Nu de dagen korter worden en de lucht donkerder, beginnen tienduizenden Nederlanders het weer te voelen: de winterblues zijn op komst.
Kalmeer je lichaam, kalmeer je geest
- Leer je omgaan met overprikkeling en overspoeling
- Ontwikkel je meer lichaamsbewustzijn
- Creëer je meer balans met behulp van de polyvagaaltheorie
69,-
Wie echt lijdt aan een winterdepressie (naar schatting zo’n 3 procent van de mensen) voelt zich somber en lusteloos, kan zich maar moeilijk concentreren, snakt naar zoet en koolhydraatrijk voedsel en gaat het liefst al om negen uur naar bed. Gelukkig is er een effectieve behandeling: lichttherapie in de ochtend.
Maar zo bekend als de invloed van het gebrek aan licht op onze stemming inmiddels is, zo weinig weten we nog van de andere effecten van het weer op ons gestel. Dat valt zelfstandig bioloog en meteoroloog Margot Ribberink althans op tijdens haar lezingen en presentaties over klimaatverandering en gezondheid.
‘Onrust, migraine, wondpijn, stress, vermoeidheid, reuma: steeds weer zijn toehoorders verbaasd over de rol die het weer bij al die gezondheidsklachten speelt. Ik hoop dan altijd dat ik iets wakker heb gemaakt, want door rekening te houden met de invloed van het weer op onze gezondheid kunnen we een hoop leed voorkomen.
Sommige problemen zijn met simpele ingrepen te voorkomen, andere door wat eerder aan pijnbestrijding te denken. Maar ook alleen al het feit dat je je bewúst bent van de oorzaak van je pijn of ongemak, helpt.’
Ik-ben-ziek-stand
In Duitsland en Engeland zijn ze al een stuk verder. Daar speelt de ‘biometeorologie’, zoals dit vakgebied heet, volgens Ribberink een veel grotere rol in de weervoorspelling.
‘In Duitsland is er bij het weerbericht op televisie onder de noemer Biowetter elke avond aandacht voor de invloed van het weer op ons gestel. En ook op wetter.net kunnen Duitsers per regio zien hoe groot de kans is op gewrichtspijn, migraine, bloeddrukproblemen of benauwdheid. Handig om rekening mee te houden: soms kan binnenblijven al helpen, in geval van smogvorming bijvoorbeeld.’
Een paar initiatieven zijn er in Nederland al wel. Op pollennieuws.nl kun je bijvoorbeeld dagelijks zien waar in Nederland de kans op hooikoorts groot is. ‘Door klimaatverandering is dat tegenwoordig het hele jaar door relevant. Het onkruidplantje Ambrosia, dat uit ZuidEuropa in Nederland is terechtgekomen, tiert welig in het najaar. De hazelaar bloeit al in december, in januari loopt er ook van alles uit. We hebben zachtere winters, en het hele jaar door bloeit er wel iets.’
Training Mindful eten
- Leer ontspannen omgaan met eten
- Ontdek hoe je eetgedrag wordt beïnvloed
- Inclusief meditatie en mindfulness-oefeningen
79,-
De invloed van allergieën kan pittig zijn. Zo is in verschillende onderzoeken een verband gevonden tussen hooikoorts en depressie. De verklaring: mensen die allergisch zijn voor pollen, kampen in feite permanent met een ontstekingsreactie in de luchtwegen.
Daarbij komen stofjes vrij, cytokinen genaamd, die je lichaam in de ik-ben-ziek-stand zetten: ze maken je sloom en teruggetrokken, en als het even tegenzit regelrecht depressief. ‘Als je last hebt van hooikoorts, is het in zo’n geval handig om te weten dat de lucht meestal rustiger is in de ochtend dan in de middag,’ aldus Ribberink.
‘Een wandeling of fietstocht aan het begin van de dag verloopt dan dus waarschijnlijk met minder klachten. Ook adviseren we om voor het slapengaan de haren te wassen en de kleren van die dag niet in de slaapkamer neer te leggen: dat houdt het bed vrij van pollen.’
Liever een pilletje
Onderzoekers zijn het nog niet over alle weersinvloeden met elkaar eens. Waar de ene wetenschapper aantoont dat kinderen onrustiger zijn als er onweer op komst is of er meer bevallingen plaatsvinden bij een lage luchtdruk, spreekt ander onderzoek dat weer tegen.
Manfred Kaiser, auteur van Het weer en de invloed op je gezondheid maakt duidelijk dat de gevoeligheid voor weersvariatie dan ook verschilt van mens tot mens. Vrouwen lijken vatbaarder voor weersinvloeden dan mannen. In Nederland zou ongeveer 1 op de 3 mensen gevoelig zijn voor het weer.
In Duitsland is dat zelfs 60 procent – misschien omdat het daar ‘normaler’ is om rekening te houden met de invloed van het weer op je gezondheid. Ribberink denkt dat het aan de nuchtere Nederlandse volksaard ligt. ‘Wij halen liever gewoon een pilletje bij de dokter. Maar het zou weleens een hoop doktersbezoek kunnen schelen als we meer naar het weer zouden luisteren.’
