‘Vertelt u mij uw eerste herinnering.’ Tijdens mijn beginjaren als psycholoog vond ik dit een geweldige vraag om cliënten te stellen. Er kwamen zoveel interessante, kleurrijke verhalen. En wat konden mensen ver teruggaan in hun leven!
"Iedere keer dat we een herinnering ophalen, slaan we hem daarna opnieuw op. Daardoor verandert deze steeds een beetje."
-Inmiddels hecht ik minder waarde aan hun letterlijke herinneringen. Uit onderzoek, zoals dat van Douwe Draaisma, is duidelijk geworden dat ons geheugen veel minder betrouwbaar is dan we dachten. Onze geheugencapaciteit is beperkt, dus bevat elke herinnering gaten. Deze vullen we zelf – vaak onbewust – aan. Maar dat we zó suggestibel zijn dat we kunnen geloven dat we een niet- bestaande misdaad hebben gepleegd, is wel even schrikken.
Dat laatste blijkt uit een van de intrigerende onderzoeken waar de Canadese forensisch psycholoog en geheugenonderzoekster Julia Shaw over vertelt in De illusie van het geheugen. Shaw achterhaalde een aantal belangrijke gebeurtenissen uit het leven van een groep proefpersonen, door hun familie en vrienden te interviewen. Vervolgens praatte ze met de proefpersonen over deze voorvallen, en verlevendigde de herinneringen met visualisatieoefeningen. Wat de proefpersonen niet wisten, was dat ze hetzelfde deed met een nep-gebeurtenis. Bijvoorbeeld dat de proefpersonen ooit gearresteerd waren voor winkeldiefstal. Uiteindelijk ontwikkelde 70 procent een overtuigende en gedetailleerde pseudo-herinnering.
Shaws boek staat vol met dit soort onderzoeken. Die wisselt ze af met meer feitelijke informatie over hoe het geheugen werkt. Ze heeft het talent dit op een even intelligente als levendige, vlotte manier te doen. Zo vertelt ze hoe dynamisch de processen van herinneren en vergeten zijn. Geen enkel geheugenspoor is permanent. Sterker nog: iedere keer dat we een herinnering ophalen, slaan we hem daarna opnieuw op. Daardoor verandert deze steeds een beetje. Met alle mogelijke fouten tot gevolg.
Maar het mooie is dat je na het dichtklappen van Shaws boek je eigen geheugen niet alleen maar wantrouwt. Je krijgt vooral ontzag voor wat dat netwerk van steeds veranderende neuronale verbindingen wél voor elkaar krijgt.
