Geluk maak je zelf

Je creëert je eigen geluk door anders in het leven te staan: meer kansen signaleren, dankbaar zijn voor wat je hebt, beter luisteren naar je intuïtie. Dit kun je bereiken met praktische oefeningen of via een zelfhulpclub. Maar anderen zien geluk niet als een instantproduct en zoeken het meer in de kleine momenten: hij vindt het in een praatje met de vrouw in de bloemenzaak, zij heeft eindelijk die zwoel opwaaiende zomerjurk gevonden.

Als je maar positief denkt en nare ervaringen negeert, word je vanzelf gelukkig. Is dat niet wat simpel gesteld? Toch bevestigt onderzoek van twee psychologen dat geluk voor het oprapen ligt. Je moet er alleen oog voor hebben.

Het huis is in één woord geweldig. Het heeft veel kamers en kijkt uit over water. Bootjes varen voorbij. De platanen bij het voorraam doen denken aan idyllische vakanties in Zuid-Frankrijk. En dan die werkkamer: zonnig, ruimte voor alle boeken, met openslaande deuren naar een groen terras vol fleurige planten.

Maar, denk je als je weer terug bent in je oude vertrouwde huis: hier is het kleiner, krakkemikkiger, maar toch óók erg gezellig? Hier staan mooie lindebomen voor de deur! En al die extra ruimte is toch niet per se nodig? Je ziet jezelf in die dure woning zitten, en denkt: ‘Ga ik daar nu substantieel gelukkiger worden?’

Gelukkig zijn kun je leren

‘Niet echt’, zou het antwoord luiden van de vooraanstaande Amerikaanse psycholoog Martin Seligman. Hij bekeek de afgelopen jaren vele onderzoeken over geluk, en deed zelf ook onderzoek naar de vraag wat ons gelukkig maakt. Zijn conclusie: externe omstandigheden hebben maar weinig invloed op iemands geluksbeleving, om precies te zijn slechts 8 tot 15 procent.

Degenen onder je die alle heil verwachten van een hoger salaris, een nog betere gezondheid, een hogere opleiding of wonen in een zonniger klimaat, kunnen zich de moeite besparen, want zij zullen het ware geluk er niet mee vinden.

De externe omstandigheden die nog de meeste invloed hebben op ons welbevinden, zijn: wonen in een democratisch land, getrouwd zijn, het vermijden van negatieve gebeurtenissen en negatieve emoties, een uitgebreid sociaal netwerk, en het aanhangen van een godsdienst. Maar toch is ook dáárvan de invloed slechts beperkt, zo leren de harde onderzoeksgegevens. Met andere woorden: willen we gelukkiger worden in het leven, dan is dit allemaal niet waar we de meeste energie in moeten steken.

In zijn boek Gelukkig zijn kun je leren beweert Seligman dat als je écht gelukkiger wilt worden, je moet werken aan je ‘interne omstandigheden’. Het is namelijk onze manier van dénken die bepaalt of we gelukkig zijn, niet dat mooie huis, dat betere lichaam of die hogere status.

Creëer je eigen geluk

De Engelse onderzoeker Richard Wiseman van de Hertfordshire University is het roerend eens met Martin Seligman. Ook hij concludeert na uitgebreid wetenschappelijk onderzoek dat het bij geluk uiteindelijk allemaal draait om onze gedachten en onze houding.

‘Mensen die geluk ervaren, dénken op een manier die ze gelukkig maakt’, is Wisemans stelling in z’n nieuwste boek The Luck Factor. Dit uitgangspunt betekent niets anders dan dat de maakbaarheid van het eigen geluk binnen ieders handbereik ligt. Een hoopvoller boodschap lijkt nauwelijks denkbaar.

Toch is in de praktijk niet iedereen in staat om z’n geluk te ‘maken’. Uit een enquête van Wiseman blijkt dat 14 procent van de bevolking het idee heeft dat het altijd tegenzit in het leven; ruim eenderde beschouwt zichzelf als noch pechvogel, noch geluksvogel; de helft ziet zichzelf wel echt als geluksvogel.