Waar iedereen het over eens is, is dat vooral weersveranderingen de grootste boosdoeners zijn. Plotselinge luchtdrukdalingen, ineens toenemende wind, een omslag in het weer: dat zijn de momenten waarop het lichaam zich moet gaan aanpassen. Daarom is het zo fijn toeven in Spanje en Portugal in de winter: het weer is daar veel stabieler.
Weer en gezondheid
Niet alleen op persoonlijk niveau, maar ook maatschappelijk probeert Ribberink meer aandacht te vragen voor de invloed van het weer op onze gezondheid. ‘De Gezondheidsraad publiceerde afgelopen september nog een rapport over ultrafijnstof.
Training Mindful eten
- Leer ontspannen omgaan met eten
- Ontdek hoe je eetgedrag wordt beïnvloed
- Inclusief meditatie en mindfulness-oefeningen
79,-
Daar werd eerst nauwelijks onderzoek naar gedaan, maar inmiddels weten we dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten kan veroorzaken, en bij zwangere vrouwen de ontwikkeling van een foetus kan remmen. Dan wordt het dus heel relevant om te weten hoeveel smog er bij welk weer in de lucht hangt.’
Daarnaast ziet Ribberink dat door klimaatverandering de impact van hittestress steeds verder toeneemt. ‘Je zou het niet denken na afgelopen zomer, maar we krijgen steeds meer hittegolven. De lengte van die hittegolven neemt toe, en de piek van de heetste dag komt steeds hoger te liggen.
In de hete zomer van 2020 stierven er in één week maar liefst vijfhonderd mensen. Blijft het dagenlang boven de 37,5 graden, dan kan het lichaam die hitte niet goed meer kwijt. Zweten helpt, maar daarvoor moet je wel drinken – en bij oudere mensen werkt die dorstprikkel vaak niet goed.
Ik ijver al jaren voor lokale hitteplannen, waarin eenzame ouderen tijdens dit soort weken vaker worden opgezocht. Twee vliegen in één klap: we verminderen het aantal hittedoden, en we bestrijden meteen de schrijnende eenzaamheid.’
9 manieren waarop het weer ons beïnvloedt
1. Onweer op komst: onrust
Koeien en paarden gaan bij elkaar liggen, katten stoppen met jagen, vogels zoeken hun nest op en honden worden onrustig: je merkt het aan de dieren als er onweer op komst is.
Ook sommige mensen raken onrustig, geïrriteerd en ongeconcentreerd bij een naderend onweer. Dat kan liggen aan het feit dat de luchtdruk snel daalt en de luchtvochtigheid stijgt, maar waarschijnlijk spelen ook veranderingen in de elektrische lading in de lucht een rol, zegt bioloog Elske Bos in een publicatie van het Interdisciplinair Centrum Psychopathologie en Emotieregulatie van de Rijksuniversiteit Groningen.
2. Plotselinge kou: witte tintelvingers
Zo’n 10 tot 15 procent van de vrouwen (en slechts 1 procent van de mannen) heeft er last van bij plotselinge kou: het bloed trekt weg uit de vingertoppen. De vingers worden koud, gevoelloos, gaan tintelen of voelen pijnlijk aan.
Bij dit zogenoemde fenomeen van Raynaud verkrampen de kleine slagaders tijdelijk, waardoor het bloed niet zo makkelijk naar de uiteinden van het lichaam stroomt. Meestal is dat te zien aan de vingers, soms ook aan de tenen of de neus.
Zo’n aanval kan overigens ook door emoties, trillingen of veel typwerk veroorzaakt worden. Na een paar minuten is het voorbij en worden de vingers juist flink rood of paars. De oplossing volgens meteoroloog Ribberink, die er zelf aan lijdt: zorg voor geleidelijke overgangen. Handschoenen aan dus!
3. Buien onderweg: reumatische pijn en wondpijn
Als er buien of onweer op komst zijn, daalt de luchtdruk. Dat kan een drukverschil geven met de luchtholten in ons lijf, en sommige mensen voelen dat.
Ribberink: ‘Het is net als bij het opstijgen van het vliegtuig. Het lichaam past zich dan aan: het trommelvlies zet uit om tegendruk te geven, en na even slikken of gapen is het luchtdrukverschil hersteld. Hetzelfde gebeurt bij plotselinge luchtdrukveranderingen door omslaand weer.’
De Amerikaanse reumatoloog Richard Pope legt het zo uit: ‘Als er al een ontsteking of zwelling bestaat in het weefsel rond een gewricht, en de druk gaat omlaag, dan zet het weefsel in die holte uit. Dat voelt dus inderdaad pijnlijk.’
Biochemicus en hoogte-onderzoeker Bas de Laat van Maastricht UMC+ zegt echter in een artikel in de Volkskrant dat luchtdrukveranderingen daarvoor veel te minimaal zijn. Het uitzetten van het weefsel zou op een scan niet te zien zijn.
