en ‘hersenmist’.

Maar al gebruiken onze cellen liefst glucose, ze kúnnen ook draaien op ketonen. Dat zijn de stoffen die vrijkomen als je lichaam vetzuren verbrandt – of die uit voeding of vetrollen komen, is om het even.

Alleen: de vetverbranding slaat pas aan als de glucose opraakt. Het lichaam houdt vetreserves namelijk liever achter de hand voor noodgevallen. Komt de koolhydraataanvoer weer op gang, dan ben je dus al snel weer ‘uit ketose’, zoals dat heet. Vandaar die strenge dieetvoorschriften. Dat veel mensen zich daar toch graag aan onderwerpen, is omdat ze zich energieker voelen zodra ze op ketonen lopen.

Maar er is meer. Veel recent onderzoek suggereert dat ketose bijdraagt aan autofagie: een proces waarin verouderde cellen worden opgeruimd en nieuwe aangemaakt. Ook de mitochondriën lijken grote schoonmaak te houden zodra het lichaam in ketose is. Het effect: alles draait weer als een zonnetje.

Het oordeel

Er zijn sterke aanwijzingen dat een ketogeen dieet bijdraagt aan een beter functionerend brein en een vermindering van psychische klachten. Maar de kennis die er nu is, komt grotendeels uit onderzoek met labdieren; met mensen is tot nu toe vooral kleinschalig onderzoek zonder controlegroep gedaan.

Keihard bewijs ontbreekt dus nog. Ondertussen is een ketogeen dieet wel zwaar; al lijkt erop dat je lichaam makkelijker in ketose raakt naarmate het dat vaker heeft gedaan, vooral als je tussentijds ook weinig kooldydraten blijft eten.

Verder zijn er twijfels bij het langetermijneffect van de enorme vetconsumptie die erbij hoort. Plus: wie koolhydraatrijke producten laat staan, loopt ook veel vezels, B-vitaminen en mineralen mis. Het Voedingscentrum adviseert daarom naar een diëtist te gaan als je het dieet langer wilt volgen.

Bronnen: Ch. Palmer, Brain energy. Een revolutionaire kijk op psychische klachten, Lucht, 2023 / G. Morris e.a., A model of the mitochondrial basis of bipolar disorder, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2017 / S.M. Gough e.a., Neuroprotection by the ketogenic diet. Evidence and controversies. Frontiers in Nutrition, 2021 / A. Danan e.a., The ketogenic diet for refractory mental illness. A retrospective analysis of 31 inpatients. Frontiers in Psychiatry, 2022.