Buitenbeentjes

Voor een kleuter is het bijvoorbeeld heel normaal om af en toe omvergelopen te worden, of te merken dat een ander kind op zijn schoot gaat zitten en net doet alsof hij er niet is. Sommige kinderen, naar schatting tien tot twintig procent, passen op school echter zo slecht in de groep dat ze worden uitgestoten, gepest of elke pauze geslagen. De leerplicht maakt dat deze kinderen niet thuis kunnen blijven, maar vaak grijpt niemand in als zij in de pauzes door de gehaktmolen gehaald worden. Dit heeft niet alleen directe emotionele gevolgen, maar leidt ook regelmatig tot het vroegtijdig van school gaan, zodat deze groep op de arbeidsmarkt opnieuw aan de zijlijn staat.

Uit onderzoek blijkt dat de uitstoting niet willekeurig plaatsvindt. Het hebben van rood haar, een rare naam of een idioot brilletje, maakt een kind nog niet tot een slachtoffer. Veel vaker roepen de buitenbeentjes de sociale isolatie over zichzelf af. Zij gedragen zich te agressief en pakken bijvoorbeeld de bal af van een groep spelende kinderen in plaats van aansluiting bij het spel te zoeken. De ‘slachtoffertjes’ hebben vaak een gebrek aan sociale vaardigheden en zij hebben feitelijk extra begrip van hun leeftijdgenoten nodig. Vaak blijkt een wat strengere supervisie van volwassenen hier al aan te kunnen bijdragen.

De ontwikkelingspsychologe Annematt Collot d’Escury-Koenigs van de Universiteit van Amsterdam heeft een andere methode ontwikkeld om kinderen te helpen die buiten de groep vallen. In Het blauwe boek, waarvan onlangs de tweede, vernieuwde druk verscheen, heeft zij 28 rollenspelen beschreven voor kinderen in de leeftijd van vier tot acht jaar, waarmee zij leren zich in anderen te verplaatsen. Dit is de basis van veel sociale vaardigheden. De eerste spelen behandelen hoe je aan iemand kunt zien hoe die zich voelt en andere spelen maken duidelijk dat schelden wel degelijk zeer kan doen of dat ‘per ongeluk’ wezenlijk anders is dan ‘expres’.

Een rollenspel vraagt per keer ongeveer een halfuurtje en leerkrachten kunnen de spelen aanbieden aan kleine groepjes kinderen die buiten de boot dreigen te vallen. Het doel hierbij is natuurlijk dat de kinderen beter leren reageren op hun leeftijdgenootjes, want als zij eenmaal geleerd hebben minder aanstoot te geven, zullen zij zelf minder uitgestoten worden. De auteur waarschuwt echter dat er geen wonderen van het programma verwacht mogen worden: ‘Stel je verwachtingen niet te hoog, je werkt per slot van rekening met kinderen die sociaal niet goed functioneren.’

Onderzoek heeft aangetoond dat de training kinderen vooruithelpt, maar de rollenspelen zijn niet vergelijkbaar met een bezoek aan de tandarts, waar je even door de pijn heen moet bijten en de volgende dag weer mag snoepen.

Annematt Collot d’Escury-Koenigs Het blauwe boek; Denken over anderen, dat kunnen kleuters ook; Rollenspelletjes voor kleuters. Lisse: Swets en Zeitlinger, 1998 ISBN: 9026515227 Fl 52,50