Irritaties als grootste veroorzakers van relatieproblemen

Dat zij natte handdoeken laat slingeren. Dat hij steeds dezelfde verhalen vertelt. Dat zij medeweggebruikers uitscheldt. Dat hij vaak te laat komt.

Op de vraag wat volgers van Psychologie Magazine het meest ergert aan hun partner, stroomden de reacties binnen. Met voor het merendeel irritaties die vrij futiel zijn – niks om je écht druk over te maken, zou je denken.

Maar het zijn juist die schijnbaar onbenullige ergernissen die veel relatiestress opleveren, blijkt uit onderzoek door de Amerikaanse psycholoog Michael Cunningham van de University of Louisville.

Hij ondervroeg ruim honderd datende stellen hoe vaak ze zich ergerden aan de gewoonten van hun geliefde. Hij onderscheidde daarbij vier soorten irritant gedrag: de zogenaamde lompe gewoonten (winden laten, neuspeuteren, wc niet doortrekken); onachtzaamheid (te laat komen, alleen over jezelf praten); opdringerig en bemoeizuchtig gedrag (kritiek geven, de baas spelen, jaloezie); en normoverschrijdend gedrag (te veel drinken, met anderen flirten).

Na een jaar belden de onderzoekers de stellen om te vragen of ze nog bij elkaar waren. Wat bleek? Hoe meer kleine irritaties er tijdens de eerste onderzoeksronde waren, hoe groter de kans dat de relatie op de klippen was gelopen.

Zegels plakken

Maar waarom laten we ons zo opfokken door die natte handdoek? Cunningham vergelijkt irritaties met een lichamelijke allergie. Slechte gewoonten, zoals ongevoeligheid, slordigheid of bemoeizucht, kunnen psychologisch gezien dezelfde reactie veroorzaken als een allergie dat fysiek doet, zegt hij.

De eerste keren weliswaar nog mild, maar bij herhaling escaleert het – zoals een graspol uiteindelijk leidt tot hooikoorts. Hoe vaker je dus aan die handdoek of breedsprakigheid wordt blootgesteld, hoe heftiger je erop reageert. Het herinnert je aan al die andere keren dat iets dergelijks voorviel. Inclusief, aldus Cunningham, de verbroken belofte van je partner om meer rekening met jou te houden.

Zegels sparen, noemt psycholoog en relatietherapeut Anne de Jong dit in haar recente boek Sorry, schatje. ‘Zegels zijn kleine ergernissen die je niet uitspreekt, omdat het te klein is, omdat je niet wilt zeuren, omdat je bang bent dat de ander boos wordt of omdat je niet doorhebt dat het over je grens ging.’

Maar, vervolgt De Jong, op een gegeven moment blijkt dat je zoveel zegels hebt geplakt, dat je boekje vol is en je wrokkig bent geworden. En op een dag ben je er helemaal klaar mee en ontplof je. ‘Je geeft de ander de volle laag. Die krijgt niet alleen de frustratie van de laatste ergernis over zich heen, maar ook die van alle oude ergernissen.’

Fatal attraction

Geregeld zijn het juist de eigenschappen waarvoor je in eerste instantie viel die je in de loop van de tijd gaan irriteren.

Bewonderde je in eerste instantie je partners ontspannen levenshouding, nu erger je je eraan dat ze altijd te laat is. Vond je het in het begin fijn dat je partner zo beschermend was, nu irriteert zijn bezitterigheid je.

‘Fatal attraction’ noemt onderzoekster Diane Felmlee van de University of California dat verschijnsel. Volgens haar verandert onze bewondering in afkeer doordat iemands kwaliteiten en valkuilen nu eenmaal dicht bij elkaar liggen.

‘Iemand die erg succesvol is, werkt waarschijnlijk te hard; iemand die erg grappig is, kan misschien moeilijk serieus zijn en iemand die heel ontspannen is, is wellicht onverantwoordelijk. Als we ons tot iemand aangetrokken voelen, hebben we een roze bril op en kijken we niet naar die negatieve kanten, maar we merken ze des te meer op naarmate de relatie langer duurt.’

Toch hoeft fatale aantrekkingskracht niet het einde van een relatie te betekenen, zegt Felmlee. Het geheim van succesvolle stellen is dat ze accepteren dat je niet alles in één persoon kunt hebben.

‘Je kunt niet extreem succesvol zijn én nooit te hard werken. Of heel aardig zijn én superassertief. En een sterke persoon is nu eenmaal af en toe koppig; je kunt de ene eigenschap niet zonder de andere hebben.’

Volle vaatwasser

Funest is het als een irritatie symbool gaat staan voor iets groters. De eerste keer dat je partner iets ergerlijks doet, zegt Cunningham, kun je dat afdoen als incident. Maar als het keer op keer gebeurt, kun je het gaan toeschrijven aan een negatieve eigenschap.

‘Elke herhaling van het irritante gedrag bevestigt dan dat negatieve beeld. Bijvoorbeeld: hij laat de toiletbril omhoog, ook al heb ik hem verteld hoe vervelend ik dat vind. Hij is echt egoïstisch.’

Dat komt volgens Cunningham ook doordat we vaak denken dat slechte gewoonten met een beetje inspanning best te beheersen zijn. ‘Verandert je partner niet, dan denk je dus al snel dat hij het niet de moeite waard vindt het te proberen.’

Of erger: dat hij jóú niet de moeite waard vindt. En zo kan het gebeuren dat een rondslingerende sok een gevoel van afwijzing oproept, zegt Anne de Jong. ‘Je voelt je niet gezien. Niet gewaardeerd. Onbelangrijk.

Rationeel weet je wel dat dit nergens op slaat; je partner houdt niet minder van je als hij of zij even iets laat liggen of vergeten is. Maar gevoel is niet rationeel. Een rotgevoel overheerst het verstandige, nuchtere brein.’

Dat komt doordat de relatie met je partner de intiemste is die je in je leven hebt, legt De Jong uit. ‘Je brein doet er alles aan om jou je veilig te laten voelen en zoekt continu naar bevestiging. Het wil honderd procent op de ander kunnen bouwen.’

En ja, dat geldt ook voor een vaatwasser die leeggeruimd had moeten worden. Zelfs kleine huis-, tuin- en keukenruzies kunnen heftige emoties oproepen. ‘Je brein reageert niet met een nuchter: hé, de vaatwasser is nog vol, maar met een emotioneel: zie je wel, hij/zij vindt me totaal onbelangrijk!’

Wat speelt er écht?

Juist doordat irritaties steeds heftiger reacties kunnen veroorzaken, is het belangrijk ze aan te pakken voordat ze uit de hand lopen. Voordat je je zegelboekje ‘inwisselt’ en ontploft.

Dat kan weliswaar even opluchten, maar het is niet hetzelfde als verantwoordelijkheid nemen voor je relatie. Daarvoor is het zaak eens goed te kijken naar wat er nu écht speelt. Frustreert het schermgebruik van je partner je omdat jij je daardoor vaak alleen voelt? Erger je je misschien aan diens laksheid omdat je zelf wel wat losser in het leven zou willen staan?

Kun je over je ergernis heen stappen? Prima, zolang het geen ‘zegeltje’ wordt. Of voelt die lege wc-rol als het bewijs dat hij of zij niet meer van je houdt? Dán wordt het tijd om in actie te komen.

Bronnen o.a.: R. M. Kowalski, Aversive Interpersonal Behavior, Springer Science & Business Media, 2013 / A. de Jong: Sorry, schatje. Het no-nonsense relatieboek voor goede en slechte tijden, Maven Publishing, 2023