De laatste groep mensen blijkt tevredener te zijn op alle gebieden van het leven: ze vinden dat ze het zeer getroffen hebben qua familie, persoonlijk leven, financiële situatie, gezondheid, en ook qua carrière. Ongelukkige mensen hebben juist het idee dat alles bij hen altijd tegenzit.

Sociale magneten

Wat maakt dat gelukkige mensen erin slagen anders te denken en daardoor een gelukkiger leven leiden? Volgens Wiseman ligt een van de belangrijkste oorzaken in de persoonlijkheid. Hij ontdekte namelijk dat gelukkige mensen anders scoren op de Big Five, de vijf grote persoonlijkheidsdimensies extraversie, openstaan voor ervaringen, altruïsme, consciëntieusheid en negatieve emotionaliteit.

Anders dan ongelukkige mensen scoren ze goed op drie van de vijf dimensies: ze staan opener voor nieuwe ervaringen, zijn minder neurotisch en zijn extraverter. Laten dit nou precies de straalmotoren van geluk zijn: wie open is, een ontspannen houding heeft en gericht is op anderen, haalt veel meer uit de mogelijkheden die het leven biedt.

Wiseman ziet het leven als één grote zee met kansen, waar je iedere dag uit kunt putten, maar dan moet je wél oog hebben voor al die kansen. En dat is exact wat mensen met bovengenoemde persoonlijkheidseigenschappen doen: ze creëren en zien hun kansen, en handelen er daardoor ook eerder naar. Door hun extraversie gaan ze meer gesprekken aan met mensen, waardoor ze meer aan de weet komen over alle mogelijkheden die in hun leven voor het oprapen liggen.

Ze zijn als het ware sociale magneten met wie iedereen graag een praatje maakt, en ze onderhouden hun contacten ook goed. Doordat ze ontspannen en kalm zijn, zien ze eerder wanneer zich een kans voordoet. En door hun brede interesse stuiten ze eerder op kansen en mogelijkheden.

De kracht van positieve verwachting

De aanleg voor geluk ligt dus in onze persoonlijkheid, maar die is niet onveranderlijk, aldus Wiseman. Door te leren ontspannen en door goed te oefenen in het leggen van contacten en het openstaan voor de wereld – Wiseman geeft daar concrete oefeningen voor in zijn boek – kunnen we ons geluksniveau aanzienlijk verhogen. Maar dat is niet het enige wat we kunnen doen aan ons eigen geluk. Wiseman raadt nog drie ‘geluks-boosters’ aan.

Ten eerste adviseert hij ons om meer naar onze intuïtie en ingevingen te handelen. Hij heeft namelijk ontdekt dat gelukkige mensen vaker op hun gevoel afgaan dan ongelukkige mensen, en wel op allerlei gebieden: bij financiële en zakelijke beslissingen, in het kiezen van een baan, bij relaties met andere mensen.

Uit Wisemans onderzoek kwam zelfs naar voren dat gelukkige mensen vaker technieken gebruiken om hun intuïtie te stimuleren: ze doen meer aan meditatie en laten een probleem meestal rusten voordat ze er een beslissing over nemen. Ook maken ze vaker hun hoofd even leeg en zoeken ze vaker een rustig plekje op. Ongelukkige mensen daarentegen doen weinig aan het ontwikkelen en voeden van hun intuïtie, met als gevolg dat ze vaker de verkeerde beslissingen nemen en de verkeerde mensen vertrouwen.

Hoge verwachtingen

Een andere zeer belangrijke eigenschap van mensen die gelukkig door het leven gaan, is dat zij altijd positieve verwachtingen hebben over hun toekomst. Wat er ook gebeurt, ze blijven geloven in de dingen die ze graag willen bereiken. ‘Ongelukkige mensen zijn er zeker van dat hun toekomst miezerig zal zijn, en dat ze niks aan de situatie kunnen veranderen’, aldus Wiseman. ‘Gelukkige mensen zijn het tegenovergestelde. Zij zijn ervan overtuigd dat de toekomst hun heel veel moois zal brengen.’

