Een open relatie – wanneer werkt dat?

Wat doet het met je als je partner voorstelt om een open relatie te beginnen? De man van Reeya Anders schrijft er openhartig over op de website van zijn vrouw, www.openrelatie.nu:

We zitten samen aan de keukentafel. Ik heb dit moment later nog vaak teruggespoeld in gedachten. Waarom heb ik niets aan haar gemerkt? ‘Ik moet je iets vertellen,’ zegt ze. ‘Ik hou van jou, maar ik ben ook verliefd op iemand anders. Maar ik wil je niet kwijt. Nooit.’

Ik voel mijn keel droog worden en wacht op de ‘maar’ die ongetwijfeld gaat komen. ‘Maar ik wil hier ook iets mee doen. We hebben allebei nog nooit een ander gehad. Kunnen we onze relatie niet openen?’

Die nacht lig ik naar het plafond te staren en draaien mijn gedachten in kringetjes rond. Wat doe ik verkeerd? Wie denkt die kerel wel niet dat hij is? Ik wil mijn vrouw helemaal niet delen! ‘Ik werd verliefd op een andere man,’ vertelt Reeya Anders zelf. ‘We hadden het al eens eerder gehad over een open relatie, maar meer als theoretische mogelijkheid. Nu werd het opeens echt.’

Onbegrip voor open relaties

De wens van Reeya Anders (44, niet haar echte naam) deed hun relatie na ruim twintig jaar op haar grondvesten trillen. Samen met haar man ging ze in relatietherapie om de mogelijkheid van een open relatie te verkennen. Ze stuitten op veel onbegrip.

‘Er zijn maar weinig relatietherapeuten die openstaan voor niet-monogame relaties. De voorwaarde is: als je in relatietherapie gaat, dan gaat de ander de deur uit. Maar wij wilden juist gaan onderzoeken of we ook mét die ander konden groeien.’

Raak je elkaar kwijt?

Maar kan dat eigenlijk wel? Raak je elkaar niet kwijt als je besluit om intimiteit en seks ook met anderen te delen? Hebben die relatietherapeuten niet gewoon gelijk? Om te beginnen: niet-monogame relaties zijn er in soorten en maten.

Zo kunnen partners bijvoorbeeld samen naar erotische feesten gaan, maar ook afspreken dat het oké is om af en toe seks te hebben met anderen, of zelfs meerdere volwaardige liefdesrelaties naast elkaar te hebben (polyamorie). Naar schatting 4 à 5 procent van de Nederlanders heeft een niet-monogame relatie met instemming van beide partners.

Die diversiteit is terug te zien in de reacties op een Facebook-oproep van Psychologie Magazine, waarin werd gevraagd naar ervaringen met niet-monogame relaties.

Zo schrijft een vrouw die anoniem wil blijven: ‘Ik ben biseksueel en heb de vrijheid om met andere vrouwen naar bed te gaan. Ook ga ik naar erotische vrouwenfeestjes. […] Dat alles is een extraatje omdat ik naast mijn man echt behoefte heb aan een vrouw. Hij is de taart, de vrouwen zijn de kersjes op de top.’

Een ander laat weten: ‘Mijn man en ik hebben een volledig open relatie. Wij mogen dus seks met anderen hebben. Mijn man vindt het fijn om een vaste tweede partner te hebben. Ik vind het leuker en spannender om af en toe eens te daten met een andere man of vrouw.’

Negatief beeld

Sommige reacties op de oproep zijn opvallend negatief. Blijkbaar leiden niet-monogame relaties tot nogal wat opgetrokken wenkbrauwen en uitgesproken meningen. ‘Open relatie? Gewoon niet doen,’ schrijft een man, die daarmee veel bijval oogst. Een ander reageert: ‘Het begin van het einde van je relatie. Kansloos.’

Een experiment van de universiteit van Michigan laat zien dat hoewel mensen vaak zéggen het prima te vinden als andere stellen niet kiezen voor het standaard relatierecept, ze wel degelijk een negatief beeld hebben van niet-monogame relaties. Voor het experiment lieten de onderzoekers de proefpersonen een verhaaltje lezen over Sara en Dan, die vijf jaar samen waren.

In de ene versie was te lezen dat ze monogaam waren en in de toekomst hoopten te gaan trouwen. In de andere versie stond dat het stel een jaar geleden had besloten dat het in orde was om ook andere seksuele partners te hebben en dat ze erg tevreden waren met die afspraak.

