De emoties van Nico Frijda

In de tijd dat de kunstmatige intelligentie in opkomst was en iedereen zich opwond over de vraag of computers kunnen denken, stelde hij tijdens zijn oratie in 1965 de vraag aan de orde of mensen kunnen denken. Zijn antwoord is ontkennend. Mensen maken als regel allerlei domme denkfouten en de benaming homo sapiens – wat letterlijk verstandige, rationele mens betekent – is een grove vorm van zelfoverschatting. In negen maanden en met honderd miljard zenuwcellen, bouw je nu eenmaal geen perfecte machine, relativeert Frijda. Een soort die echt zuiver zou kunnen denken, zou een nieuwe evolutionaire uitvinding zijn, een homo vere sapiens, een werkelijk denkende mensachtige.

Vijftien jaar later stelt Frijda in een lezing voor de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) de vraag aan de orde of computers kunnen voelen. En, u raadt het al, dit keer antwoordt hij ‘ja’. Een gevoelige computer zou echter bang zijn voor andere dingen dan waar een mens bang voor is. De angst voor spinnen of de angst om voor gek te staan is de computer vreemd, maar een gebruiker met een glaasje fris aan het toetsenbord zou de spanning intern doen oplopen, terwijl een dronken gebruiker met een glas bier regelrechte paniek zou veroorzaken. Toch trekt Frijda op het allerlaatste moment een streep. De moeilijkheid blijft dat er geen criteria bestaan om uit te maken of een computer iets voelt en Frijda zou daarom niet durven beweren dat een computer met emotionele software daadwerkelijk iets gewaar wordt. Toch wordt de toehoorder ook op dit punt geen rust gegund, want Frijda vervolgt: ‘Dat geldt, strikt genomen, ook ten aanzien van de medemens.’

Frijda heeft soms iets van een moderne Socrates die het idee dat hij het beter weet dan de meeste anderen, combineert met het besef dat hij zelf ook niets weet. Zijn uitspraken en houding zijn daardoor