De kracht van deze gunstige verwachtingen blijkt enorm te zijn: er gaat zó’n sterke invloed van uit op je gedachten en gedrag, dat je meer oog krijgt voor je kansen, en doorzet bij het streven naar een doel, zelfs bij grote tegenslag of als het erop lijkt dat het doel heel moeilijk te bereiken is.

Als je er daarnaast nog eens van uitgaat dat contacten met anderen in principe altijd positief en succesvol zullen verlopen, roep je meer gebeurtenissen op die je dichter bij je doel zullen brengen. Dit ijzersterke mechanisme van de self-fulfilling prophecy wordt toegepast in zogenaamde ‘geluksfanclubs’, waarin mensen hun geluk ‘bestellen’ door uit te spreken wat de toekomst voor hun in petto moet hebben.

Psychologisch onderzoek heeft overigens vaak aangetoond hoe sterk onze verwachtingen ons handelen beïnvloeden. Neem bijvoorbeeld het ‘gevechtspilotenexperiment’: mensen die zich bij een reactiespel moesten inbeelden dat ze gevechtspiloot waren, bleken veel sneller te handelen dan mensen aan wie alleen maar was gevraagd om zo snel mogelijk te reageren. Hoe je denkt, bepaalt je succes.

Negeer negatieve gevoelens

Maar moeten we nu geloven dat gelukkige mensen altijd maar mazzel hebben? Nee, net als iedereen hebben ook zij hun tegenslagen in het leven. Het verschil is alleen dat ze er heel anders mee omgaan dan ongelukkige mensen: ze zijn in staat om hun ongeluk om te zetten in geluk. Dat begint bij de manier van denken over ellende.

Zo stellen ze zich bij een tegenslag voor dat het nog veel erger had kunnen zijn, en dat er anderen zijn die er nog veel slechter aan toe zijn. Ze laten zich niet meteen uit het veld slaan en nemen aan dat er op de lange termijn wel weer iets goeds voortkomt uit narigheid. Ze gaan ook niet zitten piekeren. Sterker nog, ze hebben het vertrouwen dat ze iets aan hun probleem kunnen doen, en dat ze van hun fouten zullen leren.

In feite is wat Richard Wiseman propageert, niets anders dan het opwekken en instandhouden van positieve emotie. Ook volgens de Amerikaanse gelukspsycholoog Martin Seligman is dát de sleutel naar geluk. Het is zijns inziens de kunst om voldoening te voelen over het verleden, optimistisch te zijn over de toekomst, en tevreden te zijn in het heden. Door over deze drie positieve emoties te leren, en door er achter te komen hoe daar verandering in is aan te brengen, kunnen we gelukkiger worden dan we zijn, aldus Seligman.

Maar hoe kun je voldoening over het verleden voelen als je veel ellende hebt meegemaakt? Geen nood, zegt Seligman. Immers, alle onbewezen psychoanalytische theorieën ten spijt, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat gebeurtenissen in je jeugd slechts een geringe invloed hebben op hoe het later met je gaat.

Dat iemand ellende heeft meegemaakt, wil ook niet zeggen dat hij geen vreugde kan voelen. En aan de negatieve gevoelens die we nog hebben over onze ellende, moeten we geen aandacht besteden, omdat ‘het blijven uiten van boosheid leidt tot meer hartziekten en meer boosheid’, aldus Seligman. ‘Emoties verdwijnen vanzelf weer als ze met rust worden gelaten.’

Veel constructiever vindt hij het om in dankbaarheid terug te denken aan de goede dingen die je hebt meegemaakt, en om het verleden vergevingsgezind te benaderen. Waar bitterheid overheerst, is immers geen plaats voor positieve gevoelens. Vergeven is niet altijd eenvoudig, maar kan met de nodige inspanning en begeleiding wel worden bereikt, zo leert de ervaring.

