Het recht op mango

Er kwamen heel wat jeugdherinneringen boven tijdens het lezen van Gouden jaren, waarin Annegreet van Bergen schrijft over het dagelijks leven in de jaren vijftig en zestig. De feestelijke vrijdagavond voor de buis, want dan kregen we cola of sinas met chips. Als student met een rol kwartjes naar de telefooncel om ‘naar huis’ te bellen. Het boek laat mooi zien hoe welvarend we zijn geworden.

De Nederlander moppert wat af, maar vanuit het oogpunt van toen leven we nu in weelde, misschien zelfs decadentie. In 1950 at de Nederlander gemiddeld ruim 3 ons vlees en 1 ons kaas per week, nu ruim 8 ons vlees en 3,5 ons kaas. Er waren geen Franse kaasjes, geen mango’s en kiwi’s, en zelfs bananen waren een bijzonderheid. Geen cv, vaak geen toilet binnen, geen douche, geen wegwerpluiers en -maandverband. Toen de kijkkast kwam was er één zender die een paar uur per dag uitzond. De meeste mensen verplaatsten zich met fiets of benenwagen. De drie foto’s van een uitje of vakantie (op de Veluwe) zag je vaak pas een half jaar later, na een andere foto-waardige happening (zoals uit eten bij de Chinees) want voordat je ze liet ontwikkelen moest eerst ‘het rolletje op’.

Onze verworvenheden staan onder druk – niet alleen door de vluchtelingencrisis, maar ook door het wereldvoedselprobleem en de klimaatverandering, die onder meer een drastische reductie van onze vleesconsumptie noodzakelijk maken. ‘Dat tast onze keuzevrijheid aan! Ons fundamentele recht!’ zeggen velen dan boos. In het licht van de recente geschiedenis vind ik dat verwend en hebberig. We zouden zo makkelijk een heel klein beetje kunnen missen van onze overdaad. Maar de reactie is wel verklaarbaar: het kwijtraken van iets dat je al had, weegt psychologisch zwaarder dan het verkrijgen van iets dat je niet had.

In onderzoek naar het zogenoemde endowment-effect krijgen deelnemers bijvoorbeeld iets cadeau van de onderzoeker (to endow betekent: begiftigen, cadeau doen). Wanneer hun vervolgens wordt gevraagd een verkoopprijs te noemen voor dit artikel vragen ze gemiddeld een hogere prijs dan wat ze ervoor zouden betalen als ze het nog niet hadden. Verlies wordt sterker gevoeld dan winst. ‘Hebben is houden’, is dus het motto.

Nu we eenmaal zijn voorzien van elke dag vlees, auto’s, mango’s en wat dies meer zij, heeft het mogelijke verlies daarvan een onevenredig gewicht. Daarbij wordt gemakshalve vaak vergeten dat onze welvaart voor een belangrijk deel is gebaseerd op activiteiten die hebben geleid tot klimaatverandering – en dus tot droogte en overstromingen in die delen van de wereld waar veel vluchtelingen vandaan komen.

Laatst zag ik op de kijkkast hoe wereldreizigster Floortje Dessing een kleine gemeenschap op Spitsbergen bezocht. Daar heerste een sterke verbondenheid en solidariteit, min of meer afgedwongen door de barre koude omstandigheden: als het leven zwaar is, moet je samenwerken. Zo is ook ons leven tienduizenden jaren geweest. Misschien, dacht ik, hebben we het wel té goed gekregen. Want je wordt niet gelukkig van wat je hebt, maar van wat je bent en wat je doet.