Column: Narcisten zijn niet ‘eigenlijk heel onzeker’

Het is een intuïtief aansprekend idee: dat mensen hun onzekerheid overstemmen door hoog van de toren te blazen. En uit te halen naar eenieder die hun opgepompte zelfbeeld bedreigt. Toch is er geen enkele aanwijzing dat narcisten onzeker zijn.

Hoewel dit soort overcompensatie ongetwijfeld kan optreden, is ook met geavanceerde onderzoeksmethoden niet overtuigend aangetoond dat narcisten onbewust onzeker zijn. Hetzelfde geldt voor de veronderstelling dat ze als kind te weinig aandacht, warmte of liefde hebben gehad. Of dat hun ouders te hoge eisen stelden, waardoor ze zich nooit goed genoeg voelden.

Natuurlijk kunnen ouders met deze vormen van affectieve verwaarlozing veel schade aanrichten. Maar narcisme is nu net niet het meest waarschijnlijke effect.

Naast een belangrijke genetische component, lijkt het er veel meer op dat narcisme in de hand wordt gewerkt door ouders die hun kind overwaarderen en op een voetstuk zetten. Bijvoorbeeld door alles wat het doet geweldig te vinden, normovertredingen tolereren en het kind de boodschap geven dat het heel bijzonder is.*

Het beeld dat de ouders van hun zoon of dochter hebben, wordt overgenomen door het kind (dit gebeurt vanaf een jaar of 8). Dat zichzelf ook heel geweldig gaat vinden zonder er iets voor te hoeven doen. En meent boven de sociale normen te staan die voor anderen gelden.

Op een voetstuk

Zo’n bijzondere persoon staat ook niet op gelijke voet met anderen, die zijn ‘minder’. Met als gevolg dat het kind ook niet leert gelijkwaardige relaties met anderen op te bouwen, met wederzijdse betrokkenheid. Het zal in contact met anderen eerder de rol van ‘baas’ kiezen en als volwassene ook eerder een leidinggevende positie krijgen.

Niet toevallig hebben narcisten een bovengemiddelde testosteronspiegel.** Testosteron, ook wel het leiderschapshormoon genoemd, zorgt voor een sterke competitiedrang. Ook zorgt het voor beter willen zijn dan anderen, dominant en risicovol gedrag en een hoge dosis zelfvertrouwen. Het idee dat narcisten ‘eigenlijk heel onzeker’ zijn, past niet in dat plaatje.

Volgens Amerikaanse onderzoekers is narcisme in onze tijd sterk toegenomen. Ik denk dat we dat hier ook wel herkennen: jonge mensen die later beroemd willen worden zonder nog te weten met welk talent.

Steeds meer mensen die menen dat gebods- en verbodsborden alleen voor ánderen gelden. Dat zou best eens kunnen samenhangen met het feit dat veel ouders hun kinderen de boodschap geven dat ze heel bijzonder zijn. Mogelijk als gevolg van hun eigen narcisme, met het kind als verlengstuk van hun bijzondere zelf.

De gevolgen ondervinden mensen in het onderwijs. Ouders die een hoop stampei maken omdat hun kind een hoger cijfer of een hogere vervolgopleiding waard is, en de docent de schuld geven als dat niet lukt. Een beetje meer nederigheid bij de ouders zou de werkbelasting in het onderwijs weleens flink kunnen verlichten. Bovendien zou het de rest van de samenleving ten goede komen.

* Thomaes, S., e.a., What makes narcissists bloom?, Development and Psychopathology, 2009
** Testosterone, cortisol and the dark triad, Personality and Individual Differences, 2016