Hoe gevoelig ben je voor andermans emoties?

De uitvaartdienst is nog maar net begonnen of ik voel de knoop in mijn maag al groter worden. En jawel, als de eerste spreker herinneringen ophaalt aan zijn overleden vader, beginnen mijn ooghoeken te prikken.

Niet dat ik de overledene, een man van ver in de tachtig, goed kende. Maar bij het zien van andermans verdriet gaan bij mij, gênant genoeg, al snel alle sluizen open.

Het einde van een sentimenteel televisieprogramma (denk: Hello Goodbye) haal ik niet met droge ogen. Moet een vriend of familielid een presentatie houden of optreden, dan krijg ik plaatsvervangend last van klamme handen. En ook voor de boze bui van een collega kan ik me moeilijk afsluiten.

Gelukkig missen ook positieve gevoelens hun uitwerking niet. Het juiste medicijn tegen mijn ochtendhumeur is een vrolijk Youtubefilmpje, zoals dat van het bruidspaar dat tijdens de serieuze plechtigheid in de kerk plotseling de Harlem-shake begint te dansen.

Zwartkijker

Geraakt worden door de emoties van anderen wordt in de psychologische literatuur emotional contagion, ‘emotionele besmetting’, genoemd.

Onderzoeker Elaine Hatfield van de universiteit van Hawaii en haar collega’s John Cacioppo en Richard Rapson doen er onderzoek naar. Volgens hen treedt ‘emotionele besmetting’ vanzelf op; automatisch en vaak onbewust nemen we andermans gevoelens over.

Het kopiëren van positieve emoties lijkt louter voordelen te hebben. Uit onderzoek van de Yale-universiteit blijkt bijvoorbeeld dat wanneer werknemers elkaars positieve gevoelens overnemen, ze beter samenwerken, minder conflicten hebben en het idee hebben dat ze beter presteren. Vervelend wordt het pas bij negatieve gevoelens; en juist daarvoor zijn we volgens onderzoek het meest vatbaar.

Het grootste nadeel van negatieve emotionele besmetting? ‘Als anderen lijden, lijd je zelf ook,’ laat Elaine Hatfield desgevraagd weten. Zo blijkt uit onderzoek dat studenten die een depressieve kamergenoot hebben, zelf ook meer risico lopen op een depressie.

En in een studie onder verpleegkundigen – die door hun werk vaak met negatieve emoties te maken hebben – bleek dat emotionele besmetting ertoe leidde dat ze geestelijk uitgeput raakten en minder betrokken waren bij hun werk. Volgens deze studie is het funest voor ons welzijn als we de eigen emoties niet kunnen onderscheiden van de emoties die we ‘oplopen’ van anderen.

Ook op de werkvloer kan dat een desastreus effect hebben, stellen Amerikaanse leiderschapsonderzoekers in The Leadership Quarterly: één erg negatieve interactie tussen een leidinggevende en een werknemer kan zich niet alleen verspreiden door het hele team, maar zelfs door de hele organisatie.

Auteur en blogger Tony Schwartz beschrijft hoe hij een nieuwe leidinggevende inhuurde die een enorme zwartkijker bleek te zijn. ‘Ik werd steeds achterdochtiger en gestrester, en ook anderen in ons team raakten gespannen. De productieve sfeer lekte weg.’

Na een poosje realiseerde Schwartz zich dat de nieuwe werknemer de bron was van de negatieve stemming op de werkvloer, en hij zag zich genoodzaakt hem te ontslaan. Zijn conclusie: ‘De emoties die mensen meebrengen naar hun werk zijn net zo belangrijk als hun vaardigheden.’

Sterk signaal

Klinisch psychologen weten al sinds jaar en dag dat je eigen stemming, zonder dat je er erg in hebt, wordt beïnvloed door de stemming van de ander, stelt sociaal-psycholoog Paul Thornton van de universiteit van Hawaii.

‘Freud noemde dat overdracht.’ Hoe je je ertegen kunt wapenen wist Freud echter niet, aldus Thornton. ‘Hij zei dat het beste waarop een therapeut kan hopen is dat hij zich er bewust van wordt.’

Dat beaamt de Amerikaanse psychologe Sherrie Bourg Carter in haar blog: het besef dat het de tweedehands emoties zijn die je van streek maken, is de belangrijkste stap in het tegengaan van de negatieve gevolgen van emotionele besmetting.

‘Als je naar je werk gaat en in een goede bui bent, maar je na een poosje gespannen en gestrest gaat voelen, moet dat een sterk signaal zijn dat je werkomgeving je besmet met negatieve emoties.

Of als je je vaak gespannen voelt in de aanwezigheid van je partner of een familielid, maar je stemming wordt weer beter als je weg bent, is dat ook een aanwijzing.’