De onderzoekers ontdekten dat proefpersonen in het tweede scenario veel negatiever waren over Sara en Dan. Niet alleen dachten ze dat hun relatie kwalitatief slechter was – onder meer minder romantisch, intiem en respectvol – maar vreemd genoeg beoordeelden ze het stel ook negatiever op allerlei willekeurige eigenschappen.

Ze dachten bijvoorbeeld dat de twee minder trouw hun tanden flosten en minder vaak de hond uitlieten. Blijkbaar zijn onze meningen over niet-monogame relaties zó sterk, concluderen de onderzoekers, dat ze zich als een olievlek uitbreiden naar zaken die helemaal niets met relaties te maken hebben.

Verdieping in de relatie

Het verschil met hoe de betrokkenen zelf hun relatie ervaren kan niet groter zijn. De term ‘verrijking’ valt opvallend vaak in de reacties op de oproep. ‘Het heeft onze eigen relatie versterkt,’ zegt een vrouw die ‘swingt’ samen met haar man. Een man die – net als zijn vrouw – meerdere liefdesrelaties heeft, schrijft: ‘Het heeft ons alleen maar dichter bij elkaar gebracht.’

Die positieve ervaringen stroken met wetenschappelijk onderzoek: stellen met niet-monogame relaties rapporteren dat ze tevreden en gelukkig zijn, en zeggen veel intimiteit, respect en vertrouwen in hun relatie te ervaren.

Ook voor Reeya Anders en haar man werkt hun open relatie inmiddels goed. Zowel zijzelf als haar man heeft naast hun eigen relatie relaties met anderen. Haar man schrijft op het blog: ‘Onze relatie heeft zich verdiept en ik kan nu zeggen dat ik blij ben dat ze het me destijds heeft voorgesteld. Ik ben ook trots op haar omdat ze niet heeft gekozen voor de makkelijkste weg. En omdat ze heeft gekozen voor mij, ook al kon ik dat eerst maar moeilijk zo zien.’

Een intense levensstijl

Anders besloot naar aanleiding van haar eigen ervaringen een opleiding tot emotionally focused therapy-therapeute te volgen en begeleidt nu stellen die de mogelijkheid van een open relatie willen onderzoeken.

Een niet-monogame relatie is volgens haar niet per se moeilijker dan een monogame relatie, maar wel intenser. Op Facebook omschrijft een vrouw het als ‘een mooie, maar ook een lastige levensstijl’.

Juist het feit dat een niet-monogame relatie hebben niet altijd makkelijk is, leidt volgens Anders tot de verdieping en persoonlijke groei die veel stellen ervaren.

Anders: ‘Als je in een monogame relatie ruzie hebt met je partner, kun je de schuld bij de ander neerleggen. Maar als je meerdere relaties hebt en met je minnaar dezelfde conflicten hebt als met je partner, móét je wel naar je eigen aandeel gaan kijken.’

Jaloezie toegeven

En dan is er nog de achtbaan aan emoties die onvermijdelijk bij een niet-monogame relatie komt kijken. Vooral het eerste jaar is voor veel stellen pittig, zegt Reeya Anders. ‘Hoe ga je om met je eigen jaloezie en met die van de ander? Met de angst om je partner kwijt te raken? Het gevoel dat je niet genoeg bent?

Het kan zwaar zijn om geconfronteerd te worden met kanten van jezelf die je eigenlijk liever niet wilt zien. Als je in een monogame relatie jaloers bent omdat je partner wel erg gezellig met een ander staat te praten, hoef je daar niet per se iets mee te doen, zegt Anders, er kan in principe toch niets gebeuren.

‘Maar in een niet-monogame relatie kan je partner echt iets met die ander beginnen, en zul je moeten leren om met die jaloerse gevoelens om te gaan.’

Het belang van openheid

Haar belangrijkste advies: wees er open over. ‘Er moet zoveel veiligheid en vertrouwen in de relatie zijn, dat je eerlijk kunt zijn over al je gevoelens.’ Het belang van openheid wordt beaamd door andere stellen. ‘Het werkt het beste als alles besproken kan worden. Inclusief liefdesverdriet en twijfels,’ schrijft een vrouw met een polyamoreuze relatie.

