Boeken van de maand april 2022

Wat zegt je glimlach?

‘Je moet je niet te veel laten leiden door je emoties’ is een veelgehoorde uitspraak. Maar volgens hoogleraar cognitieve psychologie Mariska Kret zijn onze emoties juist prima raadgevers.

Iedereen herkent het wel: je ziet een ander gapen en kan een eigen gaap niet onderdrukken. Of: iemand heeft de slappe lach en je móét wel meedoen. Emoties zijn besmettelijk. Maar waarom is dat zo? Wat zijn emoties precies, waar komen ze vandaan? En waarom hebben we ze eigenlijk? Met name met die laatste vraag houdt Mariska Kret, hoogleraar cognitieve psychologie, zich bezig. In haar boek verweeft ze conclusies uit soms eeuwenoude onderzoeken met recentere bevindingen, onder meer uit haar eigen onderzoek naar chimpansees. Het bevestigt dat wij mensen niet zo sterk verschillen van dieren. Alle primaten hebben emoties en een gevoelsleven, stelt Kret. En juist onderzoek naar dierlijke emoties geeft veel inzicht in ons eigen gedrag.

Zo ontdekte primatoloog Jan van Hooff dat de glimlach afstamt van het angstgezicht. Chimpansees die hij observeerde, trokken wanneer ze bang waren hetzelfde gezicht als wanneer ze een vriendelijke ontmoeting hadden. De ontblote tanden, verwijde neusvleugels en opengesperde ogen zorgen ervoor dat apen zoveel mogelijk informatie uit hun omgeving kunnen halen waardoor ze beter zijn voorbereid op dreigende situaties, maar laten ook zien: ik ben vriend, niet je vijand. Kret zelf analyseerde een interview met een Syrische vluchteling waaruit eveneens bleek dat een glimlach gemakkelijk de grimas van de angst kan vervangen. Telkens als de man over de gruwelijkheden van zijn vlucht vertelde, glimlachte hij. Alsof hij door vriendelijk over te komen alsnog het gevaar kon bezweren.
‘Hoewel we onszelf als rationele wezens zien, blijkt steeds weer dat ons gedrag sterk wordt bepaald door onbewuste, affectieve processen die onze ratio achteraf probeert te verklaren,’ stelt Kret. Dat is volgens haar functioneel, want op basis van emoties nemen we vaak razendsnel de juiste beslissingen. Zo blijkt angst van oorsprong helemaal geen slechte raadgever. Het zorgt ervoor dat we gevaarlijke situaties uit de weg gaan. En wat betreft die besmettelijkheid van emoties: we spiegelen wat we bij de ander zien zodat we kunnen meevoelen en meer gaan samenwerken. En dat is weer gunstig voor de hechtheid van de groep.

Mariska Kret, Tussen glimlach en grimas. Uitingen van emoties bij mens en dier, Atlas Contact, € 22,99

Recept voor een superbrein

‘Je brein bepaalt wat je doet en kunt, en je omgeving bepaalt hoe je brein zich ontwikkelt,’ schrijft neuropsycholoog Margriet Sitskoorn in Het superbrein-geheim. Dit fundamentele inzicht uit de neuropsychologie maakt ook duidelijk waarom opvoeders zo belangrijk zijn: ze beïnvloeden rechtstreeks de hersenontwikkeling van kinderen. In tien tips – van knuffelen tot niet te veel stressen – legt Sitskoorn uit wat ouders kunnen doen om de hersenontwikkeling van hun kind te stimuleren én wat ze beter kunnen laten. Overmatige stress heeft bijvoorbeeld een negatieve invloed op de ontwikkeling van de prefrontale cortex, waardoor kinderen moeite kunnen krijgen met vaardigheden als zelfcontrole en concentratie. De tips zijn niet heel verrassend, maar wel een goede reminder. En het is een troost dat ouders het van nature vaak prima doen.

Margriet Sitskoorn. Het superbrein-geheim. Ontdek de 10 gouden tips voor een goede hersenontwikkeling bij kinderen, Boom, € 20,-

Zes tegen stress

Een beetje stress is niet erg; het helpt je presteren. Maar als stress chronisch wordt, loop je het risico burned-out of depressief te raken. Stressexpert Jan Jaap Verolme zet in Handboek Stress te lijf uiteen wat je daartegen kunt doen. Met de ‘zes tegen stress’, die bestaat uit persoonlijke ontwikkeling, mindfulness, bewegen, rusten, voeding en spelen, kun je je gedrag en gewoonten op een positieve manier blijvend veranderen. Geef spelen bijvoorbeeld een belangrijke plek in je leven, adviseert Verolme. Als je speelt bekommer je je niet om het resultaat, maar ga je op in de activiteit. Denk aan vogels kijken, zingen en houthakken. Kaart het ook aan op je werk, want werkgevers die spelen tijdens werktijd stimuleren, krijgen er meer ontspannen en betrokken medewerkers voor terug.

Jan Jaap Verolme, Handboek stress te lijf, Boom, € 25,-

Plastic wereld

In Hoe meneer Prins zijn gedachten kwijtraakte bespreken elf klinisch neuropsychologen ‘die ene patiënt’ die hen verbaasde of iets leerde over de werking van het brein. Neem Janice die na haar beroerte soms ineens in woede ontsteekt, meneer Pietersen die ten onrechte vreest voor dementie of Lizzy voor wie de wereld veranderde in plastic. Niet alleen zijn de verhalen fascinerend, de duiding is ook interessant. Zo zouden de gewaarwordingen van Lizzy epileptische aanvallen zijn in het stukje brein dat zich bezighoudt met het verwerken van textuur. ‘Er hoeft maar één radertje niet goed mee te draaien en je gelooft letterlijk je eigen ogen niet meer,’ aldus Lizzy’s behandelaar. Een bloemlezing van wonderbaarlijke verhalen voor liefhebbers van Oliver Sacks.

Helen Anema e.a., Hoe meneer Prins zijn gedachten kwijtraakte. Verhalen uit de spreekkamer van de neuropsycholoog, Boom, € 22,50

Mudders wijsheid

Behalve actrice is Marian Mudder al tien jaar lang therapeut, gespecialiseerd in angstproblematiek. In Wat ik eerder had willen weten lees je wat ze door de jaren heen aan kennis heeft vergaard, waarbij ze persoonlijke verhalen verweeft met theoretische onderbouwing. Zo vertelt ze hoe ze enorm in haar hoofd zat en door mindfulness meer contact met zichzelf kreeg. Wanneer ze het over zelfliefde heeft, geeft ze als tip echt te luisteren. Luisteren brengt je naar het nu, wat stressverlagend werkt én het levert je meer verbinding met andere mensen op, aldus Mudder. Voor het omgaan met perfectionisme maakt ze een onderscheid tussen perfectie en voortreffelijkheid: ‘Perfectie is woede en frustratie, voortreffelijkheid is krachtig.’ Een fijn boek waaruit je als lezer waardevolle adviezen kunt halen.

Marian Mudder, Wat ik eerder had willen weten. Over angst, zelfliefde en acceptatie, Ambo|Anthos, € 20,99