Het geheim van gelukkige stellen

‘Al kwamen we niet uit hetzelfde milieu – Richard kwam uit een zakengezin, ik uit een onderwijsgezin – toch hadden we dezelfde interesses’, zo vertelt Dieneke, die 38 jaar gelukkig getrouwd is.

‘Ik herinner me dat we, toen we elkaar leerden kennen, dol waren op een sciencefictionboek, De Triffids komen, en dat gaf meteen een band.

Nu hebben we nog steeds dezelfde interesses: lezen en muziek, films, reizen en het ontmoeten van mensen. Ik heb enorm geboft.’

Haar man Richard beschrijft onafhankelijk van haar dezelfde voorwaarden voor een gelukkige relatie: interesse, humor, de ander in z’n waarde laten. ‘Het is ook ‘delen’, het samen beleven van dingen, mensen ontmoeten, eropuit trekken.’

Richard en Dieneke hebben min of meer dezelfde opvattingen over hun relatie, over hun gezamenlijke geschiedenis en over hun vrienden. En juist die gedeelde opvattingen zijn kenmerkend voor een gelukkige stellen, zo meent de Engelse hoogleraar Glenn Wilson, auteur van The Science of Love.

Wilson spendeerde twee decennia aan onderzoek naar de kunst van de liefde, en ontwikkelde het ‘compatibiliteits-quotiënt’, het cq.

Minder voor de hand liggend

Volgens Wilson zijn er 25 onderwerpen waar partners het over eens moeten zijn, willen ze een kans maken op een stabiele relatie.

Het gaat om opinies over het type relatie dat men wil, vrijetijdsbesteding, politiek, kinderen en overspel. Zo hebben stellen die een verschillende mening hebben over overspel, acht keer meer kans op een ongelukkige relatie.

Maar ook over minder voor de hand liggende onderwerpen is overeenstemming nodig. Volgens een artikel in The Observer, was Glenn Wilson zelf verbaasd over een aantal gebieden waar overeenstemming van cruciaal belang blijkt te zijn.

Zo zijn vrouwen acht keer vaker gelukkig met hun relatie als ze dezelfde mening hebben als hun partner over pornografie. En stellen die dezelfde eetvoorkeuren hebben, blijken drie keer zoveel kans te hebben op een gelukkige relatie.

Vijf succesfactoren van een gelukkige relatie

Maar met een stapel gedeelde opvattingen alleen kom je er niet. Je moet ook een beetje bij elkaar passen, toch? Maar hoe zit dat eigenlijk?

‘Tegenpolen trekken elkaar aan’, zegt de ene volkswijsheid. ‘Soort zoekt soort’, zegt de andere. De Groningse klinisch psycholoog Dick Barelds, die promoveerde op persoonlijkheid in relaties, ontdekte dat beide wijsheden niet kloppen.

Wat betreft karaktereigenschappen lijken partners niet per se op elkaar, maar omgekeerd vullen ze elkaar ook niet aan. Mensen blijken elkaar helemaal niet uit te kiezen op persoonlijkheidseigenschappen.

‘Partnerkeuze is vooral het toevallige resultaat van beschikbaarheid en aantrekkingskracht’, concludeert Barelds in zijn proefschrift.

Wel blijken persoonlijkheidseigenschappen van invloed te zijn op de relatie. Voor een goede relatie heb je emotionele stabiliteit nodig, een gezonde dosis zelfvertrouwen en een zekere extraversie.

Barelds: ‘Neurotische mensen ervaren meer stress in hun dagelijks leven en hebben vaak een verkeerde manier om met problemen om te gaan. Veel piekeren, problemen uit de weg gaan, een houding van: dit moet mij weer overkomen! En mensen met een negatief zelfbeeld worden snel jaloers en maken zich zorgen dat de ander bij ze weg gaat.’

Gelukkige stellen

Dick Barelds destilleerde vijf factoren die aangeven hoe intiem een relatie is. ‘Ja, dit zou je zeker de succesfactoren van gelukkige stellen kunnen noemen’, zo antwoordt hij desgevraagd.