Ook psychologe Saskia de Bel adviseert: ‘Door helder te communiceer wat je wensen zijn, maak je de weg vrij voor een diepere verbintenis.’ Lees meer over jezelf blijven in een relatie.

Dat probeert Anders ook in haar eigen relatie te doen. Want ook al heeft ze nu al jaren een open relatie, het groene monster steekt af en toe nog zijn kop op. Ze vertelt over een lezing die ze samen met haar man bijwoonde. Een vrouw begon – zonder Reeya ook maar een blik waardig te keuren – met haar man te flirten en hem in zijn oor te fluisteren.

‘Ik kan dan natuurlijk, als we thuis zijn, boos worden op mijn man en zeggen dat ik dat gefluister tijdens een interessante lezing irritant en onbeleefd vind. Maar ik kan ook toegeven dat ik jaloers was en me buitengesloten voelde.’

Wees kwetsbaar

Je zwakke kanten laten zien is volgens Anders dan ook de belangrijkste voorwaarde voor een succesvolle relatie, monogaam of niet.

‘Op het moment dat je je eigen kwetsbaarheid durft te tonen laat de ander ook zijn kwetsbaarheden zien. Mensen streven naar een perfecte relatie. Maar juist imperfectie bindt. Door je eigen imperfecte kant te laten zien, de kant waar je je voor schaamt en die je eigenlijk kinderachtig vindt, maak je pas echt contact.’

Een open relatie in de praktijk: drie verhalen

Jay (35) en Tracy (35) hebben achttien jaar een relatie. Sinds 2008 is hun relatie open en ze hebben allebei een prille liefde erbij. Hun twee kinderen zijn 9 en 5 jaar.

Jay: ‘Zes jaar geleden was voor ons een memorabel moment: Tracy was in de tuin aan het werk toen ze me ineens vroeg of ik weleens verliefd op een ander was geweest. Nee, loog ik. Ik wel, zei zij. Het gesprek dat daarop volgde voelde zo bevrijdend. Sinds die dag zijn we steeds eerlijker over al onze gevoelens, verlangens en angsten zonder onszelf en elkaar iets te verwijten.

Sommige mensen denken bij een open relatie aan swingen, trio’s en andere seksuele fratsen. Die nieuwsgierigheid naar seksuele contacten was er, hoor, maar partnerruil of onenightstands passen niet zozeer bij ons. We beschouwen onze relatie als een dynamische, spannende en spirituele reis, waarin we onszelf en elkaar steeds beter leren kennen.

Tot nu toe gaat het heel goed. Het verrijkt ons leven, maar je weet nooit hoe het loopt. Wie weet kiezen we in de toekomst wel weer heel bewust voor monogamie.’

Tracy: ‘We vertelden elkaar voorheen alles, behalve juist die dingen waarvan je zo’n fijn gevoel in je buik krijgt. Nu we elkaar zonder filter vertellen over onze belangstelling in anderen is onze relatie nog intenser.

Het is een groeiproces en we bouwen het rustig op. We zijn zo geconditioneerd dat je hart openen voor derden kwetsend is voor de ander. Maar zolang je elkaar kunt vragen “Hoe voelt dit voor jou?” ga je die pijngrens van de ander niet zo gauw over.

Vertrouwen hebben in jezelf en elkaar is een voorwaarde. Onze zoon van 9 heeft twee meisjes in de klas die verliefd op hem zijn. Hij weet niet wie hij leuker vindt. “Je kunt ze ook allebei leuk vinden, dan hoef je niet te kiezen,” adviseerde Jay hem laatst.

Als de kinderen oud genoeg zijn zullen ze vast en zeker vragen gaan stellen. Vooralsnog zijn mijn vriend en de vriendin van Jay voor hen “gewoon vrienden”.

‘We wisselen elkaar niet in, maar er kunnen wel anderen bij’

Leonie (52) en Wim (59) hebben sinds anderhalf jaar een relatie. Daarnaast hebben ze, onafhankelijk van elkaar, een aantal liefdevolle verbindingen met anderen.

Leonie: ‘Ik ben niet monogaam, nooit geweest. Voor mij is het geen must om meerdere liefdes te hebben, maar ik wil wel oprecht zijn in wat ik voel en wil.

Wim en ik hebben een dierbare verbinding en daar komt niemand tussen. We wisselen elkaar niet in, maar er kunnen anderen bij. Met een open relatie kies je niet voor de makkelijke weg, want er komen veel gevoelens en emoties bij kijken.

