Wel of niet voor jezelf beginnen? Op vakantie gaan of een nieuwe vloer laten leggen? Samenwonen met je geliefde of toch lekker latten? En is je kind niet beter af op een andere school?
Ellenlang kunnen we blijven worstelen met een besluit. Waarom is een knoop doorhakken eigenlijk zo moeilijk? Psycholoog Jolet Plomp, auteur van Beslissen doe je zo, legt het uit.
‘Als je vastzit in je beslissing, zijn er vaak motieven die je voor jezelf verborgen houdt – bewust of onbewust. Argumenten waar je geen weet van hebt.
Ben je iemand die graag op basis van verstandige overwegingen beslist, dan krijgen emoties te weinig ruimte. Terwijl de vraag of je er buikpijn van krijgt of juist energie, net zo relevant is.
Zo had ik eens een vrouw in mijn praktijk die een verantwoordelijke baan kon krijgen bij een prestigieus kantoor. Haar familie tevreden, haar vrienden jaloers: wat een kans!
Zelf wilde ze het eigenlijk helemaal niet. Maar ja, verstandelijk leek het besluit zo logisch; dit moest ze toch gewoon doen? Voor veel mensen is het een taboe om het gevoel dan óók te laten spreken.’
Training Minder zelfkritiek, meer zelfcompassie
- Wees vriendelijk voor jezelf
- Vind meer innerlijke rust
- Krijg zelfinzicht met het ‘zelfcompassiedagboek’
79,-
Maar als je – andersom – je gevoel altijd voorrang geeft, kunnen er ook dingen misgaan. Iemand die bij binnenkomst als een blok valt voor een huis – Die glas-in-loodramen! Die mooie oude balken! – moet wél grondig nagaan hoe de fundering eraan toe is, alvorens tot de koop over te gaan.
Keuzes maken is leuk
Voor het nemen van een goede beslissing helpt het als je zelfvertrouwen hebt. Maar het lukt niet iedereen om op zijn eigen kompas te varen.
Plomp: ‘Heel wat mensen hebben niet het blije gevoel dat ze gewoon zelf mogen kiezen. Die luisteren te veel naar anderen, durven niet te doen wat ze het liefst willen.’
Plomp wil duidelijk maken dat kiezen wél leuk kan zijn, en dat – als je de ramen in je hoofd maar wijd openzet – er creatieve manieren bestaan om oplossingen te bedenken. Daarvoor ontwikkelde ze een stappenplan, als hulpmiddel voor die mensen die geen knopen kunnen doorhakken.
Het is een tool vol vragen die helpen je gedachten anders te ordenen. En om verborgen, nieuwe antwoorden tevoorschijn te halen. ‘Vaste denkpatronen kun je zo inruilen voor een lossere, meer associatieve wijze van denken,’ zegt Plomp.
‘Daardoor neemt de kans toe dat je compleet nieuwe oplossingen vindt. Mensen zijn vaak gefixeerd op een bepaald idee. Maar als je nou eens begint met tegen jezelf zeggen dat je nog niet hoeft te kiezen en eerst je blik verbreedt, dan kan er weleens een oplossing opdoemen waarvan je denkt: dat ik daar niet eerder op ben gekomen!’
Ongewone vragen
Het stappenplan schotelt je ongewone vragen voor. Vragen waarvan je wellicht niet direct ziet hoe ze je gaan helpen. Schuif ze niet te snel terzijde, want het gaat er juist om dat je in je gedachten paden opgaat die je eerder niet betrad en niets voor vanzelfsprekend aanneemt.
Soms wordt je gevraagd om op je probleem in te zoomen, het vanuit vele verschillende hoeken te bekijken, of om het juist vanaf grote afstand te bezien. Oordeel niet te snel over je nieuwe inzichten.
Het is net als bij een brainstorm: als alles wat in je opkomt mag meedoen, is de kans het grootst dat je in een volgende fase tot een goede oplossing komt. Later kun je altijd weer ideeën verwerpen.
Zit je vast bij het nemen van een besluit? Hieronder vind je (ongewone) vragen en het stappenplan.
Omschrijf je probleem op een nieuwe manier
Eerst is het zaak je probleem helder te krijgen. Een moeilijke beslissing stokt vaak bij: zal ik nou dit, of zal ik toch dat? Om uit dat ‘zus-of-zo’ te komen, stel je jezelf eerst de volgende vraag: welk resultaat verwacht ik van de keuze die ik moet maken? Wat wil ik bereiken?
Dat kan nog best lastig zijn. De volgende vragen helpen je daarom om je probleem wat uitgebreider te verkennen. Wat is er precies aan de hand? Welke elementen houden het probleem in stand? Je mag de vragen een voor een afwerken, maar ook gewoon kiezen waar je zin in hebt. Neem de tijd om even goed op de vragen te kauwen.
Wat zijn harde vaststaande feiten bij dit probleem? Welk deel van de probleemomschrijving is je eigen interpretatie van die feiten? Heb je die feiten gecheckt?
Wat is de geschiedenis van dit probleem? Hoe lang heb je het al? Is er iets veranderd in de loop der tijd? Wat heeft het probleem doen veranderen? Waarom is het niet opgelost?
Wat gebeurt er als je niets doet? Hoe groot is de kans dat datgene wat je nu bedacht hebt, gebeurt? Hoe erg is het als dat gebeurt? Wat kun je doen om dat nadeel op te vangen?
Wat is het voordeel aan dit probleem? Wat houdt dit probleem in stand?
Wie heeft er last van dit probleem? Wie het meest?
Welke mensen zijn betrokken bij dit probleem?