Carter adviseert daarom je eigen stemming goed in de gaten te houden; dat maakt het mogelijk actie te ondernemen wanneer je merkt dat je in negatieve zin emotioneel ‘besmet’ raakt.

Lachen vs. fronsen

Hoe kan het eigenlijk dat we zo makkelijk andermans stemming overnemen? Dat werkt als volgt, zeggen Hatfield en collega’s: wanneer we met iemand praten, hebben we automatisch de neiging om zijn of haar gezichtsuitdrukking, gebaren, stemgeluid en houding te kopiëren.

Kijk maar eens naar twee mensen die met elkaar zitten te praten: je zult merken dat ze elkaars houding en mimiek vaak spiegelen.

Opmerkelijk genoeg blijkt uit psychologisch onderzoek dat non-verbaal gedrag niet alleen een uiting is van hoe we ons voelen (ik ben blij, dus ik glimlach), maar dat het ook andersom werkt: onze houding, gezichtsuitdrukking en stem beïnvloeden onze stemming (ik plooi mijn lippen in een glimlach, dus ik ben blij).

Dit facial feedback-principe is bijvoorbeeld aangetoond in een klassiek experiment waarbij proefpersonen een pen a) tussen hun tanden moesten klemmen, waardoor hun mond zonder dat ze er erg in hadden in een glimlach werd geforceerd, of b) tussen hun lippen moesten houden, waardoor hun gezicht in een frons werd gedwongen.

Toen de proefpersonen een aantal cartoons te zien kregen, vonden degenen die de pen tussen hun tanden hadden geklemd ze grappiger dan de fronsende groep.

Ook ander non-verbaal gedrag, zoals houding en zelfs stemgeluid, stuurt op soortgelijke wijze onze stemming, zegt Hatfield. Het resultaat: als we onbewust de sombere gezichtsuitdrukking en houding van onze gesprekspartner kopiëren, krijgen we de bijbehorende gevoelens erbij cadeau.

De vrouwelijke antenne

Niet iedereen reageert even sterk op andermans stemming. De een kan onbewogen naar een tearjerker kijken, terwijl de ander er in anderhalf uur een gezinsverpakking zakdoekjes doorheen jaagt.

Onderzoeker William Doherty ontwierp een test om vast te stellen hoe vatbaar iemand is voor tweedehands emoties.

Mensen die sterk betrokken zijn bij anderen scoren het hoogst op deze vragenlijst, zegt Elaine Hatfield. Opmerkelijk is dat ook extraverte mensen, die hun antennes meer naar buiten richten, gevoeliger zijn, net als degenen die goed zijn in het lezen van non-verbaal gedrag.

Er is ook een sekseverschil, ontdekte Hatfield. Mannen en vrouwen kregen videoclips te zien waarin onbekenden herinneringen ophaalden aan emotionele periodes uit hun leven.

Zo vertelde een vrouw over een heerlijke vakantie die ze met haar vriendin had doorgebracht, maar ook over de keer dat haar grootmoeder in het ziekenhuis belandde na een bijna fatale hartaanval.

Vrouwen bleken sterker te worden ‘besmet’ door de emoties van de onbekende op de video dan mannen. Volgens de onderzoekers komt dat doordat vrouwen van jongs af aan al meer geleerd wordt aandacht te hebben voor andermans gevoelens.

We zijn overigens niet voor ieders emoties even ontvankelijk. Hoe sterker onze band met iemand, hoe groter de kans dat we zijn of haar emoties kopiëren. We zullen dus eerder de sombere bui van onze partner overnemen dan die van de bakker.

Voorwaarde voor empathie

Het lijkt lastig dat je gevoelsleven een speelbal is van dat van anderen. Maar het automatisch overnemen van andermans emoties heeft volgens Hatfield wel een heel belangrijke functie. Emotionele besmetting is volgens haar een voorwaarde voor empathie, nodig om met anderen te kunnen meeleven.

‘We hebben meerdere manieren om te begrijpen wat er omgaat in andere mensen. Bewuste analytische vaardigheden kunnen ons helpen om te ontdekken wat anderen drijft. Maar als we goed letten op onze eigen emoties in het gezelschap van anderen, geeft dat veel informatie over de emotionele toestand van de ander.’

Die laatste manier heeft zo haar eigen voordelen, zegt Hatfield: ‘In een van onze onderzoeken bleek dat wanneer mensen zich bewust probeerden in te leven in anderen, ze erg sterk werden beïnvloed door wat anderen zéíden dat ze doormaakten.

Mensen die daarentegen hun eigen emoties als graadmeter gebruikten, werden meer beïnvloed door de non-verbale signalen die anderen uitzonden. Daardoor kregen ze een beter beeld van wat de ander echt voelde.’

Bron: R.W. Doherty, The emotional contagion scale: A measure of individual differences, Journal of Nonverbal Behavior, 1997