• Onafhankelijkheid: kun je beiden autonoom functioneren, laat je elkaar vrij, heb je geen behoefte je partner te veranderen, heb je niet continu kritiek?
• Emotionele saamhorigheid: laat je zien hoeveel je van elkaar houdt, ben je graag bij je partner, heb je een gevoel van verbondenheid? Barelds vindt dit het meest bepalende criterium: ‘Als je hier laag op scoort, heb je een probleem. Dan vraag ik me af of het nog wel zin heeft om bij elkaar te blijven.’
• Identiteit: hoeveel zelfwaardering heb je, heb je het gevoel dat je je partner iets te bieden hebt?
• Conflicthantering: kun je goed met elkaar communiceren, kun je problemen op een rustige manier met elkaar bespreken?
• Seksualiteit: ben je tevreden over het seksuele contact met je partner?

Communication is key

Je zit met je partner te praten over de dagelijkse dingetjes. Je lacht, je onderbreekt elkaar, je kibbelt, je maakt het goed door een grapje te maken.

Er zijn nogal wat Amerikaanse psychologen die beweren dat ze maar even hoeven te luisteren naar hoe partners met elkaar omgaan, om te kunnen voorspellen of de relatie gaat slagen of niet.

Deze onderzoekers leggen de nadruk niet op gedeelde opvattingen of op persoonlijkheidskenmerken, maar op de manier van communiceren.

Relatieonderzoeker John Gottman bijvoorbeeld kan na vijf minuten luisteren, met 91 procent nauwkeurigheid voorspellen of een stel binnen twee jaar nog bij elkaar zal zijn.

Zijn collega Sybil Carrere kan met 87 procent zekerheid zeggen of het paar binnen zes jaar gescheiden is of niet. Zij liet mensen praten over hun relatie, en concludeert dat gelukkige stellen zich vooral concentreren op de positieve herinneringen, zichzelf als eenheid zien, geloven dat hun strijd in moeilijker tijden hun relatie sterker heeft gemaakt; ze benadrukken de ‘natuurlijkheid’ van de relatie, ze plagen elkaar, maken elkaars zinnen af en bevestigen de ander in diens opmerkingen.

Lekker ruzie maken

Het is voornamelijk een kwestie van de manier waarop de partners met elkaar praten. Zelfs als ze ruzie maken, hoeft dat geen slecht teken te zijn.

Sterker nog, sommige psychologen vinden ruzie maken bevorderlijk. Dick Barelds haalt in zijn proefschrift een citaat aan van Goethe: ‘Als je getrouwd bent, moet je dikwijls ruzie maken, want daardoor kom je iets van elkaar te weten.’

Grinnikend vertelt Barelds: ‘Ruzie maken is absoluut essentieel. Als je een meningsverschil hebt, geef je iets van jezelf bloot. Mits je het op een goede manier doet: niet met borden gaan gooien, geen oude koeien uit de sloot halen.’

Ook de manier waarop je ruzie maakt, kan voorspellen hoe lang je het samen gaat uithouden. De Amerikaanse hoogleraar psychologie Howard Markman kon in zijn twaalf jaar lange onderzoek in 93 procent van de gevallen vaststellen welke ruziemakende stellen op een scheiding aanstuurden.

Destructieve communicatietactieken

Mannen in falende huwelijken zijn geneigd om conflicten uit de weg te gaan en zich terug te trekken, terwijl vrouwen de neiging hebben om problemen te overdrijven of hun partners zo tot het uiterste te tergen dat ze in een eindeloze woordenstrijd terechtkomen. Markman identificeerde de tactieken die het meest destructief zijn:

• De smeekbede tot God: de echtgenoot, moe van het continue gevit van zijn vrouw, slaat zijn ogen ten hemel. Dit stookt het vuurtje geheid op.
• ‘Oké, jij je zin’: het resultaat van zo’n opmerking is escalatie, omdat de gefrustreerde partner zich nog minder gehoord voelt, en nog zwaardere wapens in de strijd gooit in de hoop respons te krijgen.
• Het sneeuwbaleffect: je begint met de opmerking dat hij vergeten is het licht uit de doen (voor de zoveelste keer!) en je eindigt met de uitroep dat je ervandoor gaat.
• De karaktermoord: volgens Markman de allergevaarlijkste tactiek. De opmerking ‘Jij hebt een hersentransplantatie nodig’, kan nauwelijks worden uitgewist door sussende woorden.