Voldoening, daar gaat het om

Gelukkige mensen zijn dus optimistisch over hun toekomst, maar hoe krijgen ze dat voor elkaar? Seligman zegt dat optimisme heel goed is aan te leren; het is niets anders dan het vinden van permanente en structurele oorzaken voor goede gebeurtenissen, in combinatie met het benoemen van tijdelijke en specifieke oorzaken voor tegenslagen.

Dus wie een wiskundetentamen haalt, zegt tegen zichzelf dat hij slim is. Mocht dezelfde persoon zakken, dan wijt hij het aan zijn slechte voorbereiding of de onredelijke vragen van de docent. Dat klinkt mooi, maar het kost wél veel tijd voordat ingesleten pessimisme zich laat omzetten in blijde verwachting. Zoiets gaat nu eenmaal met vallen en opstaan, er is grote inzet voor nodig.

Maar zitten we onszelf op deze manier niet vreselijk voor de gek te houden? Dat zou zeker het geval zijn als we met onrealistische verklaringen komen, maar als we vaak pessimistische gedachten hebben die de werkelijkheid geen recht doen, kan aangeleerd optimisme wel nét dat zetje geven in de richting van een gelukkiger leven.

Optimisme over de toekomst is zeer fraai, maar geluk in het hier en nú, dat is toch waar we het van moeten hebben, zul je zeggen. ‘Het is een heerlijk koel ijsje eten op een zomerse dag aan een rivier. Het is regendruppels horen kletteren op een metalen dak. Of de warmte van de open haard op je gezicht voelen gloeien terwijl het buiten sneeuwt.’

Allemaal heel waar. We kunnen dit soort geluksmomenten zelfs nog intensiveren door ze te doseren en met meer aandacht te beleven. Maar het blijft genot dat snel vervliegt. Nee, dan voldoening: dat is veel duurzamer en diepgaander. Martin Seligman ziet voldoening dan ook als de grote sluis naar geluk. We kunnen voldoening krijgen door ons in te spannen, zegt hij. Maar dan moeten we wel moeilijke dingen doen die een beroep doen op onze talenten en onze deugden.

Seligman onderscheidt 24 verschillende deugden, van eerlijkheid tot leiderschapskwaliteiten en van spiritualiteit tot zelfbeheersing. Het gaat volgens hem niet om het verbeteren van de deugden waar we niet zo goed in zijn, maar juist om het ontdekken en vervolgens benutten en verder ontwikkelen van onze grootste deugden, op alle gebieden van het leven: in de liefde, op ons werk en bij het opvoeden van kinderen.

Alleen dan ontstaat een gevoel van authenticiteit, met als gevolg dat we het snelst leren en de meeste energie hebben. Mensen die goed zijn in het zien van schoonheid en kwaliteit, zullen floreren als kunstenaar, terwijl iemand met een sterk rechtvaardigheidsgevoel het goed kan doen als rechter. Wie van zichzelf wil weten wat zijn grootste deugden zijn, kan Seligmans test doen via zijn website: www. authentichappiness.org. De bezoeker kan daar tevens testen hoe optimistisch hij is.

Al met al gaat het bij het creëren van ons eigen geluk om het doen van de dingen waar we goed in zijn, met een gunstige verwachting die ons kansen laat zien. Het eerste maakt vooral dat we gelukkig zijn, het tweede zorgt ervoor dat we geluk hebben. Het is dus allemaal o zo simpel, maar ook o zo inspannend. Want niets gaat vanzelf. Ook geluk niet.

Meer lezen?

• Gelukkig zijn kun je leren, Martin E.P. Seligman, Utrecht: Het Spectrum, isbn 90 274 7963 1. Via www.authentichappiness.org kan een gratis abonnement worden verkregen op Seligmans
• The Luck Factor, Richard Wiseman, Londen: Century, isbn 0 7126 2388 4. Uitgeverij Meulenhoff.
• Pluk het geluk!, Maarten C. Berg, Utrecht: Kosmos-z&k, isbn 90 215 3539 4, e 17,50.