Echte groei en bloei

Volgens econome Kate Raworth is onze neoliberale economie gebaseerd op een beeld van de mens als egoïstisch en calculerend; greed is good is het motto. Maar de mens heeft ook een sociale kant. Die komt aan bod in haar ‘donut-economie’, waarin niet economische groei het doel is, maar de groei en bloei van mensen – rekening houdend met de draagkracht van de aarde.

Het mooie is dat die mensvisie helemaal in lijn is met de resultaten van psychologisch onderzoek. Zo is uit een serie experimenten* gebleken dat denken aan geld ons zelfzuchtiger en minder sociaal maakt. Deelnemers moesten bijvoorbeeld beschrijven wat ze zouden doen als ze heel veel geld hadden, of juist als ze maar net konden rondkomen. Of ze zaten naast een computer die fladderende bankbiljetten als screensaver had. Het effect was dat ze minder hulpvaardig werden, minder betrokken bij anderen en minder empathisch. Niet alleen gáven ze minder hulp, ze vróégen ook zelf minder hulp wanneer ze aan een hopeloze taak werkten.
Ook in andere opzichten maakten gedachten aan geld de deelnemers eenzelviger. Ze onthielden minder persoonlijke details uit een verhaal over iemands leven. Ze kozen vaker voor taken waar ze alleen aan konden werken in plaats van samen te werken, en ze konden zich minder goed verplaatsen in het perspectief van anderen. Kennelijk leidt denken aan geld ertoe dat ons ‘sociale zelf’ op een laag pitje gaat. Het gebeurt ook als mensen denken aan wéínig geld, dus het heeft niet te maken met een gevoel van rijkdom.

Hoe zou dat komen? Grofweg kunnen we zeggen dat er twee personen huizen in ieder mens:** een econoom en een ‘socio’. De econoom is calculerend en gericht op eigenbelang, de socio is coöperatief en gericht op groepsbelang. Je zou het niet altijd zeggen, maar ieder mens heeft beiden in zich. Soms is de econoom wat prominenter aanwezig, soms de socio. Ze worden in verschillende situaties geactiveerd. Denk je aan geld, beloningen en transacties, dan wordt de econoom in je wakker. Dan word je minder sociaal. Al dat gepraat in onze samenleving over economische groei, kostenplaatjes en prijzen creëert dus eerder calculerende burgers. Het mensbeeld van de neoliberale economie bevestigt zo zichzelf.

De socio in ons staat op als we onze aandacht richten op niet-materiële zaken. Bijkomend voordeel is dat dát nu net hetgeen is waar we gelukkiger van worden. Ook dat sluit aan bij wat Kate Raworth zegt: de huidige economie ‘heeft ons veranderd in mensen die geloven dat we gelukkig worden van veel spullen’; mensen die hard willen werken om meer geld te verdienen waarmee ze meer spullen kunnen kopen. Terwijl we volgens psychologisch onderzoek helemaal niet gelukkig worden van meer hebbedingen – maar wel van meer vrije tijd en meer verbondenheid met elkaar. The best things in life aren’t things. Fantastisch dat nu ook minstens één invloedrijke econoom dit weet.

Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en schrijft over psychologie op www.facebook.com/roosvonk1

* K. Vohs, N. Mead, M. Goode, Merely activating the concept of money changes personal and interpersonal behavior, Current Directions in Psychological Science 2008, 17 (3), 208-212 / ** E. van Dijk, De econoom en de psycholoog in ons hoofd, oratie Universiteit Leiden, 2003