Welke mensen houden het probleem mede in stand?
Wat is hun voordeel aan dat in stand houden? Hoe weet je dat zo zeker?
Wanneer vind je dit probleem opgelost?
Wat heb je over voor die oplossing? Qua tijd? Qua geld? Qua moeite? Qua verstoorde verhoudingen? Wat wil je ervoor opgeven? Waarom heb je dat nog niet gedaan?
Als je dit probleem vergelijkt met een landschap, hoe ziet het er dan uit? Je mag het ook tekenen.
Als je dit probleem vergelijkt met een verkeerssituatie, hoe ziet het er dan uit?
Welke materiële gevolgen of oorzaken heeft dit probleem? Wiens voordeel is het? Wiens nadeel?
Als je dit probleem vergelijkt met een ziekte, hoe ziet het er dan uit?
Met welke film, welk boek of toneelstuk associeer je dit probleem? Hoe loopt het af?
Hoe zou iemand in de binnenlanden van Mongolië het probleem omschrijven?
Hoe zou een kind van 7 jaar het probleem omschrijven?
Hoe zou een boer dit probleem omschrijven?
Hoe zou de directeur van een wereldconcern dit probleem omschrijven?
Hoe zou je opa dit probleem omschrijven (omschreven hebben)?
Hoe zou je dit probleem uitleggen aan een kind van 4 jaar?
Hoe kan ik…
Nu je je probleem hebt verkend, kun je een heldere probleemdefinitie formuleren. Giet datgene wat je wilt bereiken in de hoe-vorm. Dus niet: moet ik minder gaan werken of is het tijd voor een coach, maar: hoe kan ik meer rust in mijn leven creëren? Niet: moeten we nou apart blijven wonen of toch samen een huis zoeken, maar: hoe kunnen we verbonden zijn en toch onze vrijheid behouden?
Lukraak oplossingen kiezen
Wat zou je doen als je met niemand rekening hoefde te houden?
Wat zou een spin doen?
Wat zou een glazenwasser doen?
Hoe deed je dit toen je 18 was?
Wat zou een reiziger in een vreemd land doen?
Wat zou een oncoloog doen?
Wat zou een losbol doen?
Wat zou je doen als je nergens bang voor was?
Wat zou je doen als je een heel goed mens was?
Wat zou je doen als je vrij mocht kiezen?
Wat zou je doen als je een gevangene was?
Wat zou die leraar doen die je bewondert?
Wat zou je partner doen?
Wat zou je lievelingstante doen?
Wat zou je doen als je alles kon?
Wat zou je kind doen op 3-jarige leeftijd?
Wat zou iemand die alle tijd van de wereld heeft doen?
Wat zou je moeder doen?
Wat zou een wantrouwig iemand doen?
De beslissing nemen
Je hebt een probleem gedefinieerd, verschillende oplosrichtingen verkend en diverse oplossingen opgeschreven. Om te kunnen kiezen ga je de oplossingen groeperen. Teken een schema met vier vakken. Beoordeel elke oplossing op twee criteria: aantrekkelijkheid en haalbaarheid. Geef ze een plaats in de matrix. De opties bij punt 1 zijn de beste.
1. Aantrekkelijk én haalbaar
Dit zijn de beste oplossingen. Heb je meer dan één goede oplossing? Kies dan een willekeurige mogelijkheid. Een dobbelsteen gooien kan ook; ze zijn immers in principe allemaal geschikt. Of vergelijk je oplossingen door ze met voor- en nadelen naast elkaar in een tabel te zetten.
2. Aantrekkelijk maar niet haalbaar
Is het mogelijk dat je een aantrekkelijke oplossing met een kleine wijziging toch haalbaar kunt maken? Bedenk dat een aantrekkelijke oplossing een stuk makkelijker is uit te voeren dan een onaantrekkelijke, en bovendien veel meer kans op succes heeft.
3. Niet aantrekkelijk maar wel haalbaar
Dit zijn de vervelende oplossingen, de saaie, die van ‘kiezen op elkaar’. Vervelende oplossingen kosten veel energie en hebben veel meer kans om te mislukken dan andere. Kijk eerst goed naar andere mogelijkheden. Of laat je probleem lekker onopgelost.
4. Niet aantrekkelijk en niet haalbaar
Vergeet deze oplossingen liever.
Geen oplossing gevonden?
Hoe kan dat nou? Is het probleem wel reëel? Wil je het wel oplossen? Welke oplosrichting heb je ten onrechte uitgesloten? Welke oplossingen heb je te snel terzijde geschoven? Ben je niet te krampachtig, te serieus bezig met dit probleem?
Kijk als een buitenstaander
Een belangrijk probleem wil je graag met alle energie oplossen. Soms zie je betere oplossingen als je de verantwoordelijkheid minder zwaar op je schouders voelt drukken. Wat zou je zeggen als dit niet jouw probleem was, maar dat van een verre vriend? Hoe zou je ertegenaan kijken als het een probleem van de concurrent was?
Laat afval los
Soms wordt een probleem in stand gehouden doordat we elementen ervan niet kunnen loslaten. Wees reëel. Laat los wat niet (meer) werkt en wat slecht voor je is. Het heeft geen zin om kwaad te blijven omdat de wereld en de mensen zich niet gedragen zoals jij wilt.
Tijd werkt
Veel problemen worden vanzelf opgelost als je ze maar de tijd geeft. Soms gaat een ander de kwestie oplossen. Soms verdwijnt het probleem omdat een bepaalde verwachting niet blijkt uit te komen. Moet dit probleem echt nú opgelost?