Ik ken mensen die bewust voor monogamie gekozen hebben nadat ze “de speeltuin” hadden verkend. Het was hun te onrustig. Als relatiecoach begeleid ik mensen in non-monogame relaties.

Ik adviseer altijd behoeften zo helder mogelijk uit te spreken en goed naar de ander te luisteren. Van jezelf houden is essentieel voor een kans van slagen. Als Wim met een ander op pad is, geniet ik thuis op mijn eigen manier. Mezelf zielig voelen werkt niet.’

Wim: ‘Ik ben dertig jaar gelukkig getrouwd geweest, maar het verwarrende was dat ik niets kon met mijn interesse in andere vrouwen. De term “relatie” voelde beperkend.

Het suggereerde alsof er niets naast elkaar kan bestaan, zoals dat bij vriendschappen wel lukt: met de een geniet ik van de natuur, met de ander heb ik diepe gesprekken. Bij Leonie krijg ik de ruimte te ontdekken wat er speelt tussen mij en een ander. Mijn zoektocht naar liefde en heling biedt mooie inzichten.

Volgens mij leven mensen graag volgens voorgeschreven regels om zichzelf te beschermen. Zonder afbakening van alle keuzes wordt het te overweldigend. We hoeven niet bang te zijn gevoelens te aanvaarden.

Leonie en ik hebben ook gezamenlijke vriendinnen, en soms delen we het bed met drie. Ik zeg niet dat het eenvoudig is; negatieve emoties kunnen ongevraagd de kop opsteken. Volwassenen willen graag dat alles zorgeloos en probleemloos verloopt, maar dat maakt het leven er niet direct interessanter op.’

‘Seks hebben met iemand hoeft niet te betekenen dat diegene van jou is’

Arnold (41) en Maria (47) hebben dertien jaar een relatie en wonen samen. Sinds twee jaar is er een andere vrouw in hun relatie, die op dertig kilometer afstand woont.

Madelon: ‘Op mijn vijftiende zei ik tegen mijn eerste vriendje: “Ik ben verliefd op je, maar betekent dat nou dat we nooit meer verliefd op een ander mogen zijn?”

De maatschappij brainwasht ons volgens mij door haar eenzijdige beeld van liefde. Gevoelens hebben voor derden wordt haast als misdadig beschouwd. Maar verliefd zijn op meerdere mensen kan toch?

Misschien heeft het te maken met een onderontwikkelde kennis van seksualiteit – alsof niet helemaal duidelijk is welke waarde seksueel contact kan worden toegekend. Seks hebben met iemand hoeft niet te betekenen dat diegene “van jou” is. Vooroordelen vind ik weleens lastig.

Als wij met z’n drieën hand in hand lopen, wordt Arnold vaak als een winnaar gezien: die man heeft het goed voor elkaar met twee vrouwen. Maar we zijn juist gelijkwaardig. We doen wel alles samen, want de ervaring leerde dat het voor ons niet werkt als we afzonderlijk iets met anderen opbouwen.’

Arnold: ‘Houden van betekent voor iedereen iets anders. Ik hou van iemand als ik mezelf mag zijn. Twee jaar geleden kwam er een fotografe op ons pad met wie iets bijzonders ontstond.

We moesten heus hobbels overwinnen; niemand gaf ons een handleiding. Elke dag leren we nieuwe dingen. Ik ben componist, Madelon schildert en zoals wij alle drie kunst maken, proberen wij ook de liefde te bekijken met de blik van een onbevangen kind.

We waken ervoor dat we vastroesten in voorgeschreven patronen. Als een van ons angst voelt opkomen, is het aan hem of haar om die hindernis te overwinnen. Je bent zélf verantwoordelijk je vrij te voelen.

We komen, gaan, ontmoeten nieuwe mensen en delen ervaringen. We zeggen in de kroeg weleens tegen elkaar: “Kijk eens wat een mooie vrouw!” Maar we springen er niet bovenop; voor ons geen oppervlakkig gedoe of onenightstands.’

Bronnen o.a.: T. Conley e.a., A critical examination of popular assumptions about the benefits and outcomes of monogamous relationships, Personality and Social Psychology Review, 2012 / T. Conley e.a., The fewer the merrier? Assessing stigma surrounding consensually non-monogamous romantic relationships, Analyses of Social Issues and Public Policy, 2013