Hooggevoeligheid versus introversie: de verschillen

Een voorkeur voor een rustige omgeving, een-op-een gesprekken en zorgvuldig afwegen voor je een beslissing neemt? Dan is de kans groot dat je hooggevoelig of introvert, of misschien wel beide bent.

Het zijn namelijk typische kenmerken van zowel hooggevoeligheid als introversie. Deze twee persoonlijkheidstrekken zijn niet hetzelfde, maar hebben wel raakvlakken. Dat kan de nodige verwarring opleveren, waardoor sommige mensen zichzelf onterecht als hooggevoelig dan wel als introvert beschouwen.

Het verschil tussen hooggevoeligheid en introversie heeft te maken met de manier waarop prikkels worden verwerkt. Dat zegt psycholoog en psychotherapeut Francesca Lionetti, die onderzoek doet naar hooggevoeligheid aan de Italiaanse Gabriele d’Annunzio Universiteit.

Hoogsensitieve personen (HSP’s) verwerken prikkels namelijk diepgaander. Daardoor moeten ze bijvoorbeeld langer wennen aan een nieuwe omgeving of hebben ze meer moeite met lawaai. Ze worden dan wat stiller of trekken zich terug.

Dit gedrag kan onterecht worden aangezien voor introversie, aldus Lionetti. ‘Bij HSP’s heeft de stilte een functie: ze geven hun centrale zenuwstelsel de tijd om te kalmeren en om informatie te verwerken over wat er rondom hen gebeurt. Introverten houden inherent van rust en stilte, dat zit ingebed in hun persoonlijkheid. De drijfveer van het gedrag is dus anders.

Definities en misvattingen

Even inzoomen op beide karaktertrekken. Introversie is een van de dimensies van het wetenschappelijk gevalideerde Big Five- persoonlijkheidsmodel.

Volgens dit model is een introvert meer gericht op zijn binnenwereld, krijgt hij energie van op zichzelf zijn en is hij rustig en bedachtzaam van aard. Hij heeft minder behoefte aan prikkels van buitenaf dan een extravert persoon.

Vaak worden aan introversie dingen toegeschreven die daar niets mee te maken hebben, stelt Boele de Raad, emeritus hoogleraar persoonlijkheidspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en auteur van onder andere De Big 5 persoonlijkheidsfactoren.

‘Zo klopt het niet dat een introvert sociaal onhandig is of per se meer diepgang heeft. Die kenmerken hebben te maken met de andere Big Five-dimensies. Sociale onhandigheid combineert de eigenschappen onvriendelijkheid en onzorgvuldgheid, en diepgang is intellectuele autonomie plus een beetje introversie.’ Net zoals alle Big Five-persoonlijkheidstrekken is introversie voor ongeveer de helft aangeboren en voor de helft aangeleerd, en blijft het je leven lang stabiel.

Ook over HSP’s doen er misverstanden de ronde. Zo zijn liefheid of onzekerheid geen kenmerken van de persoonlijkheidstrek. Sensory-processing sensitivity, de wetenschappelijke naam voor hooggevoeligheid, heeft enkel te maken met gevoeliger zijn voor prikkels.

MRI-onderzoek registreerde bij HSP’s meer activiteit in de hersengebieden die te maken hebben met bewustzijn, aandacht, empathie, integratie van zintuiglijke informatie en het plannen van actie.

Dat wil zeggen dat er bij HSP’s meer hersengebieden betrokken zijn bij de verwerking van binnenkomende informatie. Wetenschappers gaan ervan uit dat die informatie dan ook diepgaander verwerkt wordt.

Als gevolg daarvan zijn HSP’s sneller overprikkeld, moe en emotioneel, en soms bijvoorbeeld gevoeliger voor cafeïne en veel moeten doen in weinig tijd. Ook hebben ze doorgaans meer oog voor detail, een neus voor delicate geuren en smaken, en een grotere appreciatie voor kunst, muziek en natuur. Waarschijnlijk is hooggevoeligheid genetisch bepaald en dus niet te veranderen.

Recent onderzoek 

Volgens Elaine Aron, de psycholoog, onderzoeker en auteur die het begrip ‘hoogsensitiviteit’ op de kaart zette, is ongeveer 70 procent van de hoogsensitieve mensen introvert en 30 procent extravert. De laatste groep vormt een subcategorie: de High Sensation Seekers (HSS’ers).

Deze HSP’s leven op van prikkels en contacten met andere mensen, maar hebben ook behoefte aan stilte en rust. Ondanks het grotere aandeel introverte HSP’s, bestaat er volgens recent onderzoek van Elaine Aron en Francesca Lionetti geen verband tussen de twee karaktertrekken.

In hun meta-analyse van diverse internationale studies naar hooggevoeligheid en de Big Five-dimensies vonden ze geen significante statistische correlatie met introversie en extraversie, wat betekent dat de link te verwaarlozen is.

‘Introversie of extraversie is een afzonderlijke en bijkomende eigenschap, bovenop je HSP-zijn,’ concludeert Lionetti. ‘En in combinatie kunnen ze een ander beeld en een andere persoon opleveren.’

Meer informatie? www.sensitivityresearch.com

Bronnen: Lionetti, F., et al., Sensory Processing Sensitivity and its association with personality traits and affect: A meta-analysis. Journal of Research in Personality, 2019. 81: p. 138-152.