Een ongemakkelijk gesprek

Ik maakte een anderhalvemeterwandeling met een vriendin. In plaats van een knuffel gaven we elkaar een onwennige begroeting op afstand. De zon scheen en het was druk op het wandelpad. We deden ons best om met een boog om onze medemensen hen te lopen.

‘Hoe is het met je’ is plotseling een vraag met veel lading. We wisselden uit hoe onze gezinnen zich staande houden. Hoe zij, met opeens veel extra werkdruk, en ik, met opeens veel ruimte in mijn agenda, door deze weken heen gaan. Over onze puberkinderen, onze partners, onze ouders, onze collega’s en klanten, onze wereld.

Aanpassingsvermogen

De verrassende en bijzondere dingen. Het aanpassingsvermogen van de mens. Hoe er opeens veel ruimte is voor verandering in teams, als het doel klip en klaar is. De solidariteit die wordt gevoeld. En hoe er wat meer ruimte is om rekening te houden met emoties als angst en onzekerheid. Dat onze kinderen beginnen met koken en weer hele dagen spelletjes doen. En hoe de gezelligheid van het kerngezin weer zo waardevol is.

De lastige dingen. Die na vijf weken intelligente lockdown steeds duidelijker worden. Haar ouders, die in het verzorgingshuis niet meer bezocht kunnen worden en zelf niet meer naar buiten mogen. Een hangslot op de deur in de tuin moet het virus buiten en de bewoners binnen houden. Een tante die is overleden en gelukkig nog door twee van haar zoons bezocht mocht worden. De andere kinderen moesten het doen met Zoom-calls. Onze eigen kinderen, beiden in het eindexamenjaar, voor wie de rituelen van de transitie naar volwassenheid zijn weggevallen. De extraverten onder ons op wie de muren af komen. En de introverten die moeten wennen aan alle gezinsleden de hele dag om je heen.

Opoffering

In de eerste weken van deze maatregelen vond ik het logisch en goed dat we dit deden. Uit solidariteit en zorg om de mensen met een zwakke gezondheid én de mensen die voor hen zorgen. En nog steeds vind ik dat belangrijk. Maar steeds meer bekruipt me het gevoel dat we onze menselijkheid opofferen vanwege het niet kunnen hanteren van onze kwetsbaarheid.

Tegen welke prijs? Kinderen die niet veilig zijn thuis en in groter gevaar doordat ze uit zicht zijn van scholen en hulpverleners. Gezinnen die onder druk en stress bovenop elkaar leven, waar de kans op uitbarstingen reëel groot is. Ouderen die uit angst voor besmetting ontzegd wordt om in contact met hun dierbaren te zijn. Ondernemers die hun bedrijf failliet zien gaan met alle gevolgen van angst, onzekerheid, depressie en misschien erger. Singles die thuiswerken en het contact met vrienden missen. Pubers die voor hun ontwikkeling juist het chillen met peers zo hard nodig hebben. Mensen die elkaar in de winkel ontlopen en elkaar angstig aankijken of soms liever de blik maar helemaal vermijden. Mensen die sterven zonder hun familie.

Kwetsbaar

Dit virus is nog wel even onder ons. Zoveel is duidelijk en dat is de boodschap die we geregeld krijgen. Dit is de realiteit. En dat maakt ons allemaal kwetsbaar. Niet alleen de mensen met een zwakke gezondheid. Het is een harde les in de kwetsbaarheid van het leven dat we te maken hebben met iets wat we niet kennen, niet zien en wat zich verspreidt zonder dat we het doorhebben. Hoe gaan we om met die wetenschap? Hoe gaan we om met die voelbare kwetsbaarheid?

Kunnen we verdragen dat dit leven kwetsbaar is? En dat we juist in die kwetsbaarheid elkaar het hardst nodig hebben? Welke onmogelijke keuzes hebben we hier te maken? Is het ongemakkelijke, moeilijke gesprek mogelijk over de wereld waarin we willen leven? Over de prijs die we willen betalen voor de beheersing van kwetsbaarheid?

Wat is menselijk?

Menselijkheid kenmerkt zich door ruimte en erkenning voor emotie. Voor primaire emoties zoals angst, plezier en verdriet. Maar ook secundaire emoties zoals hoop en spijt, onzekerheid, de liefde. Je mens voelen betekent gezien en gehoord voelen in die emotie. Dat er ruimte is om die emotie te delen met een ander, met mensen die je dierbaar zijn. En daar hoort sociaal én fysiek contact bij, aanraking, een knuffel of een hand op een schouder. En mens zijn betekent óók eigenaarschap, individualiteit, de vrijheid om te gaan en staan en je eigen keuzes kunnen maken. Je ethische dilemma’s delen en morele standaarden ontwikkelen in nieuwe omstandigheden. Dat daar erkenning voor is en ruimte.

Ik merk dat ik aarzel om deze onderwerpen aan te snijden. Ik ben zó voor solidariteit. Zó voor het zorgen voor elkaar, voor empathie en meer compassie in ons leven. Dat sterke schouders helpen dragen wat ondragelijk is. En tegelijk voel ik steeds meer de hypotheek die we op de toekomst leggen door onszelf een deel van onze menselijkheid te ontzeggen. Dat kan voor zes weken. Dat begrijpen we allemaal. In de hectiek van crisismanagement is dat voor mij een besluit dat, hoe heftig ook, naleving verdient.

En nu het stof van de eerste onrust in mijn hoofd begint neer te dalen vraag ik me af hoe dit verder gaat. En op basis van welke indicatoren die keuzes worden gemaakt. Kunnen we, durven we breder te kijken dan de dagelijkse cijfers over IC-opnames? Kunnen we, durven we het ongemakkelijke gesprek aan over keuzes die te maken hebben met hoe we als mens gebakken zijn? Een samenleving die ons de mogelijkheid biedt om mens te zijn?

Moed

De moed om een ongemakkelijk gesprek te voeren is het belangrijkste element van leiderschap. Ik leer die les aan de leiders met wie ik werk in trainingen en coaching. Dat begint niet met een antwoord. Maar met nieuwsgierigheid. Met oprechte interesse. Met een open blik naar een ander perspectief. Met de vraag: ‘vertel me daar eens meer over?’ Ik heb niet direct een antwoord. Ik heb wel veel vragen. En vooral de behoefte aan dat moedige gesprek.

Ik hoop dat we met elkaar leren om beter om te gaan met kwetsbaarheid. Samen te verdragen dat het leven niet beheersbaar is. Te voelen wat angst en onzekerheid met ons doen. En er achter komen dat er maar één manier is om daar doorheen te komen. Met elkaar. Ik hoop dat we dat ongemakkelijke gesprek durven voeren over hoe kwetsbaar het leven is en hoe wij ons daar toe verhouden. En vooral wie wij daarin willen zijn.

Als mensen.