De beste tip die relatiegoeroe Gottman kan geven om een relatie gelukkig te houden: ‘Conflicten moeten worden opgelost met een zekere zachtaardigheid. Mannen moeten zich meer inleven in het standpunt van hun vrouw, en vrouwen moeten vriendelijker zijn in de manier waarop ze een discussie beginnen.’

Stiekem hopen op verandering

‘Ik werd verliefd op Richard, omdat ik bij hem gewoon mezelf kon zijn. Hij accepteerde me zoals ik was, wilde niets veranderen aan mij en dat is nog steeds zo’, zegt de 38 jaar getrouwde Dieneke.

Zowel psychologen als gelukkige stellen zelf zijn het over één ding eens. Of ze nu de nadruk leggen op gedeelde opvattingen, stabiele persoonlijkheidseigenschappen of constructief communiceren, absoluut cruciaal is het vermogen om de ander te accepteren.

Probeer de partner niet te veranderen, want dat lukt je toch niet. Volgens Gottman valt namelijk zo’n 70 procent van alle problemen in de categorie ‘permanent’.

Deze tip geldt vooral voor vrouwen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat zij vaker hun ongenoegen uiten, kritiek hebben op hun partner en hem willen veranderen.

Niet voor niets wil de volkswijsheid dat vrouwen bij hun huwelijk hopen dat hun man nog verandert, terwijl mannen bij hun huwelijk hopen dat hun vrouw altijd hetzelfde blijft.

Dick Barelds: ‘Persoonlijkheidseigenschappen zijn erg moeilijk te veranderen. Je kunt wel leren om anders met problemen om te gaan, leren communiceren. Daar is relatietherapie meestal op gericht.

Een nieuwe stroming in relatietherapie is echter om het accepteren van de partner te benadrukken. Als je je realiseert dat je ermee moet leven, heb je al veel winst geboekt.’

Acht kenmerken van sterke relaties

Wie kent hun geheim beter dan de gelukkige stellen zelf? Onderzoekster Francine Klagsbrun onderwierp gelukkige stellen die minstens vijftien jaar getrouwd zijn, aan een vijf uur durend interview. Hieruit destilleerde ze acht kenmerken van goede relaties:

1. Flexibiliteit: de mogelijkheid om met veranderingen om te gaan, zoals de kinderen die uit huis gaan, of de partner die van baan verandert.
2. Het accepteren van het onveranderbare: het gedrag en de eigenschappen van de partner accepteren die niet zullen veranderen. Zoals een winkelier die 38 jaar was getrouwd het formuleerde: ‘Je moet weten wanneer je moet schreeuwen en je moet weten wanneer je de andere kant moet opkijken.’
3. De overtuiging van eeuwigheid: de partners zien scheiding niet als een optie. In de meeste relaties zijn er tijden van afstand en woede geweest, maar geen van beiden overwoog eruit te stappen.
4. Vertrouwen: je veilig voelen bij de ander.
5. Wederzijdse afhankelijkheid: niet per se op hetzelfde moment, want de een kan emotioneel meer afhankelijk zijn in de ene periode, de ander op een ander moment. Het betekent overigens niet volledig in elkaar opgaan.
6. Plezier in elkaar: gelukkige stellen vinden het prettig om bij elkaar te zijn en met elkaar te praten. Deels is het ook seksueel plezier. Zoals een oudere vrouw zegt: ‘Misschien niet de wilde passie van de beginjaren, maar heel plezierig.’
7. Een gekoesterde gedeelde geschiedenis.
8. Geluk: veel van de lang gehuwden zagen zichzelf als mazzelaars. Klagsbrun merkt op dat deze gelukkige stellen niet minder ellende meemaakten in hun leven. Wel vinden ze zelf dat de positieve dingen de overhand hebben.

John Gottman & Nan Silver, De zeven pijlers van een goede relatie, Utrecht: Lifetime (1999)
Glenn Wilson, The Science of Love, London, Vision Paperbacks