Maar uit een Rotterdams onderzoek onder patiënten met osteoartritis bleek het toch ook weer: veranderingen in de luchtdruk verergeren de pijn. Net als vochtig weer.
4. Wind van zee: kalmte
‘Een wind die van zee komt, bevat veel negatief geladen deeltjes, zogenoemde ionen,’ vertelt Margot Ribberink. ‘Dat beïnvloedt de hypofyse, de belangrijkste hormoonklier in de hersenen. Die maakt als reactie op de negatieve ionen het kalmerende hormoon serotonine aan.
Daarom zijn fonteinen en watervallen ook zo aanlokkelijk op vakantie. Die hebben dezelfde kalmerende werking. Bij de droge föhnwind die in de Alpen voorkomt, of de Mistralwind in zuidelijke landen, is het overigens andersom.
De positieve ionen die dan in de lucht oververtegenwoordigd zijn, lijken sommige mensen geïrriteerd en opgefokt te maken. Het schijnt dat Van Gogh bij zo’n Mistralwind zijn oor eraf sneed.’
5. Koud, droog weer: migraine
Op migraine zijn talloze factoren van invloed. Genen en hormonen spelen een grote rol – en voor de helft van de 77 migrainepatiënten die twee jaar lang gevolgd werden door het New England Center for Headaches goldt dat ook voor het weer.
Vooral de temperatuur en de vochtigheid waren bij deze mensen triggers voor het begin van een migraineaanval. Heel koud of juist heel warm weer en heel droog of juist heel vochtig weer kwamen het vaakst naar voren als boosdoeners.
Droge winden helpen ook bepaald niet. Canadese migrainepatiënten lijden onder de Chinookwind en wie de bergen bezoekt, moet rekening houden met de invloed van de föhnwinden op hoofdpijn. Als het weereffect heel duidelijk is, kan een preventieve behandeling in overleg met de huisarts een optie zijn.
6. Koele lucht: goed voor de nachtrust
Als het lichaam zich voorbereidt om slaperig te worden en diep te gaan rusten, daalt onze interne temperatuur licht. Een koele omgeving helpt het lijf daarbij. Dat is in de herfst en winter een stuk makkelijker te bereiken dan tijdens warm en vochtig zomerweer.
7. Warm weer met een oostenwind: longproblemen
‘Als het in de zomer lang mooi weer is, ligt er een soort deksel op de atmosfeer,’ zegt Margot Ribberink. ‘Het laagje waarin we ademen, wordt steeds beperkter. Waait de wind van zee, dan is er niks aan de hand.
Maar komt de wind uit het oosten, dan bouwt de smog – door rook en fijnstof vervuilde mist – zich op. Mensen met astma, COPD, bronchitis en andere longproblemen kunnen dan last krijgen van ademhalingsmoeilijkheden. Binnenblijven of een mondkapje opdoen helpt.’
8. Zonnig weer: pijnstilling en geluk
Een herfstwandeling in de zon kan om veel redenen gelukkig maken – en dat is zelfs heel concreet terug te vinden in het lichaam. Zo blijkt de zon ervoor te zorgen dat het gelukshormoon endorfine vrijkomt. En ook het hormoon cortisol, dat ontstekingsremmend werkt en het immuunsysteem onderdrukt, komt flink op gang.
Prettig voor mensen die last hebben van een overactief immuunsysteem, zoals in het geval van reuma, eczeem en de ziekte van Crohn. En wie spier- of gewrichtsklachten heeft, weet dat de zon pijnstillend kan werken: doordat de bloedvaten zich in de zon verwijden, zijn spieren en gewrichten beter doorbloed.
9. Heet weer: hittestress
‘Als het heel heet is, en ook ’s nachts heet blijft, kunnen mensen niet slapen. Gaat dat een aantal nachten zo door, dan krijg je te maken met de gevolgen van slaapproblemen: de concentratie gaat achteruit, stress neemt toe, veel mensen raken geïrriteerd of worden zelfs agressief,’ aldus Ribberink.
Onderzoek onder vijfhonderd Nederlandse pubers en hun moeders liet zien dat meer dan een kwart van de jongeren en 12 procent van hun moeders bozig, angstig en ongelukkig werd van veel zon en hitte.
Meer weten? Margot Ribberink geeft lezingen over de invloed van het weer, zie margotribberink.nl
Zelf checken
- Op weeronline.nl kun je zien hoe groot de kans op migraine in Nederland vandaag is. Ook de invloed op reuma en hooikoorts is hier te vinden.
- De fijnstofradar is te vinden op de site van het RIVM en luchtmeetnet.nl.
- Op pollennieuws.nl vind je de hooikoortsverwachting.
- Luchtdrukveranderingen kun je thuis bijhouden met een barometer, en hoe droog of nat het wordt, is af te lezen op een luchtvochtigheidsmeter. Ook te vinden als apps in de Play Store of App Store.
