Grenzen overschrijden

Toen ik net verhuisd was naar ‘het buitengebied’ zou een familielid een weekendje komen. Lekker wandelen en gezellig helpen klussen. Het werd een koude maand en familielid belde af: ‘Het voelt niet goed. Trein, koud, je huis is nog niet op orde. Ik heb er geen goed gevoel bij. En die keren in mijn leven dat ik daar niet naar luisterde, is het altijd fout gegaan.’

Ja, zo lust ik er ook nog wel een paar! Belastingaangifte invullen? Bah, geen goed gevoel bij – niet doen dan. Stoppen met zuipen? Mwoh, voelt nog niet als het goeie moment. Hond uitlaten? Hm, slecht weer – bij twijfel niet doen. Bewaak je grenzen!

‘Je gevoel volgen’ kan enorm verraderlijk zijn. Natuurlijk is het ongezond altijd je eigen behoeftes opzij te zetten of door anderen over je heen te laten lopen. Maar in het verlangen naar eigenheid en trouw aan onszelf zijn veel mensen op drift geraakt. Ze zeggen kort vooraf afspraken af omdat het opeens verkeerd voelt (ja, dat heb ik nou ook altijd: dat je minder zin hebt als het dichterbij komt). Ze gooien zonder enige gêne al hun emotie eruit ‘omdat je het niet op mag kroppen’. Ze gedragen zich koppig en weerbarstig onder het (vaak snikkend uitgesproken) motto: ‘Ik mag niet over mijn grenzen heen gaan.’

Ze weten het altijd beter, want ze voelen het. En wat je voelt is waar. ‘Ik dacht het al, dat ik die avond niet uit eten moest gaan. En zie, ik werd misselijk daarna. Ik weet ook precies door welk gerecht het komt, ik voelde het meteen.’ Als je iets voelt, dan wéét je het. Dan is geen twijfel mogelijk. Dan heb je ook altijd gelijk. ‘Ik wíst het.’

Andere mensen geven weinig weerwerk, want je kunt niet zeggen: ‘Ach, flikker op met je gevoel.’ Het lijkt ook zo soft en gevoelig om je gevoel te volgen. Maar vaak is het dat helemaal niet. Vaak is het een doodordinaire manier om je zin door te drukken. ‘Als het mij zo verdrietig maakt, dan kun je dat toch niet doen; je kunt toch niet doen of mijn gevoel niet bestaat?’

Dat wordt lang niet altijd zo bedoeld door de voeler. Maar we hebben soms weinig anders om op te varen. Vroeger hadden we de bijbel en de normen en waarden van de goegemeente. Nu staat individuele vrijheid bovenaan. Maar de dictatuur van het gevoel kan net zo dwingend en rechtlijnig zijn als de bijbel. En ook minstens zoveel onvrijheid creëren. Bedenk dat gevoelens sterk verbonden zijn aan instincten – daarom voelt het slecht om kou en ongemak op te zoeken, en voelt het goed om bij je geliefde of je gezin te zijn. Of om binnen je comfortzone te blijven. Volg je je gevoel, dan zijn negen van de tien keer de instincten de baas. Zoals bij alle andere dieren dus. Dieren die niet het vermogen tot keuzevrijheid hebben. Die geen zelfreflectie kunnen plegen en tegen zichzelf zeggen: kom op zeg, wat is er nu écht belangrijk in het leven?

Je moet juist wel over je grenzen heen gaan. Alleen dan kom je tot ontwikkeling en tot een betere versie van jezelf. Alleen dan ben je vrij.

Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en trainer, spreker en auteur. (www.roosvonk.nl)