Een schoon hoofd

Een vriend die was verlaten door zijn geliefde nam een week vrij om te rouwen. Hij dompelde zich onder in zijn liefdesverdriet. ‘Het voelt alsof ik een heel vieze cake moet opeten,’ zei hij, ‘en als ik dat nu in één keer doe, ben ik er hopelijk eerder doorheen.’

Ik had mijn twijfels of dat een goed plan was – en die werden sterker toen ik een artikel las over EMDR. In deze therapie denk je terug aan een beladen gebeurtenis terwijl je met je ogen iemands vingerbewegingen moet volgen; daardoor wordt je werkgeheugen belast en is er minder ruimte over voor alle emoties en gedachten die met de gebeurtenis zijn geassocieerd. Normaliter komen die telkens boven als je eraan terugdenkt. Het ophalen van de herinnering zónder die emotionele lading verandert het geheugenspoor en verzwakt de associatie. Hoe vaker dat gebeurt, hoe zwakker de associatie wordt.

Een vergelijkbaar idee wordt gebruikt bij eetstoornissen, in de cue-exposure-therapie. Een boulimiapatiënt zet hierbij al het eten op tafel dat ze normaal eet bij een vreetbui. Vervolgens moet ze ernaar kijken, eraan ruiken, het oppakken, maar zónder het te eten. Het idee is: door de eetbuien heeft ze in haar brein een associatie gevormd tussen het zien van eten of eraan denken, en alle lichamelijke reacties die zijn betrokken bij het daadwerkelijk opeten. Door aan voedsel te denken zonder het eraan gekoppelde eten en doorslikken, maak je die associaties zwakker.

Er is nog een toepassing van hetzelfde principe. Bij mannen met een erectieprobleem raakt het vrijen gekoppeld aan bezorgdheid: o jee, als het nu maar lukt. De spanning van die gedachten doet de erectie natuurlijk geen goed. Een mogelijke therapie is dat deze mannen tijdens het vrijen gaan hoofdrekenen, bijvoorbeeld: begin met 3054 en trek er telkens 17 van af. Dat is mentaal flink belastend, en daardoor is er geen werkgeheugen meer over om te piekeren over de erectie. Wel doorgaan met vrijen uiteraard; de automatische functies van het lichaam nemen het over en de rest gaat vanzelf. Er ontstaat een nieuw geheugenspoor, waarin vrijen niet langer is geassocieerd met neurotisch gepieker maar juist met lichamelijk genot (ja, en met sommen maken: ook niet ideaal, maar dat ebt wel weg naarmate de erectie standvastiger wordt).

Een en ander betekent dat we hinderlijke paden in het brein kunnen schoonvegen door associaties te verbreken: naar eten kijken zonder te eten, vrijen zonder piekeren, en aan je ex denken zonder verdriet. En dat werkt dus ook omgekeerd! Hoe meer je terugdenkt aan je ex en ruimte geeft aan je verdriet, des te meer hamer je die associatie erin. De vieze cake die die vriend van mij graag snel op wilde hebben, wordt er alleen maar groter van.

Natuurlijk moet je je verdriet niet wegstoppen, dat is ook niet gezond. Maar zodra je erin gaat zwelgen, versterk je het verdrietige spoor in plaats van het schoon te vegen. Daarom is het beter geregeld afleiding te zoeken. Zo doe je nieuwe ervaringen op, zonder je ex, zodat het brein nieuwe paden kan aanleggen.